Psychologia kliniczna 2500-PL-PS-OB3L-1
Wykład (WYK) Semestr letni 2022/23

Informacje dotyczące wymaganej literatury opisane są w sekcji “Zakres”.

Wiedza:

• Zna definicję psychologii klinicznej oraz obszarów jej zastosowania.

• Ma wiedzę na temat podstawowych zasad diagnozy psychologicznej zaburzeń psychicznych dzieci i dorosłych.

• Zna podstawowe modele teoretyczne powstawania zaburzeń psychicznych

• Ma wiedzę na temat kryteriów diagnostycznych najważniejszych grup zaburzeń psychicznych u osób dorosłych oraz dzieci i młodzieży.

• Zna klasyfikacje zaburzeń psychicznych ICD-10 i DSM-5.

• Wie o podstawowych koncepcjach związków między funkcjonowaniem somatycznym a psychicznym.

• Zna wybrane formy pomocy osobom dorosłym, dzieciom i młodzieży z wybranymi zaburzeniami psychicznymi i rozwojowymi.

Umiejętności

• Potrafi krytycznie analizować i oceniać modele powstawania zaburzeń psychicznych i problemów klinicznych.

Kompetencje społeczne

• Jest świadomy trudności z jakimi mierzą się osoby dorosłe, dzieci i młodzież, wykazuje wrażliwość na cierpienie osób z doświadczeniem różnego rodzaju problemów psychicznych.

• Jest gotowy wykorzystywać posiadaną wiedzę w działaniach na rzecz dobra pacjentów.

• Jest świadomy, że zawody w obszarze psychologii klinicznej wymagają wieloletniego szkolenia po ukończeniu studiów. Rozumie konieczność ciągłego uczenia się i uaktualniania posiadanej wiedzy.

Egzamin w sesji. Test jednokrotnego wyboru (40 pytań, jedna odpowiedź poprawna z 4 od-powiedzi do wyboru).

1. Wprowadzenie do psychologii klinicznej

• Korzenie i nurty rozwojowe psychologii klinicznej.

• Sposoby ujmowania, przedmiot i zadania psychologii klinicznej.

• Pojęcie normy, normalności i zdrowia.

• Psychologia kliniczna a psychopatologia – wzajemne zależności.

• Znaczenie teoretycznych podstaw w psychologii klinicznej.

• Etyka postępowania psychologa klinicznego w badaniach naukowych i praktyce.

Literatura:

Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna, Wyd. PWN. Część 1. Podstawy psychologii klinicznej.

2. Przyczyny i mechanizmy powstawania zaburzeń psychicznych. Model biologiczny, psychospołeczny oraz współczesne modele transdiagnostyczno-integracyjne

• Definicja zaburzenia psychicznego (dlaczego „zaburzenia” a nie „choroba”), przedstawie-nie istniejących klasyfikacji zaburzeń psychicznych.

• Biologiczne modele zaburzeń psychicznych.

• Psychologiczne koncepcje zaburzeń psychicznych:

a) Klasyczna i współczesna psychoanaliza (nieświadome konflikty i obrony a zabu-rzenia psychiczne, mechanizmów powstawania zaburzeń osobowości i psychoz w teorii relacji z obiektem, psychologii ego oraz self).

b) Podejście poznawczo-behawioralne (mechanizm zaburzeń emocjonalnych w kon-cepcji Elisa oraz Becka, poznawczy model depresji i paniki).

c) Podejście humanistyczno-egzystencjalne (koncepcja powstawania zaburzeń psy-chicznych Rogersa oraz Frankla).

d) Podejście systemowe (rozumienie zaburzeń psychicznych w koncepcjach strate-giczno- strukturalnych i opartych na konstruktywizmie, przykłady definiowania zaburzeń i ich źródeł przez różne szkoły terapii systemowej)

e) Integracyjne modele zaburzeń psychicznych (model podatności na stres)

• Rola wydarzeń traumatycznych i stresu w patogenezie zaburzeń psychicznych w dzieciń-stwie, wieku dorastania i w dorosłości. Czynnik rozwojowy w zaburzeniach psychicznych.

Literatura:

Cierpiałkowska, L. Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna. Wyd. PWN. Rozdział 7. Kierunki behawioralne i podejście poznawcze w psychologii klinicznej. Rozdział 8. Podejście fenome-nologiczne, egzystencjalne i humanistyczne w psychologii klinicznej. Rozdział 9. Koncepcje systemowe i ich znaczenie dla psychologii klinicznej.

Bilikiewicz, A. (2000). Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wyd. Lekarskie PZWL. Rozdział 4. Etiologia i patogeneza zaburzeń psychicznych.

Gabbard, G. O. (2015). Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej. Wyd. UJ. Roz-dział 1. Podstawowe zasady w psychiatrii dynamicznej.

3. Metody i postępowanie w toku psychologicznej diagnozy klinicznej osoby dorosłej oraz pomoc psychologiczna osobie dorosłej

• Co to jest psychologiczna diagnoza zaburzeń psychicznych? Gdzie się ją wykorzystuje? Czym różni się diagnoza psychologiczna od diagnozy psychiatrycznej? (diagnoza opisowa vs. diagnoza klasyfikująca).

• Cel diagnozy, formułowanie pytań badawczych i hipotez diagnostycznych (przykłady prawidłowo i nieprawidłowo postawionych pytań badawczych).

• Metody i techniki stosowane w psychologicznej diagnozie zaburzeń psychicznych czło-wieka dorosłego (wywiad i rozmowa psychologiczna, obserwacja, testy psychometryczne, metody projekcyjne, eksperyment patopsychologiczny/kliniczny)

• Możliwości pomocy psychologicznej osobie dorosłej (psychoterapia, poradnictwo psy-chologiczne, interwencja kryzysowa, promocja zdrowia i prewencja zburzeń)

Literatura:

Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna. Wyd. PWN. Część III. Psycholo-giczna diagnoza kliniczna.

Chrzczonowicz, A. W: Grzesiuk, L. Styła, R. (red.) Psychoterapia bez tajemnic. Podstawowa wiedza i praktyczne wskazówki. Wyd. Difin. Rozdział 2. Czym jest psychoterapia? Jakie są szkoły psychoterapii?

Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna. Wyd. PWN. Rozdział 29. Porad-nictwo psychologiczno-zdrowotne. Rozdział 30. Promocja zdrowia i prewencja zaburzeń. Rozdział 31. Pomoc psychologiczna w różnych typach kryzysu.

4. Specyfika diagnozy klinicznej dziecka i rodziny. Nowe rozumienie diagnozy małego dziecka

• Najnowsza klasyfikacja zaburzeń psychicznych i rozwojowych u niemowląt i małych dzieci DC:0-5.

• Specyfika diagnozy psychologicznej w odniesieniu do problemów klinicznych dzieci, ze szczególnym podkreśleniem kontekstu rozwojowego oraz relacyjnego.

• Związki pomiędzy sposobem rozumienia mechanizmów zaburzeń rozwoju a diagnozą na przykładzie teorii przywiązania Johna Bowlby’ego i Mary Ainsworth.

• Związki między diagnozą a pomocą psychologiczną.

Literatura:

Święcicka, M. (red) (2018). W relacji. Studia z psychologii klinicznej dziecka. 30 lat później. Wydawnictwo Paradygmat. Rozdziały 1, 2 i 4.

5. Zaburzenia neurorozwojowe

• Specyfika terapii dzieci i młodzieży z zaburzeniami emocjonalnymi i zachowania.

• Całościowe zaburzenia rozwoju – definicja, klasyfikacji i etiologia.

• Charakterystyka kliniczna całościowych zaburzeń rozwoju.

• Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu.

• Terapia i wspieranie rozwoju osób z zaburzeniem ze spektrum autyzmu.

• Problemy rodziny z dzieckiem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.

Literatura:

Cierpiałkowska, L. Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna. Wyd. PWN. Z Rozdziału 22. Psy-chologia kliniczna dzieci i młodzieży - podrozdziały 22.5-22.10. (s. 472-483).

Maryniak, A. (2018). Rozwojowe zaburzenie koordynacji. Psychologia kliniczna dziecka w relacji z innymi obszarami nauki. W: M. Święcicka (red.) W relacji. Studia z psychologii kli-nicznej dziecka. 30 lat później. Warszawa: Paradygmat.

6. Zaburzenia związane z funkcjonowaniem szkolnym dzieci i ich konsekwencje w doro-słości. Trudności w uczeniu się, ADHD, zaburzenia zachowania. Psychopatia u osób do-rosłych

• Zaburzenia związane z funkcjonowaniem szkolnym dzieci i ich konsekwencje w dorosło-ści.

• Trudności w uczeniu się.

• ADHD, zaburzenia zachowania.

• Psychopatia u osób dorosłych.

Literatura:

Florczak-Perchel, M., Gambin, M. (2014). Cechy psychopatyczne u dzieci i młodzieży. Związki z dziecięcymi zachowaniami problemowymi i psychopatią u osób dorosłych. W: M. Święcicka (red.), Drogi rozwoju osobowości dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat.

Young, S., Bramham, J. (2013). Psychoterapia poznawczo-behawioralna. ADHD nastolatków i dorosłych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, Rozdział 1.

Krasowicz-Kupis, G. (2008). Psychologia dysleksji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, Rozdział 1.

7. Relacja psychika – ciało. Ja cielesne, obraz ciała – rozwój i zaburzenia

• Specyfika relacji psychika – ciało w rozumieniu psychologii jako nauki.

• Analiza problematyki w kontekście intrapsychicznym, interpersonalnymi i kulturowym.

• Definicja Ja cielesnego, definicja obrazu ciała.

• Podstawowe etapy rozwoju obrazu ciała.

• Zaburzenia obrazu ciała a dynamika rodzinna i kontekst kulturowy.

• Zaburzenia obrazu ciała na wybranych przykładach np. w grupie osób, które doświadczyły odwrócenia ról w rodzinie.

• Namysł nad przyczynami znikomego miejsca cielesności w ramach nauk społecznych.

Literatura:

Schier, K. (2009). Piękne brzydactwo. Psychologiczna problematyka obrazu ciała i jego zabu-rzeń. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Rozdział 1 (s. 11-49).

Schier, K. (2014). Dorosłe dzieci. Psychologiczna problematyka odwrócenia ról w rodzinie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Rozdział 4.5 (s. 167-194).

8. Zaburzenia osobowości. Przyczyny, typy, obraz kliniczny

• Zaburzenia osobowości definicja wg ICD-10 i DSM-V (omówienie różnic między kla-syczną klasyfikacją zaburzeń osobowości (wiązki A, B i C) a nową klasyfikacją dymen-sjonalno-kategorialną w DSM-V).

• Specyficzne zaburzenia osobowości w klasyfikacji ICD-10, charakterystyka, szczegółowe omówienie dwóch wybranych zaburzeń:

a) osobowość paranoiczna

b) osobowość schizoidalna

c) osobowość dyssocjalna

d) osobowość chwiejna emocjonalnie (typ impulsywny i z pogranicza)

e) osobowość histrioniczna

f) osobowość anankastyczna

g) osobowość lękliwa (unikająca)

h) osobowość zależna

i) inne określone zaburzenia osobowości (niedojrzała, narcystyczna, bierno-agresywna)

j) zaburzenia osobowości bliżej nieokreślone

k) trwałe zmiany osobowości niewynikające z uszkodzenia ani chorób mózgu

• Przyczyny powstawania zaburzeń osobowości (1 przypadek kliniczny w różnych mode-lach):

a) czynnik rozwojowy w zaburzeniach osobowości

b) zaburzenia osobowości w modelu konfliktu

c) zaburzenia osobowości w modelu deficytu

d) zaburzenia osobowości w koncepcji przywiązania Bowlby'ego

e) zaburzenia osobowości w podejściu poznawczym (Pretzer i Beck; Young)

f) zaburzenia osobowości w podejściach integracyjnych (koncepcja dialektycz-no-bio-społeczna Linehan; dwubiegunowy model osobowości Blatta i Luytena)

g) zaburzenia osobowości w koncepcjach bio-psycho-społecznych

h) zaburzenia osobowości w ewolucyjno-społecznej teorii uczenia się

Literatura:

Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna, Wyd. PWN. Rozdział 14. Psycho-logia zaburzeń osobowości.

Davis, R. Millon, T. Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. Wyd. Instytutu Psy-chologii Zdrowia. Rozdział 2. Współczesne podejścia.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”. Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych, str. 167-177.

9. Zaburzenia afektywne (nastroju) w dzieciństwie i u dorosłych. Przyczyny, typy zabu-rzeń, obraz kliniczny

• Zaburzenia afektywne w klasyfikacji ICD-10 oraz DSM-5, obraz kliniczny:

a) epizod maniakalny

b) zaburzenia afektywne dwubiegunowe

c) epizod depresji

d) zaburzenia depresji nawracające

e) uporczywe zaburzenia nastroju (cyklotymia, dystymia)

f) inne zaburzenia nastroju i nieokreślone zaburzenia afektywne

• Konceptualizacja dziecka i nastolatka z rozpoznaniem depresji (ocena symptomatologicz-na,

rola czynników predysponujących, podtrzymujących, rozwojowych, rodzinnych).

• Czynnik rozwojowy w zaburzeniach afektywnych.

• Biologiczne modele zaburzeń afektywnych (uwarunkowania genetyczne, zaburzenia w neuroprzekaźnictwie OUN, regulacja hormonalna)

• Zaburzenia afektywne w koncepcjach psychoanalitycznych.

• Zaburzenia afektywne w koncepcjach poznawczo-behawioalnych.

• Rozumienie powstawania depresji w podejściu interpersonalne.

• Zaburzenia afektywne w koncepcjach egzystencjalno-humanistycznych.

Literatura:

Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna. Wyd. PWN. Rozdział 17. Psycho-logia zaburzeń nastroju.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”. Zaburzenia nastroju (afektywne), str. 100-116.

10. Zaburzenia adaptacyjne, związane ze stresem i traumą. Zaburzenia somatoformiczne (pod postacią somatyczną) oraz dysocjacyjne

• Reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne w klasyfikacjach ICD-10 i DSM-V, cha-rakterystyka i obraz kliniczny:

a) ostra reakcja na stres

b) zaburzenia stresowe pourazowe (szczegółowe omówienie, terapia PTSD; zjawisko wzrostu potraumatycznego)

c) zaburzenia adaptacyjne (szczegółowe omówienie obraz u dzieci, młodzieży i doro-słych; terapia)

• Trauma jako czynnik zakłócający rozwój.

Zaburzenia dysocjacyjne (konwersje) w klasyfikacjach ICD-10 i DSM-V, charakterystyka i

obraz kliniczny.

• Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną w klasyfikacjach ICD-10 i DSM-V,

charakterystyka i obraz kliniczny.

• Zaburzenia dysocjacyjne i somatyzacja w koncepcjach analitycznych (psychoanaliza, teorie

psychodynamiczne i przywiązania).

• Zaburzenia lękowe z objawami somatycznymi w podejściu integracyjnym (modele dysre-gulacji emocjonalnej).

Terapia zaburzeń dysocjacyjnych i somatoformicznych.

Literatura:

Cierpiałkowska, L. Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna. Wyd. PWN. Rozdział 15. Psycho-logia zaburzeń lękowych i dysocjacyjnych. Rozdział 18. Psychologiczne następstwa doświad-czeń traumatycznych.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”. Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną (somatoform), str. 127-145.

11. Zaburzenia lękowe u dzieci i dorosłych. Przyczyny, typy zaburzeń, obraz kliniczny

• Obraz kliniczny wybranych zaburzeń lękowych u dzieci, adolescentów i osób dorosłych.

• Przyczyny, czynniki ryzyka, czynniki ochronne oraz ścieżek rozwoju prowadzące do za-burzeń lękowych.

• Różnice płciowe w częstotliwości występowania oraz obrazie klinicznym zaburzeń lęko-wych.

• Rola czynników kulturowych w rozwoju zaburzeń lękowych.

• Metody diagnozy zaburzeń lękowych.

• Formy pomocy psychologicznej dzieciom, nastolatkom oraz osobom dorosłym z zaburze-niami lękowymi.

Literatura:

Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna, Wyd. PWN. Rozdział 15. Psycho-logia zaburzeń lękowych i dysocjacyjnych.

Mineka, S. Hooley, J.M., Butcher, J. N. (2017). Psychologia zaburzeń DSM-5. Rozdział 6. Napady paniki, lęk, obsesje i powiązane z nimi zaburzenia. Gdańsk: GWP.

12. Zaburzenia odżywiania się. Zaburzenia seksualne

• Postacie zaburzeń odżywiania się (anorexia nervosa, bulimia nervosa).

• Objawy zaburzeń odżywiania się.

• Epidemiologia zaburzeń odżywiania się.

• Grupy ryzyka dla powstawania i utrzymywania się zaburzeń odżywiania.

• Uwarunkowania indywidualne, rodzinne i społeczno-kulturowe zaburzeń odżywiania się.

• Mechanizmy psychiczne powstawania i utrzymywania się anoreksji i bulimii w ujęciu psychoanalitycznym, systemowym i poznawczo- behawioralnym.

• Leczenie zaburzeń odżywiania się – korzystne i niekorzystne czynniki prognostyczne.

• Klasyfikacja zaburzeń seksualnych.

• Dysfunkcja seksualna nie spowodowana zaburzeniem organicznym ani chorobą soma-tyczną.

• Zaburzenia preferencji seksualnych.

• Obraz kliniczny zaburzeń seksualnych.

Literatura:

Radoszewska J. (2011). Psychoterapia osób z zaburzeniami odżywiania. (273-290). W: L. Grzesiuk, H. Suszek (red). Psychoterapia. Problemy pacjentów. Warszawa: ENETEIA.

Starowicz Z.L. (2011). Psychoterapia osób z zaburzeniami seksualnymi.(233-248). W: L. Grzesiuk, H. Suszek (red). Psychoterapia. Problemy pacjentów. Warszawa: ENETEIA.

13. Zaburzenia psychotyczne u dzieci i dorosłych. Przyczyny, typy, obraz kliniczny. Szczegółowe omówienie schizofrenii

• Schizofrenia - rozpowszechnienie, objawy i przebieg (objawy pozytywne, negatywne i zaburzenia poznawcze, fazy choroby).

• Schizofrenia - typy i obraz kliniczny (schizofrenia paranoidalna, hebefreniczna, katato-niczna, niezróżnicowana, rezydualna, prosta, depresja poschizofreniczna).

• Schizofrenia o wczesnym początku (adolescenci) i bardzo wczesnym początku (dzieci).

• Koncepcje wyjaśniające mechanizm zaburzeń w schizofrenii (koncepcje biologiczne, psychodynamiczne i w podejściu systemowym).

• Społeczne konsekwencje schizofrenii.

• Charakterystyka i obraz kliniczny zaburzeń typu schizofrenii i urojeniowych (zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe), uporczywe zaburzenia urojeniowe, ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne, indukowane zaburzenia urojeniowe, zaburzenia schizoafektyw-ne).

Literatura:

Cierpiałkowska, L. Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna. Wyd. PWN. Rozdział 16. Psycho-logia schizofrenii.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”. Schizofre-nia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i urojeniowe, str. 80-99.

14. Zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych oraz uzależnienia behawioralne.

• Pojęcie substancji psychoaktywnej. Jakich substancji psychoaktywnych używają ludzie? Główne rodzaje.

• Dlaczego ludzie używają substancji? (motywy związane z używaniem substancji).

• Kiedy używanie substancji staje się problemowe?

• Omówienie pojęć: używanie ryzykowne i szkodliwe, nadużywanie i uzależnienie.

• Zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych - główne kryteria diagno-styczne w ICD. Nowa perspektywa w DSM-5.

• Rozpowszechnienie, konsekwencje zdrowotne i społeczne, rodzinne i indywidualne.

• Uzależnienia behawioralne jako nowa kategoria.

• Diagnoza zaburzeń związanych z używaniem substancji.

• Dlaczego ludzie używają substancji w sposób problemowy? - Teorie problemowego uży-wania substancji i uzależnienia (przegląd głównych teorii z koncentracją na tych dotyczą-cych alkoholu i ich najważniejsze założenia):

• biologiczne modele uzależnienia od środków psychoaktywnych

• rola czynników kulturowych

• koncepcje psychospołeczne ryzykownego używania substancji psychoaktywnych i uza-leżnienia

• Modele i efektywność programów leczenia.

Literatura:

Cierpiałkowska, L. Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna. Wyd. PWN. Rozdział 19. Psycho-logia uzależnień.

Grzegorzewska, I., Cierpiałkowska, L. (2018). Uzależnienia behawioralne. Rozdział 1: Kon-teksty medyczne, psychologiczne i społeczne zachowań szkodliwych i uzależnień behawio-ralnych (s. 17-53).

15. Zespoły otępienne

• Omówienie wybranych zaburzeń neuropoznawczych. Przyczyny i obraz kliniczny:

a) otępienia w chorobie Alzheimera

b) otępienia naczyniowego

c) otępienia w innych chorobach (choroba Parkinsona)

d) zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

• Psychologia starzenia się i starości.

a) Starzenie się patologiczne – czynniki ryzyka, czynniki ochronne.

b) Metody rehabilitacji, terapii i wsparcia osób starszych z zaburzeniami neuropo-znawczymi.

Literatura:

Cierpiałkowska, L. Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna. Wyd. PWN. Rozdział 26. Psycho-logia kliniczna seniorów.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”. Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami objawowymi, str. 48-58; 66-68.

Podstawową metodą uczenia jest wykład w postaci prezentacji multimedialnej. Studenci zobowiązani są do czytania zadanej literatury.