Teoria anamnezy jako sposobu przedstawiania i przeżywania czasu w dawnej kulturze

fakultatywne

Kurs przedstawia teorię anamnezy jako sposobu przedstawiania i przeżywania czasu w literaturze, dramacie i malarstwie, głównie o religijnej inspiracji i w okresie przednowoczesnym (ok. 1000-1800). Kurs składa się 15 wykładów, ułożonych w trzy cykle:

Wykłady 1-2 (2 tygodnie): Anamnesis a mimesis – definicje i rozróżnienia pojęciowe dotyczące: czasu w sztuce o inspiracji religijnej, oraz poetyki typów reprezentacji artystycznych.

Wykłady 3-11 (9 tyg.) Etos anamnesis: Estetyka rekapitulacji w społeczeństwie średniowiecznym – tu pokazane będzie działanie mojej teorii anamnezy w czterech systemach kulturowych: Nauce (r. 3-4), Sztuce (r. 5-6), Religii (r. 7-8), Polityce (r. 9-11).

Wykłady 12-15 (4 tyg.) Estetyka anamnesis: Długie trwanie rekapitulacji i sprzeciw wobec klasycyzmu – tu widzimy, jakie są nowożytne przekształcenia estetyki anamnezy.

Wywód toczy się na dwu poziomach: historycznym i teoretycznym. Idąc po gruncie historycznym rozpoznaje wcielanie estetyki rekapitulacji w tekstach kultury powstających i organizujących życie społeczeństwa średniowiecznego, a także długie trwanie form rekapitulacyjnych, praktykowanych w szkolnym teatrze wczesnonowożytnym różnych afiliacji, wyznań i zakonów (głównie jezuitów).

W nurcie teoretycznym kurs przedstawia wkład do estetyki literackiej, tłumaczący istotę mediewalizmu dramatu religijnego XVI-XVIII w. — tych przejawów kontynuacji poetyki średniowiecznej, w które obfituje korpus dramatu szkolnego i brackiego owego okresu, a które do tej pory uważano zwykle za przejawy zapóźnienia kulturowego regionów, bądź inercji intelektualnej autorów i środowisk. Te zwykle mało znane utwory zachowane i opisane w archiwach, a także rozpoznane w nich metody twórcze otrzymują tu swoją teorię estetyczną, której nie doczekały się dotąd, gdyż zbyt powierzchownie lub fałszywie oceniano procesy kulturowe, tłumaczące ich genezę i funkcjonowanie.

Cykl I wykłada w dwu rozdziałach (1.-2.) wyjściową ideę anamnesis, która ożywia od początku liturgię chrześcijańską, a stamtąd wywiera wpływ na resztę kultury, co pozwala postawić naczelną hipotezę estetyczną tej książki. Mówi ona, że o swoistości średniowiecznej wyobraźni artystycznej i poznawczej decyduje szczególne rozumienie, przeżycie i przedstawianie czasu. Szczególność tkwi w utożsamieniu tego czasu z Czasem Zbawienia. Kształtowaniu tego przyżywania, jego ćwiczeniu służą rozliczne traktaty, utwory literackie i praktyki medytacyjne, malarstwo i formy teatralne.

Cykl II Etos anamnesis Estetyka rekapitulacji w społeczeństwie średniowiecznym – zawiera wyniki moich badań nad tekstami kultury dokumentującymi wdrażanie społeczeństw do tego szczególnego przeżywania czasu w aurze religijnej. Estetyka w żadnej cywilizacji nie ma oddziaływania jedynie artystycznego, ale organizuje całą kulturę, dlatego też posiada zawsze wymiar etyczny. Udowodnimy to w naszej dziedzinie przedstawiając ETOS różnych obszarów ludzkiej aktywności czy refleksji, które spaja szczególne przeżycie czasu w aspekcie wieczności (sub specie aeternitatis), rozpoznane w idei anamnesis. Zobaczymy kolejno, jak to się odbywało w średniowiecznych systemach kulturowych: nauce, sztuce, religii i polityce.

Cykl III Estetyka anamnesis. Długie trwanie rekapitulacji i sprzeciw wobec klasycyzmu przynosi teoretyczną interpretację wyników badań nad nieklasycznymi formami twórczości dramatycznej okresu wczesnonowożytnego. Do tej pory utwory te sprawiały kłopoty interpretacyjne w praktyce edukacyjnej i historiografii literatury. Radykalne potępienie spotyka utwory niestosujące się do reguł klasycyzmu (z „trzema jednościami”), a w naszych kategoriach takie, w których mimesis ustępuje anamnesis. Według tego „kryterium średniowieczności” nadrzędność anamnezy jest „średniowieczna”, zaś fikcjonalność i prymat prawdopodobieństwa (mimesis) są cechą nowożytności, przy czym w stylu niskim (satyra, bajka) było tak zawsze. Ponieważ było więcej takich głosów, które spychały tę twórczość w historycznoliteracki niebyt czy jakieś piekło bezwartościowości, należało się sprawie przyjrzeć i ten kurs przynosi rozstrzygnięcie.

Głównym źródłem jest moja książka Anamnesis. Przedstawianie czasu w dawnej kulturze (ukończona 30.06.2024, czeka na proces wydawniczy). Jeśli książka nie będzie jeszcze dostępna, będę dawał do czytania rozdziały przed zajęciami i pokazywał fragmenty na wykładzie. Podaję tu tylko artykuł, od którego zaczęło się budowanie całej teorii, trwające 20 lat.

Dąbrówka A., Trwanie “onego” czasu. Anamneza w średniowiecznych przedstawieniach dramatycznych, w: T. Michałowska (ed.), Mediewistyka literacka w Polsce, Warszawa 2003:158-80.

Wiedza (zna i rozumie)

WG_01 w stopniu umożliwiającym rewizję istniejących paradygmatów – światowy dorobek, obejmujący podstawy teoretyczne oraz zagadnienia ogólne i wybrane zagadnienia szczegółowe – właściwe dla dyscyplin humanistycznych

WG_03 metodologię badań naukowych w obrębie nauk humanistycznych

WK_01 fundamentalne dylematy współczesnej cywilizacji z perspektywy nauk humanistycznych

Umiejętności (potrafi)

K_U01 komunikować się na tematy specjalistyczne w stopniu umożliwiającym aktywne uczestnictwo w międzynarodowym środowisku naukowym w obrębie nauk humanistycznych

UW_01 wykorzystywać wiedzę z różnych dyscyplin nauk humanistycznych do twórczego identyfikowania, formułowania i innowacyjnego rozwiązywania złożonych problemów lub wykonywania zadań o charakterze badawczym, a w szczególności definiować cel i przedmiot badań naukowych w dziedzinie nauk humanistycznych, właściwie rozwijać metody, techniki i narzędzia badawcze oraz twórczo je stosować; formułować hipotezę badawczą oraz wnioskować na podstawie wyników badań naukowych;

Kompetencje społeczne (jest gotów do)

KK_03 uznania priorytetu wiedzy w rozwiązaniu problemów badawczych, poznawczych i praktycznych, w obrębie dyscyplin humanistycznych, z zachowaniem szacunku dla standardów pracy i debaty naukowej

ZAL na podstawie obecności i uczestnictwa