Podstawy wiedzy o języku polskim

obowiązkowe

w sali

Celem kursu jest zapoznanie studentów z podstawami wiedzy o literaturze, kulturze i języku polskim w aspekcie fonologicznym, gramatycznym, leksykalnym, tekstologicznym oraz pragmatycznym (komunikacyjnym). Podczas zajęć studenci doskonalą umiejętność analizy i interpretacji zróżnicowanych formalnie dzieł literackich oraz kulturowych. Zdobyta w trakcie kursu wiedza na temat teorii literatury, zjawisk kulturowych oraz specyfiki polskiego systemu gramatycznego, znajomość stosowanej w ich opisie terminologii, a także praktyczne umiejętności w tych obszarach stanowią bazę niezbędną w procesie edukacji polonistycznej w przedszkolu i w klasach I–III szkoły podstawowej.

Główne zagadnienia tworzące treść kursu:

1. Rozwój umiejętności językowych dziecka w aspekcie artykulacyjnym/fonologicznym, leksykalnym, składniowym i komunikacyjnym

2. Język jako system, funkcje języka, tekstu i wypowiedzi; teoria aktów mowy

3. Komunikacja językowa (pragmatyka językowa) z elementami retoryki: akty mowy; intencja komunikacyjna wypowiedzi; etyka języka; etykieta językowa; perswazja i manipulacja w języku

4. Praktyczna stylistyka: style funkcjonalne polszczyzny; język pisany a język mówiony; tematyczna i formalna spójność tekstu; rodzaje i gatunki literackie; stylizacja; wyznaczniki gatunkowe wybranych form wypowiedzi (użytkowych, retorycznych, publicystycznych, szkolnych)

5. Tekstologia (lingwistyka tekstu): tekst a dyskurs; tekst tradycyjny a hipertekst; przekształcanie tekstu i działania na tekście

6. Składnia: podstawowe jednostki opisu składniowego; rodzaje wypowiedzeń; wyrazy a części zdania; szeregi i związki składniowe; analiza zdania pojedynczego i złożonego

7. Leksykologia z elementami semantyki, frazeologia: wewnętrzne zróżnicowanie słownictwa; leksem a wyraz; znaczenie leksemu; zmiany znaczeniowe; podstawowe relacje semantyczne – antonimia, synonimia, homonimia, polisemia; związki frazeologiczne; tendencje rozwojowe we współczesnej polszczyźnie

8. Słowotwórstwo (budowa wyrazów): teoretyczne podstawy opisu; rodzaje i budowa derywatów; typy i funkcje formantów; parafraza słowotwórcza; analiza słowotwórcza derywatów; współczesne tendencje w słowotwórstwie

9. Fleksja i nauka o częściach mowy: polszczyzna jako język fleksyjny; jednostki poziomu morfologicznego języka; morfem jako najmniejsza jednostka znacząca; klasyfikacja morfemów; podstawowe kategorie gramatyczne - przypadek, liczba, rodzaj, czas, tryb, aspekt oraz ich wykładniki; klasy semantyczno-funkcjonalne leksemów – części mowy według gramatyki szkolnej; kategorie graniczne fleksji i słowotwórstwa

10. Fonetyka z elementami fonologii: budowa narządów mowy; podział i klasyfikacja głosek; upodobnienia fonetyczne; uproszczenia grup spółgłoskowych; fonetyka współczesnej polszczyzny; akcent w języku polskim; głoska a fonem; cechy dystynktywne i warianty fonemów; alfabet; litery; zależności między wymową a ortografią

11. Kultura języka: podstawowe pojęcia kultury języka; innowacja i błąd; kryteria poprawności językowej; rodzaje błędów językowych

12. Wiedza o literaturze i kulturze – podstawowe pojęcia, podstawy analizy i interpretacji tekstów kultury

13. Wiedza o języku i literaturze w podręcznikach do kształcenia wczesnoszkolnego. Przygotowanie ucznia do II etapu kształcenia.

Każde spotkanie obejmuje część teoretyczną porządkującą wiedzę na temat poszczególnych działów nauki o języku, literaturze i kulturze wraz z siatką pojęć i terminów oraz część praktyczną zawierającą propozycję działań dydaktycznych, zadań i ćwiczeń dla uczniów.

Bańko M., Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa 2002.

Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S.,Tekstologia, Warszawa 2009.

Grzegorczykowa R., Wykłady z polskiej składni, Warszawa 1996.

Karaś H., Wierzbicka-Piotrowska E., Wśród znaków kultury. Kształcenie językowe. Stylistyka, Kielce 2004.

Karaś H., Wierzbicka-Piotrowska E., Wśród znaków kultury. Kształcenie językowe. Retoryka, Kielce 2004.

Mikołajczuk A., Puzynina J. (red.), Wiedza o języku polskim w zreformowanej szkole. Szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne, Warszawa 2004.

Podracki J., Składnia polska, Warszawa 1997.

Podracki J. (red.), Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny, Warszawa 2001.

Tokarski R., Słownictwo jako interpretacja świata [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, red. Bartmiński J., Lublin 1993.

Wierzbicka A., Wierzbicki P., Praktyczna stylistyka, Warszawa 1970.

W zakresie wiedzy student zna i rozumie:

W1. etapy rozwoju poszczególnych sprawności językowych dzieci do 10 r.ż., w tym etapy nabywania umiejętności czytania i pisania w języku

polskim;

W2. podstawowe pojęcia i terminy z zakresu teorii literatury, kultury oraz wiedzy o języku;

W3. podstawy i zakres doboru treści nauczania w zakresie edukacji polonistycznej w przedszkolu i klasach I–III szkoły podstawowej.

W zakresie umiejętności student potrafi:

U1. funkcjonalnie posługiwać się podstawowymi pojęciami i terminami z zakresu teorii literatury, kultury oraz wiedzy o języku.

U2. poprawnie posługiwać się językiem polskim w mowie i w piśmie;

U3. przygotowywać wypowiedź podporządkowaną zasadom retoryki;

U4. rozpoznawać perswazję i manipulację w języku;

U5. przekształcać tekst i wykonywać na nim określone działania;

U6. opisywać cechy artykulacyjne spółgłosek i samogłosek polskich;

U7. określać cechy dystynktywne fonemów;

U8. przeprowadzać analizę słowotwórczą derywatów;

U9. dokonywać analizy morfologicznej formy wyrazowej;

U10. określać wartości kategorii gramatycznych;

U11. nazywać części mowy;

U12. analizować wypowiedzenia pojedyncze i złożone;

U13. wskazywać problemy dyskusyjne morfologii, składni i słowotwórstwa;

U14. oceniać tekst pod względem jego poprawności, klasyfikować błędy językowe;

U15. łączyć poszczególne obszary wiedzy o języku w spójny system podporządkowany funkcjom komunikacyjnym;

U16. dokonać analizy i interpretacji zróżnicowanych formalnie dzieł literackich oraz kulturowych;

U17. analizować materiały dydaktyczne pod kątem prezentowanej w nich wiedzy o języku;

U18. zaplanować pojedyncze zadania/ćwiczenia i zajęcia dydaktyczne z zakresu wiedzy o języku, w tym także działania służące rozwijaniu własnej

wiedzy i umiejętności;

U19. ocenić przydatność metod, środków, materiałów i dobrych praktyk w uczeniu się o języku, literaturze i kulturze.

W zakresie kompetencji społecznych student jest gotów do:

KS1. wykazywania troski o kulturę języka oraz etykę i etykietę komunikacji – własną i uczniów;

KS2. rozwijania kompetencji językowych – własnych i uczniów;

KS3. przyjmowania refleksyjnej postawy wobec języka, komunikacji oraz zmian zachodzących współcześnie w obu tych obszarach, a także

własnych kompetencji językowych.

1. Obecność na zajęciach (możliwe 2 nieusprawiedliwione nieobecności), poprawne wykonanie zadań podczas zajęć, aktywność na zajęciach

2. Test z wiedzy o języku obejmujący wiadomości i umiejętności z zajęć - uzyskanie co najmniej 60% punktów przewidzianych za test

3. Zestaw zadań z zakresu wybranego obszaru wiedzy o języku w ujęciu funkcjonalnym spełniający następujące warunki:

spełniającego następujące warunki:

-- w zestawie zadań określona została grupa odbiorców (przedszkolaki lub uczniowie klas 1-3), a poziom trudności zajęć jest dostosowany do wieku odbiorców,

- zestaw zadań jest dostosowany do obowiązującej podstawy programowej,

- zestaw zadań jest przygotowany poprawnie pod względem merytorycznym i dydaktycznym,

- zestaw zadań jest spójną, oryginalną i ciekawą propozycją zajęć opartych na współczesnych tekstach dla dzieci.

Sposób zaliczenia

- Test z wiedzy o języku

- Zestaw zadań z zakresu wybranego obszaru wiedzy o języku