Psychologia procesów poznawczych I

psychologia

obowiązkowe
ogólnouniwersyteckie

w sali

Celem wykładu jest zaznajomienie słuchaczy z historią, głównymi założeniami, metodami oraz współczesnym stanem wiedzy o procesach percepcji, uwagi i funkcji wykonawczych, myślenia i języka w ujęciu psychologicznym i neurokognitywistycznym (także z perspektywy rozwojowej). Zagadnienia pamięci i procesów uczenia się będą przedmiotem odrębnego kursu (Psychologia procesów poznawczych 2)

Celem wykładu jest zaznajomienie słuchaczy z historią, głównymi założeniami, metodami oraz współczesnym stanem wiedzy o procesach percepcji, uwagi i funkcji wykonawczych, myślenia i języka w ujęciu psychologicznym i neurokognitywistycznym (także z perspektywy rozwojowej).

Lista tematów

Wykład1. Wprowadzenie do psychologii procesów poznawczych i kognitywistyki. Historia dyscypliny. Najważniejsze założenia i paradygmaty badawcze (w tym pojęcie reprezentacji poznawczej, metafora komputerowa, problem relacji miedzy mózgiem a umysłem).

Wykład2. Metody badania w psychologii poznawczej. Eksperyment jako podstawowa metoda badania procesów poznawczych: najważniejsze zmienne zależne i typowe metody manipulacji eksperymentalnej. Pomiar czasu reakcji w badaniach procesów poznawczych: założenia, główne paradygmaty, interpretacja. Rola modeli komputerowych procesów umysłowych. Współczesne metody neurofizjologiczne i obrazowania aktywności mózgu (okulografia/eyetracking, EEG/ERP/ERO, fMIRI, NIRS i in.) w badaniach procesów poznawczych.

Wykłady3-4. Percepcja. Funkcjonalna i biologiczna organizacja systemów zmysłowych. Główne problemy badania percepcji: bodziec proksymalny a bodziec dystalny, rekonstrukcja bodźca, qualia. Neuronalne podstawy percepcji wzrokowej. Rozpoznawanie przedmiotów i spostrzeganie w trzech wymiarach jako podstawowe funkcje systemu percepcyjnego. Rola procesów "z dołu do góry" i " z góry do dołu". Najważniejsze teorei percepcji: psychologia postaci i teorie konstruktywistyczne, teoria ekologiczna J. Gibsona, obliczeniowa teoria D. Marra, teoria dwóch systemów percepcyjnych. Wyspecjalizowane systemy percepcji: percepcja twarzy i percepcja ruchu biolologicznego.

Wykłady5-6. Procesy kontroli poznawczej 1: Uwaga. Organizacja systemu kontrolno-uwagowego w koncepcjach A. Baddleya, M. Posnera i Cowana. Selekcja informacji: konsekwencja niedoskonałości systemu poznawczego vs. podstawowy wymóg spójnego działania - podstawowe pojęcia, teorie, badania. Kiedy uwaga jest szczególnie wyczulona, a kiedy zawodzi: zjawiska "mrugnięcia uwagi", "ślepoty na zmianę", wyczulenie na ruch biologiczny i bodźce zagrażające. Uwaga skierowana na przedmiot: system śledzenia obiektu (object tracking system), teoria integracji cech i teoria folderów obiektów A. Triesman i wsp.

Wykład7. Reprezentacja wiedzy - wprowadzenie. Różne formy reprezentacji: reprezentacje symboliczne i niesymboliczne, reprezentacja wyobrażeniowa/analogowa, reprezentacje językowe, reprezentacje deklaratywne i proceduralne. Intencjonalność reprezentacji.

Wykłady8-9. Kategorie i pojęcia. Dlaczego reprezentacje kategorialne są obecne na każdym etapie poznania (przykłady). Kategoryzacja obiektów. Rola "naiwnych teorii" w kategoryzacji. Wiedza w podstawowych dziedzinach poznania, jej ewolucyjne i rozwojowe źródła oraz podstawy mózgowe: "teoria umysłu" i poznanie społeczne, rozumienie przyczynowości, poznanie liczbowe i przestrzenne. Procesy pojęciowe a procesy uwagowe. Specyficzne zaburzenia związane z deficytami funkcjonowania systemu pojęciowego: autyzm, syndrom Williamsa, dyskalkulia .

Wykłady 10-11. Myślenie, wnioskowanie, rozwiązywanie problemów. Myślenie algorytmiczne i heurystyczne. Eksperci i nowicjusze. "Modele umysłowe" jako podstawowe reprezentacje poznawcze wykorzystywane w procesach myślenia. Analogia jako narzędzie myślenia. Wnioskowanie o prawdopodobieństwie. Typowe błędy i zniekształcenia procesów myślenia i wnioskowania. Teorie dwóch systemów myślenia.

Wykład12. Procesy kontroli poznawczej 2: Funkcje wykonawcze (zarządcze) i podejmowanie decyzji. Procesy automatyczne i kontrolowane. Hamowanie, przełączanie, planowanie. "Zimne" i "gorące" funkcje wykonawcze oraz rola czynników racjonalnych i emocjonalnych w podejmowaniu decyzji. Mózgowa organizacja (rola płatów czołowych, i ciemieniowych oraz struktur podkorowych) funkcji wykonawczych i decyzyjnych. Rozwój i dojrzewanie systemu wykonawczego. ADHD jako typowe zaburzenie systemu wykonawczego.

Wykład13-14. Poznawcza psychologia języka: podstawowe teorie i badania. Czym język różni się od innych systemów komunikacji. najważniejsze poziomy przetwarzania języka naturalnego. Klasyczna psycholingwistyka N. Chomsky'ego i jej alternatywy. Procesy analizy fonematycznej. Rozwój językowy: wrodzone reguły, czy uczenie się statystyczne? Mózgowe podstawy języka. Język a poznanie i rozwój poznawczy: język a funkcje wykonawcze, język a reprezentacje pojęciowe, hipoteza Whorfa we współczesnych badaniach.

Wykład15. Alternatywne modele poznania. Poznanie ucieleśnione, usytuowane i ugruntowane. (Niesymboliczne) modele obliczeniowe: sieci neuronalne i modelowanie bayesowskie. Radykalnie kulturowo-społeczne modele poznania.

Zakładane nakłady pracy studenta:

udział w wykładzie - 30 h

przygotowanie do egzaminu:

powtórzenie materiału z wykładu - 30 h

zapoznanie się z literaturą obowiązkową (o. 500 stron) - 30 h

zapoznanie się z wybraną literaturą pomocniczą - 25 h

konsultacje, egzamin - 5h

UWAGA: Brak podręcznika (jak i innych lektur w j. polskim) pokrywającego pełny zakres wykładu

Podstawowy podręcznik:

E. Nęcka, J. Orzechowski,B. Szymura: Psychologia poznawcza, Warszawa, PWN, 2006, w tym obowiązkowe rozdziały: 2 (fragmenty), 4.1.,4.2, 4.4., 5, 6, 7, 10, 11, 12

J. Berko Gleason, N. Berstein Ratner, Psycholingwistyka, Gdańsk, GWP, 2005. r. 1 (Wprowadzenie do psycholingwistyki)

Literatura pomocnicza:

J. Bremer (red.) Przewodnik po kognitywistyce. Kraków: WAM, 2016.

Z. Chlewiński (red.): Psychologia poznawcza w trzech ostatnich dekadach XX w. Gdańsk:GWP, 2007:

r. 4. P. Johnson-Laird: Rozumowanie dedukcyjne...

r. 8. G. Murphy, D. Medin: Rola teorii...

r. 10. Z. Pylyshyn: Spór o wyobraźnię...

r. 11. E. Rosch: Zasady kategoryzowania...

Z. Chlewiński (red.): Modele umysłu. Warszawa: PWN, 1999:

- J.A. Fodor: Jak grać w reprezentacje umysłowe....

- M. Posner: Uwaga. Mechanizmy świadomości

- P. Johnson-Laird: Modele umysłowe...

- D. Rumelhart: Architektura umysłu...

C. Frith, Od mózgu do umysłu: jak powstaje nasz wewnętrzny świat. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2011.

A. Gopnik, Dziecko filozofem, Warszawa: Pruszyński i S-ka, 2010, r. 2-4

D. Kahneman, Pułapki myślenia, Poznań: Media Rodzina, 2012, cz. I, II i III

P. Kuhl, Halo! Mówi się, Świat Nauki nr 1, 2016 i/lub P. Kuhl, Język, umysł i mózg... w B. Bokus, G. Shugar: Psychologia języka dziecka. Sopot: GWP, 2004

S. Pinker, Jak działa umysł, Warszawa: KiW, 2002, r. 1-5

P. Zelazo (Seria wykładów popularnonaukowych):

http://www.aboutkidshealth.ca/en/news/series/executivefunction/pages/default.aspx

Dodatkowe lektury pomocnicze mogą zostać dołączone do poszczególnych wykładów

W wyniku ukończenia kursu student powinien:

Znać podstawowe mechanizmy procesów poznawczych od procesów percepcyjnych, przez uwagę, rozumienie, wnioskowanie, rozwiązywanie problemów, po planowanie i kontrolę poznawczą, z uwzględnieniem różnych "kanałów informacyjnych" (informacja wzrokowa, język). Potrafić zinterpretować wyniki najważniejszych eksperymentów ilustrujących podstawowe właściwości procesów poznawczych

Posiadać podstawową wiedzę o założeniach i metodach badań nad poznaniem i jego podstawami neuronalnymi. Rozumieć pojęcia reprezentacji poznawczej, intencjonalność. Potrafić określić miejsce psychologii wśród innych nauk odnoszących się do poznania (filozofia, lingwistyka, antropologia, informatyka)

Potrafić zastosować przyswojoną wiedzę w toku opanowywania innych dziedzin psychologii

Dostrzegać znaczenie wiedzy o procesach poznawczych w różnych dziedzinach praktycznych (edukacja, psychologia kliniczna, projektowanie urządzeń przyjaznych użytkownikowi, media).

Egzamin pisemny testowy. test jednokrotnego wyboru z progiem zaliczenia 60%.

- ok. 60% materiału pokrywać się będzie między wykładem a lekturami

- co najmniej 20% materiału do egzaminu zawarte będzie wyłącznie w treści wykładu

- do 20% pytań może dotyczyć zagadnień obecnych w lekturze obowiązkowej, a nie omawianych bezpośrednio na wykładach