Religia Mezopotamii

ogólnouniwersyteckie

w sali

Wykład przeznaczony zarówno dla studentów archeologii zainteresowanych Bliskim

Wschodem i Mezopotamią, jak i szerokiego grona słuchaczy innych kierunków. Zawierać będzie wprowadzenie w zagadnienia definiowania, opisu i interpretacji systemów religijnych, a następnie prezentację rozmaitych aspektów religii Mezopotamii - wierzeń, panteonu, instytucji, kultu i rytuałów. Wskażemy i omówimy najważniejsze dzieła "literatury religijnej", ale istotny wątek stanowić też będzie ogląd i interpretacja związanych z religią zabytków archeologicznych - budowli, wyposażenia kultowego i rytualnego, przedstawień: bóstw, scen mitologicznych i rytualnych. Podejmiemy też próbę wyodrębnienia - poza religią "oficjalną, monumentalną i uroczystą" - "religii codzienności

Planowane tematy wykładu, możliwe modyfikacje – wg sugestii i potrzeb słuchaczy:

1. Podstawowe definicje i terminologia; religia jako system – wierzenia, kult, instytucje.

2. Kategorie źródeł i ich wartość poznawcza (artefakty i obiekty archeologiczne, ikonografia, teksty).

3. Wielkie mity początków – kosmo- i teogonia.

4. Panteon – formowanie i funkcjonowanie; walki i spory między bogami.

5. Przedstawienia, symbole i atrybuty bóstw.

6. Mezopotamska demonologia.

7. Kult – rytuały „codzienne” i wielkie święta.

8. Ofiara – przedmioty, formy, oprawa.

9. Instytucje – świątynie, kapłani; pozareligijne aspekty działalności świątyń.

10. Formy budowli sakralnych.

11. „Topografia religijna” Mezopotamii – najważniejsze ośrodki kultu i związane z nimi bóstwa.

12. „Religia domowa” – kaplice i przedmioty kultowe; amulety i apotropaiony.

Zestaw zawiera przede wszystkim opracowania ogólne i „metodyczne”; podczas wykładu wskazane będą także inne publikacje, związane z poszczególnymi tematami, ustalimy też zakres lektur „egzaminacyjnych” dla słuchaczy – por. „Metody i kryteria oceniania”.

K. Armstrong, Krótka historia mitu, Kraków 2005

K. Armstrong, Pola krwi. Religia i przemoc, Warszawa 2017

K. Bank (red.), Słownik wiedzy o religiach, Bielsko-Biała 2007

J. Black, A. Green, Słownik mitologii Mezopotamii. Bogowie, demony, symbole, Katowice 1998, 2006

J. Bottéro, Religion in Ancient Mesopotamia, Chicago-London 2001

E. Cassirer, Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, Warszawa 1977 (szczególnie rozdz. VII – Mit i religia,159-218)

S. Dalley, Myths from Mesopotamia. Creation,The Flood, Gilgamesh, and others, Oxford 2000

O. Drewnowska-Rymarz et al., Do boga, pana mego, mów! Babilońskie i asyryjskie hymny, modlitwy, zaklęcia i rytuały, Warszawa 2005

E. Durkheim, Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii, Warszawa 1990

M. Eliade, sacrum.mit.historia, Wybór esejów, Warszawa 1974

M. Eliade, Historia wierzeń i idei religijnych. I: Od epoki kamiennej do misteriów eleuzyńskich, Warszawa 1988

M. Eliade, Traktat o historii religii, Łódź 1993

I. Hrůša, Ancient Mesopotamian Religion. A Descriptive Introduction, Münster 2015

T. Jacobsen, The Treasures of Darkness. A History of Mesopotamian Religion, New Haven-London 1976

J. Keller et al., Religie wczoraj i dziś, Warszawa 1971

J. Keller et al., Zarys dziejów religii, Warszawa 1976

K. Łyczkowska, Babilońskie zaklęcia magiczne, Warszawa 1995

K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981

B. Nevling Porter, Ritual and Politics in Ancient Mesopotamia, New Haven 2005

B. Nevling Porter (red.), What is a God? Anthropomorphic and Non-Anthropomorphic Aspects of Deity in Ancient Mesopotamia, Winona Lake 2009

A.L. Oppenheim, Ancient Mesopotamia. Portrait of a Dead Civilization, Chicago 1977

R. Otto, Świętość. Elementy racjonalne i irracjonalne w pojęciu bóstwa, Wrocław 1993

R. Pettazzoni, Wszechwiedza bogów, Warszawa 1967

F. Pomponio, Nabu. Il culto e la figura di un dio del Pantheon babilonese ed assiro, Roma 1978

R. Ranoszek, Religie starożytnej Mezopotamii, ze szczególnym uwzględnieniem religii babilońsko-asyryjskiej, (w:) J. Braun (red.), Mezopotamia, Warszawa 1971, 212-233

A. Sołtysiak, Bogowie nocy. Motywy astralne w religiach starożytnej Mezopotamii, Kraków 2003

A. Sołtysiak, Religie Mezopotamii, (w:) K. Pilarczyk, J. Drabina (red.), Religie starożytnego Bliskiego Wschodu,Kraków 2008, 111-175

A. Wierciński, Magia i religia. Szkice z antropologii religii, Kraków 1995

Poszerzona wiedza o religii Mezopotamii, w różnorodnych jej aspektach źródłoznawczych (teksty, ikonografia, architektura i znaleziska), z różnorodnymi możliwościami ich analizy i interpretacji. Zrozumienie roli religii w życiu indywidualnym i społecznym. Umiejętność identyfikowania i objaśniania złożonych prezentacji ikonograficznych (od przywołań pojedynczych bóstw i ich symboli po rozbudowane sceny kultowo-religijne i ich kontekst). Archeologiczne podstawy rekonstrukcji "religijnego behawioru" i systemy światopoglądowego.

Egzamin ustny - pamięciowe opanowanie podstawowych informacji (panteon, ośrodki kultowe, formy sprawowania kultu, narracje kosmo- i teologiczne); prezentacja wybranego obiektu, zabytku lub zagadnienia problemowego, z adekwatnymi ilustracjami i próbami własnej interpretacji.