Metodologia archeologii

obowiązkowe

mieszany: w sali i zdalnie

Podkreślając potrzebę refleksji teoretyczno-metodologicznej w archeologii, wykład przedstawi podstawowe pojęcia naukoznawcze i ich odniesienia do archeologii, procedury i procesy badawcze uformowane w rozmaitych paradygmatach, aplikowane na kolejnych poziomach bazy źródłowej, wskaże też miejsce archeologii w naukach humanistycznych, jej związki z naukami ścisłymi, funkcje społeczne i kulturowe, a także rolę w ochronie i zarządzaniu dziedzictwem kulturowym.

Celem wykładu jest ukazanie dziejów archeologii od jej korzeni aż po współczesność., ze szczególnym akcentem położonym przede wszystkim na rozwój myśli teoretycznej i refleksję metodologiczną. Wykład obejmuje zarówno problematykę ogólno-archeologiczną, jak też związaną z rozwojem poszczególnych gałęzi tej nauki, takich jak archeologia pradziejowa, klasyczna itp. Uwzględnione jest omówienie podstaw metodologicznych archeologii ze zwróceniem uwagi na najnowsze koncepcje metodologiczne.

[uwaga: przydatność części/całości poszczególnych publikacji, intensywność lektur etc. – zostaną wskazane w trakcie wykładów]

Ashmore W., Sharer R.J, Odkrywanie przeszłości. Wprowadzenie do archeologii, Kraków

2008.

Barnard A., Antropologia, Warszawa 2006

Buko A., Urbańczyk P. (red.), Archeologia w teorii i praktyce, Warszawa 2000 [uwaga – artykuły w językach obcych jako literatura uzupełniająca, por. niżej]

Carr E.H., Historia. Czym jest, Warszawa 1999

Hajduk Z., Ogólna metodologia nauk, Lublin 2005

Harris E.C., Zasady stratygrafii archeologicznej, Warszawa 1992

Hensel W., Donato G., Tabaczyński S. (red.), Teoria i praktyka badań archeologicznych I: Przesłanki metodologiczne, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986

Hodder I., Czytanie przeszłości. Współczesne podejścia do interpretacji w archeologii, Poznań 1995

Jankuhn H., Wprowadzenie do archeologii osadnictwa, Poznann 2004

Johnson M., Teoria archeologii. Wprowadzenie, Kraków 2013

Kobyliński Z., Teoretyczne podstawy konserwacji dziedzictwa archeologicznego, Warszawa 2001

Kowalski K.M., Artefakty jako źródła poznania, Gdańsk 1996

Lech J., Stępniowski F.M. (red.), V. Gordon Childe i archeologia w XX wieku, Warszawa 1999

Mamzer H., Archeologia i dyskurs. Rozważania metaarcheologiczne, Poznań 2004

Marciniak A., Archeologia i jej źródła. Materiały faunistyczne w praktyce badawczej archeologii, Warszawa-Poznań 1996

Mazurowski R.O., Leksykon pojęć i problemów archeologii polowej, Poznań 2013

Minta-Tworzowska D., Klasyfikacja w archeologii jako sposób wyrażania wyników badań, hipotez oraz teorii archeologicznych, Poznań 1994

Olszewska-Dyoniziak B., Człowiek – Kultura – Osobowość. Wstęp do klasycznej antropologii kulturowej, Wrocław 2001 [+ wznowienia]

Pawleta M., Przeszłość we współczesności. Studium metodologiczne archeologicznie kreowanej przeszłości w przestrzeni społecznej, Poznań 2016

Rączkowski W., Archeologia lotnicza. Metoda wobec teorii, Poznań 2002

Renfrew C., Bahn P., Archeologia. Teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002

Such J., Szcześniak M., Filozofia nauki, Poznań 2000

Salzman P.C., Rice P.C., Myśleć jak antropolog, Gdańsk 2009

Tabaczyński S. (red.), Kultury archeologiczne a rzeczywistość dziejowa, Warszawa 2000

Tabaczyński S., Marciniak A., Cyngot D., Zalewska A. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012

Topolski J., Wprowadzenie do historii, Poznań 1998/2001/2006

Zalewska A., Teoria źródła archeologicznego i historycznego we współczesnej refleksji metodologicznej, Lublin 2005

Literatura obcojęzyczna, uzupełniająca – zalecane zapoznanie się z co najmniej jedną publikacją (odpowiednio do znajomości języków):

Archaeologia Polona vol. 44:2006, Special theme: Archaeology – anthropology – history. Parallel tracks and divergences, (red.: D. Cyngot, S. Tabaczyński, A. Zalewska)

Bernbeck R., Theorien in der Archäologie, Tübingen-Basel 1997

Gardin J.-C., Une archéologie théorique, Paris 1979

Tabaczyński S. (red.), Theory and Practice of Archaeological Research III: Dialogue with the Data: The Archaeology of Complex Societies and its Context in the ‘90s, Warszawa 1998

Trigger B.G., A History of Archaeological Thought, Cambridge 1989 (2. wyd. 2006)

Urbańczyk P. (red.), Theory and Practice of Archaeological Research II: Acquisition of Field Data at Multi-Strata Sites, Warszawa 1995

Słuchacze uzyskają wiedzę n.t./umiejętności:

- przedmiotu i metod archeologii oraz jej założeń teoretycznych (wg różnych, historycznie uformowanych paradygmatów), a także w odniesieniu do ogólnej metodologii nauk, w zakresie umożliwiającym własną, pogłębioną refleksje metodologiczną;

- swoistej terminologii opisu i interpretacji archeologicznych, w odniesieniu do terminologii ogólnie ujętej humanistyki, w możliwie szerokim zakresie, z uwzględnieniem pojęć i terminologii archeologicznych subdyscyplin;

- możliwości archeologii w zakresie konstruowania narracji n/t procesów dziejowych, organizacji społecznej i elementów kognitywnych społeczności od pra- i protohistorii (bez lub z ograniczonym zastosowaniem źródeł pisanych) po czasy nowożytne

- głównych paradygmatów archeologii (od archeologii ewolucjonistycznej po trendy postprocesualne), ze szczególnym naciskiem na najnowsze propozycje teoretyczne i metodologiczne, konstruowanych przez nie procedur badawczych (od opisu i analizy po szeroką interpretację);

- urozmaicenia podejść teoretyczno-metodologicznych, a nawet ideologicznych, ze względu na społeczne i kulturowe uwarunkowania archeologii, wraz z umiejętnością ich krytycznej dyskusji.

Wg szczegółowych kategorii programowych – „absolwent zna i rozumie”:

K_W01 ma pogłębioną wiedzę o miejscu i znaczeniu archeologii w systemie nauk oraz jej specyfice przedmiotowej i metodologicznej;

K_W04ma uporządkowaną i podbudowaną teoretycznie wiedzę obejmującą dotyczącą kluczowych zagadnień archeologii, obejmującą terminologię, teorie i metodologię;

K_W06 ma szczegółową, specjalistyczną wiedzę o wybranych społecznościach pradziejowych;

starożytnych i średniowiecznych, obejmującą terminologię, teorie i metodologię z

zakresu archeologii;

K_W09 ma uporządkowaną, pogłębioną wiedzę z zakresu metod oraz technik dokumentacji źródeł archeologicznych;

K_W10 rozumie złożone zależności między osiągnięciami nauk humanistycznych,

społecznych, o życiu i ścisłych a możliwościami ich wykorzystania w archeologii;

K_W11 ma szczegółową wiedzę o najważniejszych osiągnięciach i głównych kierunkach rozwoju archeologii;

K_W12 zna i rozumie zaawansowane metody analizy oraz interpretacji problemów

badawczych z zakresu archeologii, właściwe dla wybranych tradycji, teorii i szkół

badawczych;

K_W14 zna i rozumie zaawansowane metody analizy rozmaitych wytworów dawnych

społeczności z wykorzystaniem metod stosowanych w naukach ścisłych i naukach o

życiu:

K_U03 kreatywnie wykorzystywać istniejące metody i techniki, przystosowując je do potrzeb wynikających ze specyfiki badanych zagadnień;

K_K03 oceny niepowtarzalnej wartości źródeł archeologicznych i ich roli w odtwarzaniu przeszłości człowieka;

K_K04 krytycznej oceny interpretacji źródeł archeologicznych i historycznych i ma

świadomość wieloaspektowości interpretacji;

K_K05 wykorzystania posiadanej przez siebie wiedzy na temat kompleksowej natury kultury i ma świadomość potrzeby analizy rozmaitych kategorii źródeł dla odtworzenia przeszłości człowieka;

K_K10 zrozumienia społecznej roli archeologii

K_K12uznania i poszanowania różnych punktów widzenia determinowanych różnym

podłożem kulturowym

Poziom pamięciowego opanowania omawianych terminów, pojęć i procedur; umiejętność przedłożenia lub określenia przykładowego wnioskowania, hipotezy lub teorii – egzekwowane egzaminem pisemnym (20 pytań wymagających krótkiej wypowiedzi – żadne z pytań nie będzie zawierało testu wyboru), lub egzaminem ustnym, wg zasad j/w, poprzedzonym krótką pracą pisemną egzemplifikującą własne przedsięwzięcia badawcze słuchaczy (realizowane/projektowane prace mgr) w ujęciu teoretycznym i metodologicznym.