Nieśpieszni przechodnie: narodziny polskiego eseju

Eseistyka polska, opóźniona o blisko trzysta lat wobec literatur Zachodu, a więc pozbawiona tradycji, przez blisko pół wieku poszukuje własnej formy. Znajduje ją w Dwudziestoleciu międzywojennym, zwłaszcza pod jego koniec, w nagłej eksplozji talentów formując kanon, który nie uległ odtąd zmianie. Esej – sceptyczny, polemiczny, wpatrzony w przeszłość i przyszłość, staje się odtąd potężną bronią w arsenale myśli polskiej.

Konwersatorium liczyć będzie 15 spotkań.

Generalnie wskazana jest znajomość książki prof. Romy Sendyki "Nowoczesny esej" [2006]

Konwersatorium - jak to już wykazano w opisie skróconym - ma prześledzić formowanie się eseju polskiego: na przykładzie zjawisk mniej i bardziej oczywistych. Na niektóre z nich nie ma nazwy ani klasyfikacji. Inne z kolei, choćby już skanonizowane, czekają na ponowne odkrycie. Co jednak ważniejsze: to konwersatorium nie bierze pod uwagę wyłącznie eseju literackiego z "górnej półki", ale i zjawiska, których nie zwykliśmy zaliczać do tekstów tej rangi (z perspektywy prowadzącej: niesłusznie). Choćby esej związany z tematyką przyrodniczą, czy też esej będący terenem poważnych rozrachunków ideowo-politycznych są równoprawnymi przedmiotami dyskusji, którą będziemy prowadzić na zajęciach. Dyskusji, która - od Norwida po lata trzydzieste - ma prowadzić do redefinicji zjawiska/statusu eseju polskiego, nie tylko jego genealogii. A przy okazji sprowokuje do pytań o ważność lub możliwość eseju dziś.

(1) Cyprian Norwid: Białe kwiaty – Czarne kwiaty [1856], w tegoż Pisma wybrane, t. 4: Proza, 1968 oraz inne edycje

(2) Julian Kaliszewski (Klin): Pamiętniki sceptyka [1872]; portal Polona

(3) Stanisław Witkiewicz: Tatry w śniegu [1886], w tegoż Pisma tatrzańskie, t. I, 1963

(4) Gabriela Zapolska: Wrażenia z Bretanii [1894], w tejże: Publicystyka, cz. II, 1959

(5) Stanisław Brzozowski: Charles Lamb [1910], w tegoż: Głosy wśród nocy, wyd. różne

(6) Stanisław Mackiewicz-Cat: Henryk Sienkiewicz – studium literackie [1916], w: Odeszli w zmierzch, 1968, i inne wydania

(7) Karol Irzykowski: O perfidii [1923], w tegoż: Pisma rozproszone 1923-1931, 1999

(8) Józef Piłsudski: Rok 1863 [1924], w tegoż: Rok 1863, wyd. z r. 1989

(9) Marian Zdziechowski: O okrucieństwie [1928], wyd. z r. 1993

(10) Tadeusz Żeleński-Boy: Czysta poezja [1930], w tegoż: Mity i zgrzyty, 2016

(11) Rafał Marceli Blüth: Konstantynopolitańska katastrofa [1932], w tegoż: Pisma literackie, 1987

(12) Jerzy Stempowski: Chimera jako zwierzę pociągowe [1933], w tegoż: Szkice literackie, t. I, 2001, i inne wyd.

(13) Konstanty Srokowski: Na czerwonym Olimpie [1934], wyd z r. 2016

(14) Stefan Czarnowski: Ludzie zbędni w służbie przemocy [1935], w tegoż: Dzieła, t. V: Publicystyka, 1956

(15) Aleksander Świętochowski: Genealogia teraźniejszości [1936], wyd z r. 1957

(16) Aleksander Hertz: Posłannictwo wodza [1936], w tegoż: Szkice o totalitaryzmie, 1994

(17) Bruno Schulz: Mityzacja rzeczywistości [1936], w tegoż: Dzieła zebrane, t. 7: Szkice krytyczne, 2017, i in.

(18) Bolesław Miciński: Podróże do piekieł [1937], w tegoż: Pisma, 1970, i in.