Law, lLterature, Romanticism. Inspirations and Legal Topics in Polish Literature of the First Half of the 19th Century

Celem zajęć jest przedstawienie sieci relacji między prawem a literaturą polską w okresie romantyzmu. Kolejne spotkania zostaną skoncentrowane na ukazaniu sposobów, w jaki akty prawa stanowionego, zwyczaje i obyczaje prawne, postaci prawników czy znane procesy zostały przetransponowane do tekstów literackich. Wskazane zostaną przy tym zarówno rozmaite zastosowane przez autorów strategie twórcze jak i dialogowanie w kontekście tematu prawa z prądami estetycznymi i ideowymi epoki, m.in. gotycyzmem, bajronizmem, czy mesjanizmem. Szczególny nacisk zostanie położony na niejednoznaczny sposób rozliczania się romantyków z odchodzącą epoką prawa szlacheckiego I Rzeczpospolitej, a także wzajemne relacje między postępowaniem sądowym a dramatem literackim.

Celem zajęć jest przedstawienie wybranych aspektów relacji między prawem a literaturą w okresie romantyzmu. Wbrew stereotypowemu przekonaniu o wyłącznie irracjonalnym charakterze dziedzictwa tej epoki, okazuje się ono silnie uwikłane w konteksty wynikające z przemian europejskich hsystemów prawnych w XVIII i XIX stuleciu. Wielu spośród pisarzy i poetów epoki studiowało prawo (Słowacki, Krasiński, Mochnacki) lub miało doświadczenie pracy urzędniczej czy zarządzania majątkiem ziemskim (Towiański, Syrokomla). Wśród inspiracji romantyków pojawia się obsesyjnie powracający do scen procesowych Szekspir, z tematyką prawną korespondują ważne w epoce gatunki i rodzaje literackie, np. testament literacki oraz dramat, który (np. w przypadku Słowackiego) czerpie elementy swojej struktury z postępowania sądowego oraz tradycji parlamentaryzmu I Rzeczpospolitej.

Uwzględnienie rozmaitych relacji, w które wchodzą prawo i literatura epoki okazuje się możliwe dzięki wykorzystaniu pojęcia kultury prawnej, która oznacza więcej niż prawo sensu stricto – czyli akt stanowiony i wynikające z niego normy i sankcje. Zawiera w sobie także konteksty historyczne i obyczajowe, które mogły stać się częścią świata przedstawionego w dziele literackim, ujawniać się przez światopogląd bohatera czy też instancji nadawczej: narratora lub podmiotu lirycznego. Jest więc zbiorem znanych twórcom faktów i motywów związanych z prawem, zarówno sięgających w przeszłość (zwłaszcza przynależnych do kultury I Rzeczpospolitej), jak i współczesnych, a nawet określających kształt projektowanego systemu prawnego przyszłego, odrodzonego państwa polskiego. Kontekst ten obejmuje teorie, przepisy i zwyczaje ukształtowane przez europejskie przemiany społeczne i filozoficzne, a także okoliczności narzucone przez sytuację polityczną pozbawionego państwowości narodu. Powstająca w ten sposób całość podlega ocenie twórców i była przekształcana przez ich wyobraźnię. Stąd w badaniach tego typu kluczowa nie jest zgodność literackich przekazów ze stanem faktycznym, a ich wartościujący, indywidualny charakter.

Pierwsze spotkanie będzie miało charakter organizacyjny i wprowadzający.

Dwa kolejne zostaną poświęcone kontekstom europejskim omawianego zjawiska: przemianom stosunku do zjawiska prawa obecnym w literaturze niemieckiej ("Zbójcy" Fryderyka Schillera) i angielskiej ("Don Juan" Byrona) oraz narodzinom literatury kryminalnej w literaturze amerykańskiej ("Zabójstwo przy Rue Morgue" Edgara Allana Poego).

Pozostałe spotkania zostaną poświęcone na omówienie kolejnych tekstów polskiego romantyzmu. Niejednoznaczny stosunek twórców romantycznych do dziedzictwa epoki szlacheckiej, rozwijający się do pewnego stopnia wbrew oświeceniowej krytyce, zostanie omówiony w odniesieniu do dwóch gałęzi prawa cywilnego (spadkowego i małżeńskiego), a także figury palestranta i wewnętrznego zróżnicowania stanu szlacheckiego. Nacisk zostanie też położony na relacje między prawem a procesem sądowym, szczególnie widoczne w twórczości dramatycznej Juliusza Słowackiego. W polu zainteresowania znajdzie się też fundatorski dla mesjanistycznego okresu twórczości Mickiewicza i popularnej recepcji epoki proces filomatów.

eksty literackie:

1. -

2. Friedrich Schiller, Zbójcy, przeł. M. Budzyński, Wrocław 1923,

George G. Byron, Don Juan, przeł. E. Porębowicz, Warszawa 1922,

G. Byron, Pieśń dla luddystów, przeł. W. Zembaty, w pracy doktorskiej tegoż: https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/620/Doktorat%20Wojciecha%20Zembatego.pdf?sequence=1

3. E. A. Poe, Zabójstwo przy Rue Morgue, tłum. S. Wyrzykowski

4. A. Mickiewicz, Dziadów cz. III (wydanie dowolne)

5. A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod, J. Słowacki, Hugo (wydania dowolne)

6. A. Mickiewicz, Pan Tadeusz (wydanie dowolne)

7. H. Rzewuski, Pamiątki Soplicy (wydanie dowolne)

8. W. Syrokomla, Urodzony Jan Dęboróg (wydanie dowolne)

9. J. Słowacki, Kordian (wydanie dowolne)

10. J. Słowacki, Balladyna (wydanie dowolne)

11. J. Słowacki, Sen srebrny Salomei (wydanie dowolne)

12. A. Fredro, Dożywocie; J. Słowacki, Testament mój (wydania dowolne)

13. fragmenty utworów: A. Mickiewicz, Pan Tadeusz; J. Słowacki, Fantazy; A. Fredro, Zemsta; H. Rzewuski, Pamiątki Soplicy

14. A. Mickiewicz, wybrane wiersze

UWAGA: część tekstów zostanie omówiona we fragmentach. Literatura może ulec zmianie w związku z zainteresowaniami studentów.

Opracowania:

ad 1

Literatura w granicach prawa (XIX–XX wiek), red. K. Budrowska, E. Dąbrowicz, M. Lul, Warszawa 2013.

Zeidler Kamil, Estetyka prawa, Gdańsk 2018.

ad 2

Dobijanka-Witczakowa Olga, Wstęp w: F. Schiller, Zbójcy, Wrocław 1986.

ad 3

Cegielski Tadeusz, Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności (1841-1941), Warszawa 2015.

ad 4

Borowczyk Jerzy, Rekonstrukcja procesu filomatów i filaretów 1823-1824, Poznań 2003.

ad 5

Wnuk Agnieszka, Polska romantyczna powieść poetycka. Wyznaczniki i konteksty gatunkowe, Warszawa 2014.

ad 6

Zarębina Maria, Poeta wśród prawników: o „Panu Tadeuszu” inaczej, Kraków 1999.

ad 7

Oleksy Kacper, Gawęda o... prawie: „Pamiątki Soplicy” Henryka Rzewuskiego i ich wątek polemiczny, [w:] Prawo i literatura. Szkice, red. J. Kuisz, M. Wąsowicz, Warszawa 2015.

ad 8

Waśko Andrzej, Romantyczny sarmatyzm. Tradycja szlachecka w literaturze polskiej lat 1831–1863, Kraków 1995.

ad 9

Inglot Mieczysław, „Kordian”: oblicza heroizmu i ich dramatyczne konsekwencje „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza” 1999.

ad 10

Janion Maria, Obrona Balladyny, w: tejże, Odnawianie znaczeń, Kraków 1980.

Szczepankowska Irena, Prawo i sąd w dramatach Juliusza Słowackiego, w: Piękno Juliusza Słowackiego, t. 2, red. Jarosław Ławski, Grzegorz Kowalski, Łukasz Zabielski, Białystok 2013.

ad 11

Piwińska Marta, Wstęp w: J. Słowacki, Sen srebrny Salomei, Wrocław 1991

ad 12

Zabierowski Stanisław, Testmenty poetyckie, [w:] Księga pamiątkowa ku czci Stanisława Pigonia, Kraków 1961.

ad 13

Witkowska Alina, Cześć i skandale. O emigracyjnym doświadczeniu Polaków, Gdańsk 1997.

Piwińska Marta, Miłość romantyczna, Kraków 1984.

ad 14

Szczygielski Krzysztof, O sławnych prawodawcach w wierszach Adama Mickiewicza, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2015, t. 14, z. 2.

Sikora Agata, „Aż do najmniejszej kropki”: o prawie i biurokracji filomatów, „Teksty Drugie” 2015, nr 4

Uczestnik lub uczestniczka zajęć:

- potrafi określić przedmiot studiów interdyscyplinarnych „law and literature”, wskazać jego najważniejsze kierunki i przedstawicieli

- wskazuje inspiracje w tekstach romantycznych wywodzące się z europejskich tradycji prawnych (dziewiętnastowiecznej, szlachecko-sarmackiej, antycznej)

- dostrzega konteksty historyczne i polityczne postawania tekstów oraz ich oddziaływanie na podejmowane tematy prawne

- zna i rozumie zabiegi literackie i językowe, które pozwalają na przekształcenia tekstu prawnego lubb prawniczego w artystyczny

- wskazuje na relacje pomiędzy postępowaniem sądowym a konstrukcją tekstu dramatycznego

kontrola obecności (dozwolone są dwie nieusprawiedliwone obecności w semestrze), aktywność w czasie zajęć, krótki esej zaliczeniowy.

Jeśli student chce (na potrzeby pracy zaliczeniowej lub prac cząstkowych) skorzystać z narzędzi sztucznej inteligencji, musi:

a. uzyskać na to zgodę osoby prowadzącej zajęcia,

b. uzgodnić z osobą prowadzącą zajęcia cele i zakres wykorzystania narzędzi

sztucznej inteligencji.

2. Student nie może korzystać z narzędzi sztucznej inteligencji, aby redagować prace w języku polskim, chyba że osoba prowadząca zajęcia się na to zgodzi.

3. Jeśli student wykorzysta narzędzia sztucznej inteligencji:

a. bez zgody osoby prowadzącej zajęcia lub

b. w sposób z nią nieuzgodniony,

osoba prowadząca zajęcia stosuje procedury analogiczne do tych stosowanych w procedurze antyplagiatowej. Procedury te opisała Uniwersytecka Rada ds. Kształcenia w uchwale nr 14.