Media w kulturze współczesnej

obowiązkowe

Wymagana znajomość języka angielskiego, ponieważ część lektur. obowiązkowych, dotyczących najnowszych zjawisk medialnych, nie została spolszczona. Wskazana jest znajomość podstawowych zagadnień historii globalnej XX i XXI w.

w sali

Celem zajęć jest analiza i interpretacja praktyk medialnych, rozumianych jako jeden z najważniejszych aspektów współczesności, zwłaszcza w ich wymiarze hybrydycznym i wielomedialnym, a także zbudowanie podstaw krytycznego języka opisu mediów. Zajęcia przyjmują perspektywę glokalną – łączącą procesy i zjawiska globalne ze stałym odniesieniem do sytuacji polskiej.

Celem zajęć jest analiza i interpretacja współczesnych praktyk medialnych zwłaszcza w ich strukturalnym wymiarze, a także zbudowanie podstaw krytycznego języka opisu mediów. Media – hybrydyczne, łączące to, co fizyczne, z tym, co wirtualne, wielozmysłowe i niejednorodne technologicznie – rozumiemy zatem nie jako nośniki uprzednich wobec nich treści, ale „oprogramowanie” definiujące warunki nie tylko komunikacji, ale całości życia społecznego. Podczas zajęć naszkicujemy mapę pojęć, zjawisk i perspektyw określających doświadczenie współczesności na poziomie lokalnym i globalnym, jednocześnie stale wskazując na ich wielowymiarowe uwikłanie w media i medialność. Poszczególne zagadnienia będą omawiane z perspektywy przenikania się słowa, obrazu i performansu w stałych napięciach i negocjacjach. Porządek zajęć wyznaczać będą przykłady praktyk artystycznych i społecznych, które zostaną poddane analizie z pomocą wybranych koncepcji teoretycznych. Szeroko rozumiana teoria mediów wraz z jej wymiarem krytycznym wobec współczesności wyłaniać się więc będzie ze wspólnie prowadzonych interpretacji.

BLOKI TEMATYCZNE:

1. MEDIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ

W tym bloku rozpoznany zostanie medialny charakter doświadczenia współczesności. Media są nie tylko narzędziem umożliwiającym komunikację i kształtującym określone praktyki; odpowiadają także za głębokie struktury tego, co nazywamy rzeczywistością, co, komu i w jakich formułach możemy przekazać. Na zajęciach omówione zostaną koncepcje mediów, medialności w ścisłym powiązaniu z refleksją o współczesności. Zadamy pytanie o jakościową medialną zmianę, która pozwala – lub nie – ogłosić medialną cezurę współczesności. Przyjrzymy się przemianie pojęcia medium w ostatnich dekadach, odejściu od nowoczesnych formuł protezy, przekaźnika czy przedłużenia zdolności zmysłowych, ku wzorcom organizacji, systemom i sieciom (organicznym i nieorganicznym).

Zagadnienia: współczesne media i mediatyzacja, doświadczenie i zmiana warunków doświadczenia; czym jest współczesność?; modernizm vs. postmodernizm; fetysz nowoczesności; pejzaż medialny; pojęcie medium; medium jako hybryda.

2. FORMATY SIEBIE

W tym bloku na przykładzie narzędzi obiecujących skuteczną prezentację i autoprezentację – takich jak YouTube, TED, selfie, instagram, power point itd. – przyjrzymy się ramom, w jakich wytwarzane są wizerunki. Nie chodzi tu jedynie o obraz, odwzorowanie czy odegranie roli, ale o głęboko zmediatyzowany charakter „ja” w medialnym pejzażu współczesności. Będziemy dyskutować z technofobicznymi krytykami współczesności jako epoki zapośredniczonej (nie)szczerości, narcyzmu i beztreściowego powtórzenia.

Zagadnienia: „ja” w sieci społecznościowej, oracja, prezentacja, rola i wizerunek w mediach, selfie, afekty zapośredniczone, format, subwersja wobec formatów siebie, możliwości przekroczenia vs sztywne ramy możliwości do wyboru; cyrkulacja treści w społeczeństwie sieci i algorytmu.

3. INFORMACJA

W tym bloku zobaczymy, jak informacja jako jedno z podstawowych pojęć porządkujących i strukturyzujących kategorię mediów zmieniła sens. Nie jest już dziś ograniczona formą i funkcjonuje w najróżniejszych postaciach danych (bio, cyfro etc.). Informacja służy również do konstruowania przekazów medialnych, które we współczesnym świecie coraz częściej stają się formą wytwarzania fikcji.

Zagadnienia: różne formaty danych, informacja jako towar, dataizacja, fakty a informacje, kultura newsów, fake news, hipernormalizacja.

4. SYSTEM OPERACYJNY/ALGORYTM

W tym bloku zajęć omówione zostaną zagadnienia związane z algorytmizacją doświadczenia uczestnictwa w medialnym świecie. System operacyjny w tej optyce staje się modelem myślenia o rzeczywistości. Algorytm, pośrednicząc między podmiotami, sam staje się modelowym medium. Istotnym pytaniem będzie kwestia funkcjonowania algorytmu – czy jest to model myślenia maszynowego? Czy algorytmizacja służy medialnemu formatowaniu użytkowników?

Zagadnienia: algorytmizacja; pattern recognition jako model myślenia maszynowego; uwaga i uważność w późnym kapitalizmie; open access, copyleft, peer2peer; nowe intermedialne gatunki; sieć.

5.KAPITAŁ/PRACA

Kapitalizm jest nie tylko modelem ekonomicznym i politycznym determinującym współczesność, ale także systemem produkcji doświadczenia lokującego się pomiędzy obecnością a mediacją. Media i medialność określają funkcjonowanie kapitału, zmiany form pracy, napędzają dyskursy performatywności, widzialności, wypowiadalności. Współczesna postać kapitału – transnarodowa, planetarna – wyzyskuje to, co medialne, do rozpraszania się raczej niż wyraźnej widocznej dominacji, a zatem wymusza wyszukiwanie nowych narzędzi reprezentacji (mapowanie poznawcze). Uznając za podstawowe medium pieniądz, omówimy konsekwencje takiego rozpoznania dla sztuki i kultury.

Zagadnienia: przemiany modeli pracy i jej reprezentacji; praca niematerialna; kapitalizm komunikacyjny; dług/kredyt, czynsz a tożsamość; praca reprodukcyjna, praca troski; emocje a kapitalizm, prekariat; reprezentacja kapitału; mapowanie poznawcze.

6. KONFLIKT/NADZÓR

We współczesnym świecie zanika rozróżnienie na czas wojny i czas pokoju na rzecz kategorii wojny hybrydowej, zmediatyzowanej, oraz niekończącego się stanu wyjątkowego, w którym podmioty poddane zostają nowym formom inwigilacji. Zwrócimy uwagę na nowe formy i nowe strony globalnych oraz lokalnych konfliktów, w których siła militarna i państwo narodowe przestają odgrywać wiodące rolę, a odgrywają je technologie informacyjne od pisma, po AI i cyfrową fotografię.

Zagadnienia: wojna w ponowoczesności, po upadku suwerennych państw narodowych, inwigilacja, sygnaliści, wojna hybrydowa, postpanoptykon.

7. MIGRACJE/MOBILNOŚĆ

Przemieszczanie się, podróż, ucieczka, wycieczka to formaty doświadczenia współczesności kształtowane za pośrednictwem mediów: zdjęć, opowieści, filmów, rejestracji, widowisk. Media nadają charakter zmianie miejsca, pośredniczą między doświadczeniem a jego formą, kształtują podróż jako element współczesności.

Zagadnienia: uchodźstwo jako doświadczenie; diaspora; migrant jako podmiot współczesny; migranci vs nomadzi; kryzys państwa narodowego; transnacjonalizm; granica, mur; deterytorializacja pamięci; dedystansyzacja – pomiędzy podróżą fizyczną a wirtualną.

8. PLANETA/ ANTROPOCEN

W tym bloku zajęć omówione zostaną zagadnienia związane z wpływem działań człowieka na planetę i tego, w jaki sposób działanie te są mediatyzowane. Antropocen przedstawiony zostanie jako epoka dominacji człowieka na ziemi, jednak istotnym punktem odniesienia będą tu polityki przyszłości i pojawianie się nowych, nieludzkich, podmiotów i tego w jaki sposób sprawczość zyskują – na przykład – rzeczy.

Zagadnienia: wpływ człowieka na planetę; epoka antropocenu; czas planetarny, czas ludzki; sprawczość przedmiotów; transhumanizm, posthumanizm.

9. PROTEST/OPÓR

W tym bloku omówione zostaną współczesne praktyki oporu, ich medialny charakter oraz uwikłanie w ideologie kapitalizmu i neoliberalizmu. Pokażemy jak, wraz z przemianami medialnymi ostatnich 20 lat, zmieniają się praktyki i języki oporu, co jest wywrotowe w XXI wieku, jak protest zostaje usieciowiony oraz zmonetyzowany.

Zagadnienia: media i języki współczesnego protestu, selfie, transparent, maska, tłum, motłoch, astroturfing, rewolucja twitterowa, slaktywizm.

10. TERAPIA/ZDROWIE

Terapia jest tu rozumiana jako model działania mediów, skupionych na afektach. Zajęcia pokażą centralną pozycję zabiegania o zdrowie psychiczne i fizyczne w kulturze XXI wieku. Dążenie do szczęścia i doskonałości ciała omówione zostaną jako układ praktyk zakorzenionych w modernizmie, a nawet pozytywizmie, ale przekształconych przez współczesne media. Wśród nich omówimy m.in. dyskursy cielesnej i psychicznej normatywności, cyborgizację i parametryzację siebie.

Zagadnienia: biopolityka, etyka cyborgów, quantified self, fitness, niepełnosprawności.

11. ARCHIWUM/BAZA DANYCH

Archiwa, muzea i biblioteki zawsze były definiowane przez media. W XXI pierwszym wieku możemy mówić o prawdziwym nawrocie gorączki archiwum. Jeśli spojrzymy na internet jako na gigantyczną bazę danych, która nieustannie archiwizuje aktywność swoich użytkowników, możemy wręcz mówić o archiwum jako podstawowej kategorii zmediatyzowanej teraźniejszości.

Zagadnienia: afektywne podejścia do historii, forensyka i szczątki, działanie przeszłości na teraźniejszość, muzeum, baza danych, polityka historyczna, internet jako archiwum, retrotopia, hauntologia, ergodyczność archiwum.

Literatura udostępniana jest osobom studiującym przez osoby prowadzące przedmiot w formie PDF w serwisie classroom.

Podczas pierwszych zajęć każda grupa otrzyma od osoby prowadzącej dokładną listę lektur - wybrane wymienione poniżej lektury podstawowe mogą w uzasadnionych przypadkach zostać zastąpione innymi.

Proponowana literatura podstawowa:

• Philip Auslander, Liveness. Performance in a Mediatized Culture, Routledge, New York–London 1999.

• Ariella Azoulay, Archive: http://www.politicalconcepts.org/archive-ariella-azoulay/

• Karin Barber, Introduction: Hidden Innovators in Africa, w: Africa’s Hidden Histories. Everyday Literacy and Making the Self, red. K. Barber, Indiana University Press, Bloomington 2006.

• Alain Bihr, Nowomowa neoliberalna. Retoryka kapitalistycznego fetyszyzmu, przeł. Agata Łukomska, Książka i Prasa, Warszawa 2008.

• Biosocial Becomings. Integrating Social and Biological Anthropology, red. Tim Ingold, Gissli Palsson, Cambridge University Press, Cambridge 2014.

• Charles L. Briggs, Richard Bauman, Gatunek, intertekstualność i władza, przeł. A. Kobelska, “Communicare. Almanach antropologiczny” nr 4, red. G. Godlewski, A Karpowicz, M. Rakoczy, P. Rodak, WUW, Warszawa 2014.

• Judith Butler, Ramy wojny, przeł. Agata Czarnacka, Książka i Prasa, Warszawa 2011.

•. Finn Brunton, Helen Nissenbaum, Zmyl trop. Na barykadach prywatności, Wyd.Nauk. PWN, Warszawa 2016.

•. Gregoire Chamayou, Drone theory, Penguin Books, London 2015

• Piotr Celiński, Postmedia, http://www.postmedia.umcs.lublin.pl/

• Mladen Dolar Polityka głosu, „Teksty Drugie” 2015, nr 5.

• Grzegorz Godlewski Słowo – pismo – sztuka słowa: perspektywy antropologiczne, WUW, Warszawa 2008.

• Guillermo Gómez-Peña, From Chiapas to Wales, “Performance Research” 1997 nr 2.

• David Graeber, Dług, przeł. Bartosz Kuźniarz, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2018.

• Michael Jackson, Politics of Storytelling. Violence, Transgression and Intersubjectivity, Museum Tusculanum Press, Copenhagen 2002.

• Frederic Jameson, Postmodernizm, czyli logika kulturowa późnego kapitalizmu, przeł. Maciej Płaza, WUJ, Kraków 2011

• Maurizio Lazzarato, Praca niematerialna, przeł. Łukasz Biskupski, Robotnicy opuszczają miejsca pracy, red. J. Sokołowska, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2010.

• Nicholas Mirzoeff, Jak zobaczyć świat?, przeł. Łukasz Zaremba, Karakter, Warszawa 2016.

• Antoni Negri, Michael Hardt, Imperium, przeł. Adam Kołbaniuk, Sergiusz Ślusarski, W.A.B, Warszawa 2011.

• Julian E. Orr, Talking about Machines. Ethnography of a Modern Job, ILR Press, Cornell University Press, Ithaca 1996.

• Matteo Pasquinelli, Google’s PageRank Algorithm: A Diagram of Cognitive Capitalism and the Rentier of the Common Intellect, w: Deep Search, red. K. Becker, F. Stalder, Transaction Publishers, Londyn 2009.

• Kacper Pobłocki, Kapitalizm. Historia krótkiego trwania, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2017.

• Dorota Sajewska, Pod okupacją mediów, Warszawa 2012.

• Hito Steyerl, Wolność od wszystkiego. Wolni strzelcy i najemnicy, przeł. Łukasz Zaremba, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2018, nr 21, http://pismowidok.org/index.php/one/article/view/604/1170.

• Paul Stoller, Money Has No Smell. Africanization of New York City, The University of Chicago Press, Chicago 2001.

• Samuel Weber, Teatralność jako medium, przeł. Jan Burzyński, WUJ, Kraków 2009.

•. Eyal Weizman, The Wall: Barrier Archipelagos and the Impossible Politics of Separation, w: tegoż, Hollow Land, Verso Books, London 2012.

• Shoshana Zuboff, Wiek kapitalizmu inwigilacji, Zysk i Ska, Warszawa 2020.

Wiedza

Osoba studiująca zna i rozumie:

- swoistość antropologicznie zorientowanych nauk o mediach, ich ralację z innymi dyscyplinami naukowymi zajmującymi się zarówno współczesnymi technologiami, jak i krytyką współczesności;

- w stopniu pogłębionym współczesne teorie mediów i związanych z nimi praktyk kulturowych, zwłaszcza praktyk współczesnych;

- w stopniu zaawansowanym wybrane teorie dotyczące współczesności - jej periodyzacji i charakterystyki (w tym te z obszarów współczesnej filozofii, socjologii, antropologii i medioznawstwa);

- podstawowe metodologie nauk o nowych mediach i rozpoznaje różnice w podejściach badawczych do mediów współczesnych;

- zestaw pojęć pozwalających swobodnie i samodzielnie poruszać się w obrębie naukowych analiz nowych mediów (od "algorytmu", po "pattern recognition");

Umiejętności:

Osoba studiująca potrafi:

- wykorzystać posiadaną wiedzę na temat mediów współczesnych, by samodzielnie wyodrębniać kluczowe zjawiska angażujące media (w tym media najnowsze - pojawiające się na bieżąco i nieomawiane bezpośrednio na zajęciach), krytycznie je analizować i prezentować wyniki swojego badania w formie metodologicznie spójnych osądów;

- wyodrębniać i opisywać sposoby działania mediów (w tym każdorazowo rozróżniać technologię, model biznesowy i praktyki, a także pokazywać ich powiązania i zależności);

- rozpoznawać, nazywać i krytycznie oceniać dominujące formuły krytyki mediów, w tym formuły technofobiczne i technooptymistyczne;

- wskazywać sposoby nieoczywistego zaangażowania mediów w kształtowanie tak podstawowych sfer życia współczesnych podmiotów jak praca i ekonomia, ciało i płeć kulturowa czy nadzór, podporządkowanie i opór.

- interpretować samodzielnie materiał uwzględniając kontekst historyczny, społeczny i polityczny, w tym rozpoznawać historyczność mediów i praktyk medialnych;

- rozpoznawać i krytycznie oceniać funkcje mediów w konfliktach, zarówno codziennych (media społecznościowe), jak i wyjątkowych (wojna, obóz, okupacja)

- wykorzystywać posiadaną wiedzę do formułowania hipotez na temat współczesnych form kapitalizmu (kapitalizm kognitywny, komunikacyjny, nadzorczy, informacyjny, neofeudalizm) oraz produkowanych przez ten system medialnych kryzysów;

- wskazywać narzędzia oporu społecznego (z wykorzystaniem lub uwzględnieniem swoistości nowych mediów) i formułować konstruktywne postulaty wobec rozpoznawanych form podporządkowania , ekstrakcji i nadzoru wykorzystujących nowe media;

- zabierać głos w dyskusji wobec różnorodnych odbiorców, zrozumiale tłumacząc sposoby działania nowych mediów i podmiotów nimi operujących (m.in. Google, Facebook, Instagram, Tik-Tok); oddzielając retorykę nowych mediów od analizy ich faktycznego funkcjonowania;

- samodzielnie zgłębiać swoją wiedzę w dziedzinie nowych mediów, wyszukiwać nowe zjawiska i rozumieć nowe teorie na temat mediatyzacji;

Kompetencje społeczne:

osoba studiująca jest gotowa do:

- krytycznej oceny nowych zjawisk medialnych, w tym najnowszych aplikacji, serwisów społecznościowych czy innych rozwiązań technologicznych i towarzyszących im obietnic i zapowiedzi;

- dostrzegania znaczenia kulturoznawczo zorientowanej perspektywy dla oceny współczesnych mediów, co pozwala jej na docenienie i krytyczną ocenę wpływu mediów na życie społeczne;

- zaangażowania w dialog społeczny i międzykulturowy ze zrozumieniem wobec użytkowniczek i użytkowników nowych mediów, a zarazem z naukowym sceptycyzmem wobec obietnic wyrażanych przez ich twórców;

- uczestnictwa w debacie publicznej na temat najnowszych praktyk medialnych, w tym praktyk medialnych grup marginalizowanych;

- analizowania różnic międzykulturowych w sposobach wykorzystania mediów i w praktykach medialnych;

- weryfikacji i rozwijania krytycznej wiedzy na temat najnowszych zjawisk technologicznych i medialnych;

Podstawowym warunkiem zaliczenia ćwiczeń jest uczestniczenie w zajęciach. Nieobecności należy usprawiedliwiać u osoby prowadzącej. Osoba studiująca ma prawo do dwóch usprawiedliwionych lub nieusprawiedliwionych nieobecności w każdym semestrze. Osoba mająca od trzech do pięciu nieobecności w semestrze musi nadrobić je w sposób określony przez osobę prowadzącą. Nieobecności (nawet usprawiedliwione!) na więcej niż pięciu zajęciach (30%) w semestrze skutkują niedopuszczeniem do zaliczenia tego semestru, a w konsekwencji niezaliczeniem całych zajęć. Jedynie osoby z przyznaną Indywidualną Organizacją Studiów w oparciu o opinię BON mogą mieć zwiększony limit nieobecności, jednak nie więcej niż do 50% w każdym semestrze.

Ocena końcowa jest oceną z egzaminu ustnego obejmującego cały program zajęć. Ocena końcowa może zostać podwyższona ze względu na dużą aktywność podczas zajęć (zabieranie głosu w dyskusjach, formułowanie pytań, wykazywanie się bardzo dobrą znajomością lektur) w trakcie całego roku.

Szacunkowy nakład pracy osoby uczestniczącej w zajęciach: udział w zajęciach 60h (2 ECTS), przygotowanie do zajęć 60h (2 ECTS), przygotowanie do egzaminu ustnego 30h (1 ECTS). Łącznie 150h (5 ECTS).

Sposób wykorzystania narzędzi sztucznej inteligencji w pracach pisemnych i prezentacjach zaliczeniowych określają zapisy § 3 i 4 uchwały nr 98 Uniwersyteckiej Rady ds. Kształcenia z dnia 8 grudnia 2023 roku. W związku z tym, że jedną z podstawowych umiejętności zdobywanych na kierunkach studiów organizowanych na Wydziale Polonistyki jest sprawne i profesjonalne posługiwanie się polszczyzną pisaną, a w szczególności stylem naukowym, zabrania się wykorzystywania systemów sztucznej inteligencji do przygotowania, korekty i redakcji tekstów i opracowywania prezentacji.

–