Uniwersytet Warszawski - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Gramatyka historyczna języka polskiego

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 3003-13A3GHJP
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (brak danych)
Nazwa przedmiotu: Gramatyka historyczna języka polskiego
Jednostka: Instytut Języka Polskiego
Grupy: Przedmioty obowiązkowe dla III roku filologii polskiej - niestacjonarne (zaoczne) 1-go stopnia
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Rodzaj przedmiotu:

obowiązkowe

Założenia (opisowo):

Student:


1. Stosuje metodę filologiczną, metodę rekonstrukcji wewnętrznej i metodę historyczno-porównawczą.


2. Opisuje najważniejsze zjawiska, które zaszły w języku prasłowiańskim i rekonstruuje formy prasłowiańskie.


3. Opisuje periodyzację dziejów języka polskiego.

Tryb prowadzenia:

w sali

Skrócony opis:

Przedmiot ma na celu wykształcenie umiejętności interpretacji procesów i zmian językowych zachodzących w języku polskim, ze szczególnym uwzględnieniem tych dotyczących cech fonetycznych i fleksyjnych. Jego założeniem jest wypracowanie umiejętności samodzielnej rekonstrukcji wybranych form oraz opanowanie przez studenta podstawowego warsztatu terminologicznego dotyczącego gramatyki historycznej języka polskiego a także umiejętności odnalezienia omawianych cech w tekstach staropolskich.

Pełny opis:

Trwający jeden semestr wykład ma na celu zapoznanie studentów z ogólnymi tendencjami rozwojowymi języka polskiego, bardziej szczegółowo zaś z ewolucją polskiej fleksji.

Ćwiczenia w pierwszym semestrze nauki są poświęcone poznaniu ewolucji polskiej fonetyki, w drugim – polskiej fleksji.

Tematyka wykładów

1. Podstawa rozwojowa systemu fonetycznego polszczyzny, prawa prasłowiańskiej fonetyki. Podstawowe kategorie fleksji imennej i werbalnej oraz ich ewolucja na gruncie polskim.

2. Podstawa rozwojowa fleksji polskiej. Prasłowiański podział na deklinacje rzeczowników. Udział przyrostków tematycznych i końcówek w zmianach fonetycznych.

3.-4. Deklinacja rzeczowników męskich w polszczyźnie: uproszczenie zasobu końcówek i zmiany ich repartycji w liczbie pojedynczej i mnogiej (m.in. semantyzacja polskiej fleksji: wytworzenie kategorii męskożywotności i męskoosobowości, uzależnienie repartycji końcówek od tematu fleksyjnego).

5.-6. Odmiana rzeczowników nijakich i żeńskich (deklinacja nijaka: przyczyny stosunkowo nieznacznych zmian językowych, deklinacja żeńska: geneza odmiany samogłoskowej i spółgłoskowej, zmiany przynależności deklinacyjnej niektórych rzeczowników). Powstanie deklinacji mieszanej. Podsumowanie wiadomości dotyczących odmiany rzeczowników w dziejach polszczyzny.

7. Odmiana zaimków w dziejach języka polskiego.

8. Prosta i złożona odmiana przymiotników, relikty odmiany rzeczownikowej we współczesnej polszczyźnie.

9. Wprowadzenie do fleksji werbalnej: podstawa rozwojowa koniugacji polskiej, główne kategorie fleksji werbalnej. Podział na koniugacje oraz zmiany w odmianie czasowników w czasie teraźniejszym. Czasy przeszłe.

10. Pisemny sprawdzian wiadomości.

Tematyka ćwiczeń w semestrze pierwszym

1. Przegłos polski (istota procesu, chronologia, konsekwencje, odstępstwa od przegłosu).

2. Przegłos polski a przegłos prasłowiański i apofonia praindoeuropejska.

3. Ewolucja jerów uzależniona od ich pozycji: wokalizacja jerów mocnych i zanik słabych, wzdłużenie zastępcze, chronologia i konsekwencje tych procesów.

4. Przegłos, zanik i wokalizacja jerów – ćwiczenia.

5. Rozwój samogłosek nosowych.

6. Akcent i iloczas w dawnej polszczyźnie (pochodzenie samogłosek długich w języku polskim). Zanik iloczasu i powstanie samogłosek ścieśnionych oraz ich dalsze losy w języku polskim - analiza przykładów z tekstów staropolskich.

7. Palatalizacje prasłowiańskie (powtórzenie) i palatalizacje polskie.

8. Palatalizacje prasłowiańskie i polskie – ćwiczenia; analiza przykładów z tekstów staropolskich.

9. Dyspalatalizacje spółgłosek w języku polskim.

10. Pozostałe zmiany w systemie konsonantycznym: nowe polskie fonemy spółgłoskowe, m.in. pochodzenie spółgłoski f, rozwój psł. r', l’, l, asymilacje i dysymilacje w grupach spółgłoskowych.

Tematyka ćwiczeń w semestrze drugim

Drugi semestr zajęć ćwiczeniowych jest poświęcony fleksji, zapoznaniu się z wybranymi tekstami staropolskimi i odnajdywaniu w nich omawianych na zajęciach cech językowych.

1. Prasłowiański podział na deklinacje rzeczowników – ćwiczenia.

2. Odmiana rzeczowników męskich w liczbie pojedynczej i mnogiej– ćwiczenia; analiza przykładów z tekstów staropolskich.

3. Odmiana rzeczowników nijakich i żeńskich – ćwiczenia; analiza przykładów z tekstów staropolskich.

4. Fleksja imienna – odmiana zaimków osobowych i rodzajowych – ćwiczenia; analiza przykładów z tekstów staropolskich.

5. Prosta i złożona odmiana przymiotników – ćwiczenia; analiza przykładów z tekstów staropolskich.

6. Deklinacja liczebników w języku polskim.

7. Prasłowiański a polski podział na koniugacje – odmiana czasowników w czasie teraźniejszym.

8. Czasy przeszłe w historii polszczyzny: czasy proste (imperfecum i aoryst) i złożone (czas przeszły złożony i czas zaprzeszły). Ewolucja czasu przeszłego - – ćwiczenia; analiza przykładów z tekstów staropolskich.

9. Rozwój trybu rozkazującego w języku polskim.

10. Ewolucja imiesłowów: zmniejszenie zasobu imiesłowów w porównaniu ze stanem prasłowiańskim, adiektywizacja i adwerbizacja imiesłowów w polszczyźnie.

Literatura:

Literatura podstawowa:

Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1998 i wyd. nast.

Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego w testach, ćwiczeniach i tematach egzaminacyjnych, Gdańsk 1999.

Gramatyka historyczna języka polskiego. Materiały do ćwiczeń, wybór H. Karaś, Warszawa 1994.

Język polski. Kompendium, pod red. M. Derwojedowej, H. Karaś, D. Kopcińskiej, Warszawa 2005.

Zenon Klemensiewicz, Tadeusz Lehr-Spławiński, Stanisław Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1955.

Nauka o języku polskim dla polonistów, red. S. Dubisz, Warszawa 1991 lub wyd. nast.

Stanisław Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1973 lub wyd. nast.

Janusz Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 1991 lub wyd. nast.

Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red. W. Decyk-Zięba i S. Dubisz, Warszawa 2003.

Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do 1543 roku, Wrocław 1984 i wyd. nast.

Literatura uzupełniająca:

Stanisław Dubisz, Rozwój polskiego systemu fonologicznego, [w:] Studia z historii języka polskiego, red. W. Kupiszewski, Warszawa 1994, s. 9-19.

Alina Kępińska, Kształtowanie się polskiej kategorii męsko- i niemęskoosobowości. Język wobec płci, Warszawa 2006.

Halina Koneczna, Charakterystyka fonetyczna języka polskiego na tle języków słowiańskich, Warszawa 1965.

Zdzisława Krążyńska, Tomasz Mika, Agnieszka Słoboda, Składnia średniowiecznej polszczyzny, cz. 1. Konteksty - metody - tendencje, Poznań 2015.

Władysława Książek-Bryłowa, Warianty fleksyjne w historii języka polskiego [w:] T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław 1992.

Tomasz Mika, Agnieszka Słoboda, Wyrażenia funkcyjne w średniowiecznej polszczyźnie z perspektywy składniowej. Wybrane problemy badawcze, Poznań 2015.

Leszek Moszyński, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 1984.

Ewa Ostrowska, Z dziejów języka polskiego i jego piękna, Kraków 1978.

Krystyna Pisarkowa, Historia składni języka polskiego, Wrocław 1984.

Mirosława Siuciak, Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polski, Katowice 2008.

Izabela Stąpor, Kształtowanie się normy dotyczącej fleksji liczebników polskich od XVI do XIX wieku, Warszawa 2008.

Wiesław Tomasz Sefańczyk, Kategoria rodzaju i przypadk polskiego rzeczownika. Próba synchronicznej analizy morfologicznej, Kraków 2007.

Zdzisław Stieber, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa 1966.

Efekty uczenia się:

Student:

WIEDZA

1. Definiuje najważniejsze zjawiska dotyczące zmian w polskim systemie językowym.

2. Nazywa zmiany fonetyczne i fleksyjne, które zaszły w języku polskim.

3. Rozpoznaje najważniejsze zjawiska językowe, które zaszły we wskazanych wyrazach.

4. Ma świadomość kompleksowej natury języka polskiego oraz jego złożoności i historycznej zmienności znaczeń.

5. Zna i rozumie diachroniczny charakter kształtowania się koncepcji badań literaturoznawczych i językoznawczych.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Rekonstruuje formy wyrazowe, w których zaszły poznane przez niego zjawiska.

2. Wiąże fakty językowe.

3. Podaje względną i bezwzględną chronologię poznanych faktów językowych.

4. Wyjaśnia przyczyny zjawisk z zakresu fonetyki i fleksji historycznej.

5. Łączy historyczne zjawiska fonetyczne ze współczesną polską ortografią.

6. Wskazuje wszystkie procesy fonetyczne, które zaszły w analizowanych przez niego formach.

7. Wskazuje przyczyny alternacji samogłoskowych i spółgłoskowych we współczesnej polszczyźnie i pokazuje ich związki z poznanymi procesami fonetycznymi.

8. Wskazuje przyczyny osobliwości fleksyjnych we współczesnej polszczyźnie w oparciu o poznane procesy fleksyjne.

9. Czyta, interpretuje i analizuje teksty o charakterze naukowym i poprawnie stosuje poznaną terminologię językoznawczą w opisie zjawisk historycznojęzykowych.

10. Umie posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla filologii polskiej, w szczególności dla gramatyki historycznej języka polskiego.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

1. Docenia piękno języka polskiego.

2. Ma świadomość znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych.

3. Jest świadomy posiadanej przez siebie wiedzy i zna zakres nabytych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju.

4. Umie współpracować w grupie i jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów.

5. Ma świadomość potrzeby kształcenia historycznojęzykowego i wartości refleksji historycznojęzykowej dla wiedzy o języku w ogóle.

6. Akceptuje potrzebę wprowadzania treści historycznojęzykowych na wszystkich poziomach kształcenia polonistycznego.

7. Rozumie problematykę etyczną związaną z odpowiedzialnością za trafność przekazywanej wiedzy, z uczciwością naukową oraz rzetelnością i uczciwością w sytuacji prowadzenia sporów naukowych i ideowych.

8. Wykazuje motywację do zaangażowanego uczestnictwa w życiu naukowym i kulturalnym.

Metody i kryteria oceniania:

Zaliczenie na ocenę z wykładu i ćwiczeń. Ocena końcowa - z egzaminu pisemnego. Do ustnego egzaminu zerowego mogą przystąpić studenci, którzy uzyskali zaliczenie z wykładu i ocenę co najmniej 4.5 z ćwiczeń.

Wykład i ćwiczenia odbywają się zdalnie na platformie ZOOM:

https://us02web.zoom.us/j/85873637392?pwd=U1dZaVhPOHMzd1RTUVZGZkJ2S2hZUT09 Meeting ID: 858 7363 7392

Passcode: 898577

materiały są zamieszczanie na platformie Kampus 2:

https://kampus-student2.ckc.uw.edu.pl/course/view.php?id=8523

Metody weryfikacji efektów kształcenia:

1. krótkie sprawdziany pisemne;

2. praca z tekstem;

3. ocena bieżącego przygotowania studenta do zajęć dydaktycznych;

3. egzamin pisemny lub ustny.

Zajęcia będą przeprowadzone zdalnie z wykorzystaniem platformy Zoom oraz dodatkowo zostaną wykorzystane narzędzia platformy uniwersyteckiej Kampus. Pierwsze i ostatnie zajęcia odbywają się stacjonarnie.

Praktyki zawodowe:

Nie.

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.
ul. Banacha 2
02-097 Warszawa
tel: +48 22 55 44 214 https://www.mimuw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.3.0-2b06adb1e (2024-03-27)