Oswajanie słów - język z perspektywy społecznej, psychologicznej i kulturowej

seminaria magisterskie

Motto

oswa­ja­nie słów

jest trud­niej­sze

niż oswa­ja­nie ty­gry­sów

(H. Poświatowska)

Tematem seminarium będzie semantyka leksykalna, semantyka wypowiedzi oraz analiza dyskursu. Ponieważ język nie jest bytem autonomicznym, ale jednym ze zjawisk poznawczych uzależnionym od wielu czynników pozajęzykowych, przyjrzymy się leksyce i dyskursowi w szerokim kontekście psychologicznym, kulturowym i społecznym.

Poznają Państwo różne ujęcia znaczenia (od ujęć filozoficznych po najnowsze - kognitywno-neurologiczne), a także teorie semantyczne, takie jak pola leksykalne, analiza na składniki bezpośrednie, domeny kognitywne, ramy interpretacyjne oraz przestrzenie mentalne. Zastanowimy się nad definicją i funkcją metafory w języku. Poznamy teorię językowego obrazu świata i metody jego rekonstrukcji. Przybliżmy sobie podstawy językoznawstwa pragmatycznego (akty mowy, reguły konwersacyjne) oraz różne metody analizy dyskursu. Poznamy zasoby w sieci, które są niezbędne dla semantyka i nauczymy się, jak z nich korzystać (np. WordNet, korpusy, słowniki cyfrowe, Polona, Mocno Frazeo, HASK). Nauczymy się też posługiwać różnymi narzędziami do automatycznej analizy tekstu, takimi jak Korpusomat czy WebStylo.

w sali

Język naturalny nie jest systemem samowystarczalnym i autonomicznym, i nie można go opisać bez odwołania się do innych zjawisk – np. percepcji zmysłowej, motoryki ciała, kontekstu wypowiedzi, kultury czy wiedzy o świecie. Na zajęciach omawiane będą następujące zagadnienia: semantyka leksykalna, pragmatyka, językowy obraz świata, kategoryzacja i efekty prototypowe, teoria domen kognitywnych oraz profilowania, pojęcie ram interpretacyjnych, teoria amalgamatów, a także zjawisko metafory – jej rozumienie w różnych teoriach (porównaniowej, interakcyjnej, pragmatycznej, kognitywnej).

Na seminarium omówione będą następujące tematy:

1. Różne koncepcje znaczenia.

2. Klasyczna teoria kategoryzacji: cechy konieczne i wystarczające.

3. Analiza składnikowa znaczenia w semantyce: struktura predykatowo-argumentowa czasownika, role semantyczne argumentów, składniki semantyczne.

4. Pola leksykalne, sieci semantyczne typu WordNet. Relacje semantyczne: synonimia, antonimia, polisemia, hipo/hiperonimia, partytywność. polisemia, homonimia.

5. Słowa kluczowe, podstawy stylometrii. Analiza korpusowa.

6. Pojęcie konotacji

7. Definicja kognitywna

8. Kategoryzacja w ujęciu kognitywnym: teoria prototypów E. Rosh

9. Znaczenie wyrazów w ujęciu kognitywnym: pojęcie domeny kognitywnej, profilowania, ramy interpretacyjnej, ICM. Sieć FrameNet.

10. Pojęcie relatywizmu językowego (teza Sapira, Whorfa): kultura a kategoryzacja. Semantyka porównawcza.

11. Językowy obraz świata: sposoby rekonstrukcji

12. Performatywy i konstatacje, teoria aktów mowy Austina i Zasady Kooperacji Grice’a

13. Metafora pojęciowa w ujęciu Lakoffa i Johnsona: metafora w ujęciu klasycznym, interakcyjnym a metafora pojęciowa, funkcje metafory pojęciowej, proces metaforyzacji (domena źródłowa i docelowa)

14. Teoria amalgamatów (przestrzeni mentalnych).

15. Analiza dyskursu w kontekście psychologicznym i społecznym. Ramowanie w dyskursie.

Apresjan J.D., 2000, Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka, Wrocław.

Bartmiński J., 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin.

Bergen B. K, 2017, Latające świnie - jak umysł tworzy znaczenie. Kraków.

Black M., 1971, Metafora, “Pamiętnik Literacki” LXII, z. 3, str. 217-234.

Dobrzyńska T., Metafora, red. M. R. Mayenowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź, 1984.

Dobrzyńska T., Mówiąc przenośnie... Studia o metaforze, wyd. IBL, Warszawa 1994.

Filar D., Głaz A., 1996, Obraz ręki w języku polskim i angielskim [w:] Językowa kategoryzacja świata, Lublin.

Grzegorczykowa R., 1990, Pojęcie językowego obrazu świata [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin.

Grzegorczykowa R., 1998, O rozumieniu prototypu i stereotypu we współczesnych teoriach semantycznych [w:] Język a kultura, t. 12, Wrocław.

Grzegorczykowa R., 2001, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa – rozdział: Pojęcie językowego obrazu świata i sposoby jego rekonstrukcji.

Jäkel O., 2003, Metafory w abstrakcyjnych domenach dyskursu. Kognitywistyczno-lingwistyczna analiza metaforycznych modeli aktywności umysłowej, gospodarki i nauki, Kraków.

Jordanskaja L., Mielczuk I., 1988, Konotacja w semantyce lingwistycznej i leksykografii [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin.

Kalisz R., 1994, Teoretyczne podstawy językoznawstwa kognitywnego [w:] Podstawy gramatyki kognitywnej, red. H. Kardela, Warszawa.

Kalisz R., 2001, Językoznawstwo kognitywne w świetle językoznawstwa funkcjonalnego, Gdańsk.

Kardela H., 1992, Gramatyka kognitywna jako globalna teoria języka [w:] Podstawy metodologiczne semantyki współczesnej, red. I. Nowakowska-Kempna, Wrocław.

Kövecses Z., 1998, Kognitywny model gniewu, [w:] Językoznawstwo kognitywne. Wybór tekstów, red. W. Kubiński, R. Kalisz, E. Modrzejewska. Gdańsk.

Krzeszowski T.P., 1998, Aksjologiczne aspekty metafor [w:] Językoznawstwo kognitywne. Wybór tekstów, red. W. Kubiński, R. Kalisz, E. Modrzejewska. Gdańsk.

Lakoff G, Johnson M., 1988, Metafory w naszym życiu, Warszawa.

Langacker R.W., 1995, Wykłady z gramatyki kognitywnej, red. H. Kardela, Lublin.

Libura A., Amalgamaty kognitywne. Powstanie i rozwój koncepcji integracji pojęciowej [w:] Amalgamaty kognitywne w sztuce, Universitas, Kraków 2007, s. 11-66.

Lyons J., 1984, Semantyka, t.1-2, Warszawa.

Pajdzińska A., 1990, Jak mówimy o uczuciach. Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin.

Pajdzińska A., Tokarski R., 1996, Językowy obraz świata – konwencja i kreacja, „Pamiętnik Literacki” LXXXVII.

Tabakowska E., 1995, Gramatyka i obrazowanie, Kraków rozdz. 4, 5.

Tabakowska E., 1998, Bliżej wiersza: gramatyka kognitywna jako narzędzie interpretacji tekstu poetyckiego (na przykładzie „Miniatury średniowiecznej” Wisławy Szymborskiej), [w:} Tekst, analizy i interpretacje, red. J. Bartmiński, B. Bonecka. Lublin.

Taylor J. R., 1995, Kategoryzacja w języku, Kraków.

Taylor J.R. 2007, Gramatyka kognitywna, Kraków.

Tokarski R., 1990, Prototypy i konotacje. O semantycznej analizie słowa w tekście poetyckim, „Pamiętnik Literacki” LXXXI, z.2.

Waszakowa K., 1997, O nowych zjawiskach leksykalnych w świetle semantyki rozumienia [w:] Semantyczna struktura słownictwa i wypowiedzi, Warszawa.

Whorf B. L., Język, myśl, rzeczywistość, Warszawa 1971 – wstęp i rozdział: Związek między nawykami myślenia i zachowaniem a językiem.

Wierzbicka A., 1999, Język —umysł — kultura, Warszawa.

Zawisławska M., Metafora w języku nauki. Na przykładzie nauk przyrodniczych, Wydawnictwa Wydziału Polonistyki UW, Warszawa 2011.

Zdunkiewicz D. 1993, Akty mowy [w:] Encyklopedia Kultury Polskiej XX wieku, tom 2 Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław.

WIEDZA

Student zna i rozumie

1. w pogłębionym stopniu rolę refleksji językoznawczej w kształtowaniu kultury, ze szczególnym uwzględnieniem kultury współczesnej,

2. w stopniu zaawansowanym terminologię językoznawczą w języku polskim, ze szczególnym uwzględnieniem terminologii stosowanej w najnowszych pracach badawczych z tych dziedzin,

3. w stopniu zaawansowanym zależności między głównymi subdyscyplinami filologii polskiej,

4. w stopniu pogłębionym główne kierunki rozwoju i stanowiska współczesnych teorii językoznawczych,

5. w stopniu pogłębionym kompleksową naturę języka polskiego oraz jego złożoność i historyczną zmienność znaczeń,

6. w stopniu rozszerzonym metody badawcze właściwe dla językoznawstwa synchronicznego.

UMIEJĘTNOŚCI

Student potrafi:

1. w stopniu pogłębionym samodzielnie wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować, integrować informacje ze źródeł pisanych i elektronicznych i wykorzystywać je w samodzielnych projektach badawczych,

2. w stopniu pogłębionym samodzielnie zdobywać wiedzę i rozwijać umiejętności badawcze niezbędne do uczestniczenia w badaniach naukowych, kierując się wskazówkami opiekuna naukowego,

3. wykorzystywać wnioski płynące z tekstów o charakterze naukowym i poprawnie stosować poznaną terminologię językoznawczą w pracach naukowych i własnych projektach badawczych,

4. w stopniu zaawansowanym posługiwać się w dyskursie naukowym ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla filologii polskiej,

5. pisać samodzielne prace badawcze z właściwym doborem literatury przedmiotu ze szczególnym uwzględnieniem wyników najnowszych badań,

6. samodzielnie prowadzić na poziomie rozszerzonym pracę badawczą pod kierunkiem opiekuna naukowego lub kierownika zespołu badawczego,

7. samodzielnie podejmować i inicjować działania naukowe,

8. wszechstronnie wykorzystywać innowacyjne narzędzia wyszukiwawcze właściwe dla filologii polskiej.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

Student jest gotów do:

1. organizowania własnego warsztatu badawczego i krytycznej oceny swoich dokonań,

2. wzięcia etycznej odpowiedzialności za trafność przekazywanej wiedzy i kierowania się uczciwością naukową oraz rzetelnością w prowadzeniu sporów naukowych i ideowych,

3. świadomego angażowania się w życie społeczne, naukowe i kulturalne,

4. uznania znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych,

5. kreowania życia kulturalnego regionu, kraju, Europy z wykorzystaniem kompetencji w zakresie języka polskiego.

Oceniana będzie aktywność na zajęciach (referowanie literatury przedmiotu, referowanie postępów w pracy magisterskiej). Do zaliczenia konieczne jest ukończenie pracy.