Muzyka oratoryjna i kantatowa (moduł V)

nieobowiązkowe

Zajęcia mają za zadanie zaznajomić studentów ze specyfiką i historią dwóch najistotniejszych – obok opery – dramatycznych gatunków muzyki wokalno-instrumentalnej, czyli oratorium i kantaty, których nieprzerwany rozwój, od początku XVII wieku, trwa aż do dzisiaj. Szczególny nacisk położony zostanie na zapoznanie się zarówno z różnicami jak i wzajemnymi filiacjami między tymi gatunkami oraz procesami wchłaniania przez nie zdobyczy wypracowywanych na gruncie innych dziedzin twórczości muzycznej na przestrzeni dziejów. Tłem dla tych rozważań będzie oczywiście miejsce i rola, jaką oratorium i kantata pełniły w kulturze muzycznej różnych ośrodków europejskich w kolejnych epokach

Oratorium rodzi się w Italii w I połowie XVII wieku jako nowy gatunek dramatycznego utworu muzycznego będącego pierwotnie alternatywą dla opery i odpowiadającego duchowi kontrreformacji. Półwysep Apeniński i ośrodki pozaalpejskie zdominowane przez włoską kulturę muzyczną (dworskie, kościelne, bractwa świeckie) pozostają w XVII i XVIII wieku główną areną rozwoju tego gatunku, pełniącego najróżniejsze funkcje (dydaktyka religijna, rozrywka wysokich lotów artystycznych, propaganda polityczna). Tym niemniej nie przeszkadza to, by idea oratorium jako specyficznego gatunku nieliturgicznej muzyki religijnej rozprzestrzeniała się na gruncie innych tradycji niż krąg włoskiej kultury muzycznej, absorbując elementy rodzimych tradycji muzycznych (np. niemieckiej, francuskiej, angielskiej) i tworząc tym samym nowe jakości, odpowiadające potrzebom innych odbiorców, wychowanych w odmiennych warunkach i wyznaniach niż katolicyzm. Co więcej, oratorium okazało się gatunkiem równie żywotnym jak opera, rozwijając się z sukcesem nie tylko w Europie wczesnonowożytnej, ale i w bliższych nam czasach. W XIX wieku, w związku z zachodzącymi przemianami społecznymi, zmienia się postrzeganie i rola muzyki. Pojawia się nowy odbiorca (publiczność mieszczańska), artysta zyskuje znaczną samodzielność, zaś sztuka dźwięków postrzegana jest jako najdoskonalszy z języków zdolny przekazać nie tylko uczucia, ale również treści pozamuzyczne. Przestała także być ona podporządkowana obrządkowi religijnemu lub życiu dworu. Coraz częściej jest niezależna, a miejscem jej prezentacji staje się sala koncertowa. W dobie romantycznych przemian, również estetycznych, ewolucji ulegają gatunki takie jak oratorium i kantata. Ujawnia się to, m.in. w języku muzycznym, hybrydyczności formalnej i estetycznej (wzajemne oddziaływanie opery i gatunków niescenicznych), czy treści literackiej (baśniowość, odwołania do kultury Orientu). W XX i XXI wieku tendencje te się pogłębiają i wzbogacają o nowe elementy zarówno w materiale dźwiękowym (nowe techniki kompozytorskie, nowe media, elementy popkultury) czy eksperymentach konstrukcyjnych, jak i treści literackiej (trauma II wojny światowej).

Zajęcia podzielone będą na dwa bloki: XVII-XVIII wiek i XIX-XXI wiek, omawiające istotne zagadnienia z historii w/w gatunków na przykładzie reprezentatywnych dzieł:

Wiek XVII-XVIII:

1. między świętością, erotyką i polityką, czyli specyfika włoskiego oratorium i kantaty ze szczególnym uwzględnieniem twórczości A. Scarlattiego i rzymskiej twórczości G.F. Haendla;

2. niemieckie oratorium protestanckie a kantata protestancka;

3. oratorium pasyjne czy pasja oratoryjna na przykładzie twórczości J.S. Bacha i G.F. Haendla;

4. fenomen oratorium angielskiego G.F. Haendla w świetle wielkiej syntezy stylów: włoskiego, francuskiego, niemieckiego i angielskiego;

5. J. Haydn duchowym spadkobiercą tradycji Haendlowskiej.

Wiek XIX-XXI:

1. przemiany techniczne i estetyczne zachodzące w obrębie gatunku, zwłaszcza elementy specyficzne dla danej epoki i kultury, m.in. elementy narodowe, monumentalizm i upraszczanie konstrukcji w XIX wieku (Schumann, Brahms, Loewe, d’Indy); wpływ muzyki teatralnej i filmowej na kompozycje XX wieku (Prokofiew, Honegger); sceniczność oratorium w XX i XXI wieku (Strawiński, Boulez);

2. kantaty i oratoria religijne oraz świeckie (Mendelssohn, Hindemith, Bartók);

3. reforma muzyki religijnej Franza Liszta (oratorium łacińskie i zastosowanie chorału gregoriańskiego);

4. wzajemne relacje: oratorium, kantaty i opery (Berlioz, Elgar);

5. tematyka a dobór środków muzycznych;

6. klasyczne gatunki a popkultura (McCartney, Theodorakis, Rock-Oratorium).

Józef M. Chomiński, Krystyna Wilkowska-Chomińska, Formy muzyczne , t. 5 : Wielkie formy wokalne, Kraków, PWM, 1984.

Howard E. Smither, A History of the Oratorio, t. 1-4, UNC Press, 1977–2000.

Nicole Labelle, L’oratorio, Presses universitaires de France, 1983.

Günther Massenkeil, Oratorium und Passion, t. 1-2, Laaber, Laaber-Verlag 1998-1999 (Handbuch der musikalischen Gattungen 10,1).

Dodatkowa literatura szczegółowa będzie podawana w trakcie zajęć.

Student po zaliczeniu przedmiotu:

‒ potrafi wskazać cechy wspólne i cechy odróżniające najważniejsze gatunki dramatycznej muzyki wokalno-instrumentalnej: operę, oratorium i kantatę;

‒ ma podstawową wiedzę o głównych kierunkach rozwoju i roli w/w gatunków w kulturze muzycznej Europy w wiekach XVII i XVIII;

‒ umie samodzielnie zdobywać wiedzę z tego zakresu (opierając się na wskazanej literaturze przedmiotu) i rozwijać umiejętności badawcze (kierując się wskazówkami opiekuna naukowego);

‒ posiada umiejętność przygotowania wystąpień ustnych i prac pisemnych w języku polskim, dotyczących zagadnień szczegółowych, z wykorzystaniem podstawowych ujęć teoretycznych i różnych źródeł.

Obecność i aktywny udział w zajęciach. Dodatkowe warunki zaliczenia zostaną ustalone w porozumieniu ze studentami na początku semestru.