Płeć w antropologii kulturowej

Celem przedmiotu jest przegląd wybranych problemów społecznych, które wynikają z różnego kodowania płci w różnych kulturach, z uwzględnieniem zmian w czasie, kulturach i środowiskach.

w sali

Przedmiot łączy społeczną i humanistyczną perspektywę postrzegania płci kulturowej w studiach antropologiczno kulturowych. Główny nacisk kładziony jest na zróżnicowane role społeczne przede wszystkim kobiet oraz specyficzne, dedykowane im obszary i zjawiska w odmiennych kulturach - zarówno tradycyjnych, jak współczesnych. Całość analizowana jest na tle swoistego antropologiczno kulturowego naukoznawstwa, czyli w zderzeniu klasycznych badań antropologii kulturowej i perspektywy antropologii feministycznej, z naciskiem na szukanie powiązań między nimi.

Kurs ma na celu poszerzenie wiedzy dotyczącej płci w kulturze. Omawiane zagadnienia koncentrują się wokół problematyki powiązanej z kobietami, ale nie tylko. Przyjmowane perspektywy to zarówno studia kobiece, jak i antropologia feministyczna.

Kulturowe konstrukcje płci są analizowane z uwzględnieniem różnych uwarunkowań zarówno historycznych, jak i geograficznych, i pochodzą zarówno z klasycznych badań antropologiczno kulturowych, jak i ze współczesnych. Dobór tematów pozwala uchwycić różnice kulturowe i zróżnicowane uwarunkowania kulturowego konstruowania ról kobiet np. w kulturach tradycyjnych i współczesnych. Służy temu porównanie pozycji i ról kobiet w zróżnicowanych społecznościach tradycyjnych w ujęciu klasycznych badań antropologicznych, ale także krytyczna rewizja niektórych koncepcji. Zajęcia zakładają zatem dialog między ujęciami klasycznymi a współczesnymi, co ułatwia krytyczną analizę obu dyskursów teoretycznych. Pomostem jest teoretyczne i metodologiczne dowartościowanie wiedzy postrzeganej jako intersubiektywna podmiotowość, co w odniesieniu do studiów nad płcią w antropologii kulturowej można porównywać z przewrotem kopernikańskim w astronomii. Całość analizowana jest na tle swoistego antropologiczno kulturowego naukoznawstwa, czyli w zderzeniu klasycznych badań antropologii kulturowej i perspektywy antropologii feministycznej, z naciskiem na szukanie powiązań między nimi. Paralelność przemian naukowych i społecznych ujawnia głębokość uwarunkowań dotyczących kulturowych konstrukcji płci.

Przykładowe bloki tematyczne to wiedza naukowa a wiedza kobiet i o kobietach, kobiety i mężczyźni w kulturach tradycyjnych a badacze i badaczki w antropologii kulturowej, inicjacje dojrzałościowe chłopców i dziewcząt i ich uwarunkowania oraz interpretacje, teorie matriarchatu i metaformii i ich miejsce we współczesnej nauce, performatywność a dualizm płci, intersekcjonalność.

Kubica Grażyna (2018), Kobiety i nieobecność problematyki płci i gender w polskim ludoznawstwie i antropologii społeczno-kulturowej. Szkic historyczno-autoetnograficzny. DOI: http://dx.doi.org/10.12775/lud102.2018.05, Lud, t. 102, s. 155-184.

Kubica (2013), Maria Czaplicka i jej syberyjska wyprawa. [Wstęp do polskiego wydania w:] Maria Czaplicka, Mój rok na Syberii. Trans. Hanna Kossak-Nowocień. Toruń: Muzeum Etnograficzne, s. 7-41.

Banaszkiewicz Magdalena (2017) Antropolog wobec odmienności kulturowej i przyrodniczej: Refleksje Marii Czaplickiej z ekspedycji syberyjskiej. Studia Etnologiczne i Antropologiczne, nr 17, s. 32-46

Criado Perez Caroline (2020), Niewidzialne kobiety. Trans. Anna Sak. Kraków: Karakter [FRAGMENTY]

Kruszelnicki Wojciech (2010), Feminizm – antropologia feministyczna – antropologia refleksyjna, Tekstualia, nr 4, s. 25-35

Mead Margaret (1986), Trzy studia. T. 3. Trans. E. Życieńska. Warszawa: PIW [FRAGMENTY]

Badinter Elisabeth (1998), Historia miłości macierzyńskiej. Trans. Krzysztof Choiński. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, Liga Republikańska [FRAGMENTY]

Delumeau Jean, Roche Daniel (red.) (1995), Historia ojców i ojcostwa. Trans. Jan Rodożycki i Maria Pelotti-Rdożycka. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne [FRAGMENTY]

Blackledge Catherine (2003), Wagina. Kobieca seksualność w historii kultury. Trans. Katarzyna Bartuzi. Warszawa: Prószyński i spółka [FRAGMENTY]

Cirotteau Thomas, Kerner Jennifer i Pincas Eric. (2023), Lady Sapiens. Prawdziwa prehistoria kobiet. Trans. Aleksandra Weksej. Kraków: Znak [FRAGMENTY]

Goettner-Abendroth Heide [hagia.de] http://www.matriarchiv.ch/uploads/HGA-E-Matriarchal-Society-Definition-and-Theory.pdf

Bettelheim Bruno (1989), Rany symboliczne. Rytuały inicjacji i zazdrość męska. Trans. Danek Danuta. Warszawa: Czytelnik [FRAGMENTY]

Van Waters Miriam (1913, 1914), The Adolescent Girl Among Primitives Peoples. Journal of Religious Psychology, Vol. VI, No. 4, October, 1913, pp. 375-421 and Vol. VII, No. 1, January, 1914, pp. 75-120 [FRAGMENTY] [https://tile.loc.gov/storage-services/public/gdcmassbookdig/adolescentgirlam00vanw/adolescentgirlam00vanw.pdf]

Butler Judith (2008), Uwikłani w płeć. Trans. Karolina Krasuska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej [FRAGMENTY]

Sontag Susan (2012), Notatki o kampie [w:] Kamp. Antologia przekładów, red. Przemysław Czapliński, Anna Mizera, Kraków: Universitas. Trans. Wada Wertenstein, s. 49-67

Duda Jacek (2021), Zaprzysiężone dziewice – virgjinesha, i ich rola w społecznościach bałkańskich [w:] Queer a islam. Alternatywna seksualność w kulturach muzułmańskich, Katarzyna Górak-Sosnowska (red.), Sopot: Smak słowa

Jakubowska Honorata (2013), Płeć w fizjologii sportu. Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka, vol. 3(78), s.105-117

Jakubowska Honorata (2015), Kiedy płeć nie ma znaczenia. Nie/normatywne ciała w dyskursie narodowym i sportowego sukcesu. Przegląd Socjologii Jakościowej, vol. 11, s.116-129

Towle Evan B., Lynn Morgan M. (20212), Fantazje o transpłciowym tubylcu. Rewizje pojęcia „trzecia płeć” [w:] Antropologia seksualności. Teoria, etnografia, zastosowanie, red. Agnieszka Kościańska, s. 467-494. Trans. Michał Petryk. Warszawa: WUW.

Bamberger Joan (1974), The Myth of Matriarchy: Why Men Rule in Primitive Society? [w:] Woman, culture, and society, M. Zimbalist Rosaldo, L. Lamphere (red.), Stanford University Press, ss. 263—280

Mead Margaret (1986), Trzy studia, Warszawa: PIW

Grahn Judy (2005), Blood, Bread and Roses. How Menstruation Created the World, http://bailiwick.lib.uiowa.edu/wstudies/grahn/01toc.htm, fragmenty

Barnard Alan (2006), Antropologia, Warszawa: PIW, r. „Feminizm w antropologii”, ss. 198—204

Stacey Judith (1988), Can there be a feminist ethnography, Women's Studies International Forum 11 (1), ss. 21–27

Code Lorraine (1991), What can she know? Feminist theory and the construction of knowledge, New York: Cornell University Press, r. 1 “Is The Sex of The Knower Epistemologically Significant?, ss. 1—26

Górnikowska-Zwolak Elżbieta (2004), Szkic do portretu Ślązaczki. Refleksja feministyczna, Katowice: WUŚ

Herman Aleksandra (2019), Kulturowa wiedza kobiet..., Warszawa: Scholar

Studentka zna i potrafi poddać analizie tradycyjne i współczesne zagadnienia związane z płcią, którymi zajmuje się antropologia kulturowa.

Student wie, w jak odmienny sposób rożne kultury konstruują role płciowe i w związku z tym dostrzega różnice między płcią biologiczną a kulturową.

Studentka interpretuje i porównuje procesy i zjawiska kulturowe powiązane z płcią w kontekście współczesnych przemian kulturowych.

Studentka jest wrażliwa na odmienności kulturowe w obszarze kulturowych konstrukcji płci.

Studentka rozpoznaje uwarunkowania określonych konstrukcji kulturowych ról i instytucji związanych z płcią w różnych kulturach.

Student poddaje krytyce prezentowane ujęcia teoretyczne, wskazuje mocne i słabe strony określonych koncepcji.

Student dyskutuje na forum grupy, argumentując własne tezy.

Elementy zaliczenia:

Obecność na zajęciach.

Ocena ciągła - aktywność podczas zajęć.

Wystąpienie/referat indywidualny lub w zespole, krytyczna analiza na forum grupy i inne (zaproponowane przez zainteresowaną osobę).

Egzamin końcowy.