Literatura Iranu i Afganistanu(L)

obowiązkowe

Poziom wiedzy i umiejętności, wynikający z uczestnictwa w zajęciach języka perskiego i wiedzy o literaturze, historii,religii i kulturze Iranu prowadzonych w poprzednich dwóch latachna studiach iranistycznych pierwszego stopnia, opanowanie całości przerobionego w trakcie zajęć materiału.

w sali

Jest to druga część wykładu. Obejmuje okres rozwoju klasycznej (od IX do XVIII w.) oraz współczesnej kultury i literatury nowoperskiej. Prezentacja głównych nurtów i szkół literackich w poezji i prozie. Charakterystyka ich tła socjokulturowego oraz ukazanie procesów kształtowania się poszczególnych gatunków literackich. Podstawy poetyki i metryki perskiej. Szczegółowo omawiana jest – w różnych aspektach – twórczość najwybitniejszych przedstawicieli kolejnych epok i szkół oraz fundamentalne zagadnienia kultury perskojęzycznego obszaru cywilizacyjnego (np. epika, mistycyzm itd.).

Wykład ma na celu zapoznanie studentów z dziedzictwem literatury perskiej, jednej z najstarszych na świecie, której najwcześniej poświadczone teksty mają ok. 3000 lat (tzw. „Stara Awesta”). Jej bogactwo w późniejszym, nowoperskim okresie (liczonym od czasu najazdu arabskiego i islamizacji), nie pozwala na szczegółowe omawianie wszystkich znaczących dzieł, uwzględnić można jedynie najważniejsze kierunki, tematy, formy i treści oraz dorobek ich najwybitniejszych przedstawicieli.

Omawiane są dzieła nowoperskiej epiki, zwłaszcza Szahname Ferdousiego (XI w.), które czerpią tematy z dawnych przedmuzułmańskich tradycji. W liryce też formalne wpływy arabskiej monorymicznej kasydy nie zdołały zatrzeć tradycyjnych cech irańskich. Bardzo silnie przejawiają się one także w dziełach irańskich sufich, myślicieli i mistyków. Te tematy omawiane są na wykładach o twórcach perskiego renesansu za dynastii Samanidów (od schyłku IX do XI w.), poezji czasów dominacji tureckiej i rozkwitu irańskiej odmiany ismailizmu (nizarytów), a potem najazdu mongolskiego, powszechnej „ucieczki w sufizm” i twórczości jednego z największych poetów perskich DżalaloddinaRumiego oraz szkoły szyraskiej z jej najwybitniejszym przedstawicielem Hafizem. Ukształtowany w tej szkole styl zdominował perską lirykę na stałe. Okres od X do XII w. to także czas rozkwitu nowoperskiej prozy artystycznej i naukowej, która nadal stanowi wzór piękna i prostoty narracji. Epika częściowo powielała dawne wzory formalne, jednak twórczość Nezamiego z Gandży (XII w.) wyznacza nową drogę i owocuje w zjawisku znanym jako epika romantyczna. W twórczości tej pojawiają się nowe metra i odmienna od poprzedniej tematyka. Wybitni twórcy eposów w późniejszym okresie podążają drogą wyznaczoną przez Nezamiego i wywodzą się ze wschodnich kresów Iranu (Dżami z Heratu - XV w.) i z perskojęzycznych ośrodków Subkontynentu Indyjskiego (Amir Chusrau Dehlawi - XIII w.).

Na tym obszarze nastąpił także rozwój kwiecistego i skomplikowanego stylu w liryce zwanego indyjskim, stanowiącego nowość wobec kolejno panujących uprzednio stylów chorasańskiego i irackiego. Wraz z przejęciem władzy nad Iranem przez Safawidów, po okresie rozkwitu, w nowych warunkach teokracji następował stopniowy schyłek literatury, produkowano wielkie rozprawy religijne, rozwinął się też teatr religijny – zabrakło jednak wielkich indywidualności, z wyjątkiem Sa'eba z Tabryzu i Bidelareprezentujących styl indyjski oraz niektórych mniej znanych poetów.

Przebudzenie nastąpiło w połowie XVIII w., gdy zelżał religijny terror i znów zaczęto rozpowszechniać dzieła starych mistrzów. W ramach tzw. powrotu (bazgaszt) przypominano dawne tradycje, porzucono styl indyjski i nastąpił „mały renesans literacki”, a później rozwój piśmiennictwa już wyrażającego nowsze treści, z reguły w starych formach. Ich przełamanie to sprawa dopiero XX w., gdy rodzi się historyczna powieść perska, nowela, wiersz wolny i wreszcie – już w XXI w. – pojawia się silny nurt prozy kobiecej.

Wykład obejmujący tak wiele zagadnień, oparty na mnogości tekstów rozmaitych twórców, z konieczności skupia się na całych nurtach, stylach i wybranych dziełach literackich. Ich wybór jest dyktowany przez to, na ile dane zjawisko, twórca czy dzieło wywierały i wywierają wpływ na kulturę irańską i jaką rangę można im przyznać w skali ogólnoludzkiego dorobku literackiego.

M. Składankowa, Kultura Perska, Warszawa 1995

M. Składankowa, Zrozumieć Iran, Warszawa 1996

J. Rypka, Historia literatury perskiej i tadżyckiej, Warszawa 1970

J. Rypka, The History of Iranian Literature, Dordrecht 1968

E. G. Browne, A Literary History of Persia, Cambridge 1956

Dodatkowe pozycje do wyboru, zaproponowane przez wykładowcę.

Student po ukończeniu kursu przewidzianego programem:

Wiedza:

- ma podstawową wiedzę w zakresie teorii nauk humanistycznych (literaturoznawstwa lub językoznawstwa lub historii) niezbędnych dla rozumienia wybranych aspektów kultury [K_W04];

- ma uporządkowaną wiedzę szczegółową o literaturze i piśmiennictwie Iranu i Afganistanu; potrafi nazwać i scharakteryzować najważniejsze zjawiska/prądy/ teksty literatury/piśmiennictwa Iranu i Afganistanu [K_W05];

- potrafi nazwać i scharakteryzować podstawowe zjawiska kulturowe i literackie Iranu i Afganistanu [K_W10];

- ma podstawową wiedzę o zasadach przekładu z języka perskiego na język polski [K_W15];

- ma podstawową orientację we współczesnym życiu kulturalnym Iranu i Afganistanu[K_W16];

- zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji różnych wytworów kultury właściwe dla wybranych teorii i szkół badawczych w zakresie nauk o kulturze i religii oraz literaturoznawstwa, językoznawstwa, filozofii i historii [K_W18];

- zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji różnych wytworów kultury właściwe dla rodzimych tradycji Iranu i Afganistanu [K_W19].

Umiejętności:

- potrafi wskazać źródła różnic kulturowych Iranu i Afganistanu [K_U02];

- potrafi czytać, analizować i interpretować teksty literackie i inne dzieła twórczości kulturalnej Iranu i Afganistanu (film, prasa, piśmiennictwo o charakterze społecznym), prawidłowo umieszczając je w kontekście kulturowym [K_U06];

- umie porównać i dostrzec zależności między wybranymi tekstami literackimi i innymi dziełami twórczości kulturalnej Iranu i Afganistanu (film, prasa, piśmiennictwo o charakterze społecznym), a zagadnieniami tradycji i współczesności [K_U07];

- potrafi zanalizować najważniejsze zjawiska/prądy sztuki (malarstwa, rzeźby, architektury, innych dziedzin sztuki) Iranu i Afganistanu [K_U08];

- potrafi wskazać najważniejsze zagadnienia intelektualne, dylematy, preferencje estetyczne formułowane wewnątrz kultury Iranu i Afganistanu [K_U10];

- potrafi przełożyć teksty literackie/piśmiennictwa z języka perskiego na język polski [K_U14];

- potrafi interpretować kluczowe pojęcia kultury Iranu i Afganistanu poprzez analizę językową/filologiczną [K_U15];

- potrafi poprawnie funkcjonować w środowisku językowym i kulturowym Iranu i Afganistanu [K_U17];

- posiada umiejętność prezentacji zagadnień szczegółowych z zakresu problematyki kulturowej Iranu i Afganistanu w języku polskim oraz w języku perskim z uwzględnieniem tradycji intelektualnej Iranu i Afganistanu [K_U21].

Kompetencje społeczne:

- rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie [K_K01];

- potrafi odpowiednio określić cele i sposoby ich osiągnięcia w zakresie działalności naukowej, zawodowej i społecznej [K_K04];

- ma świadomość odmienności kulturowej i jej źródeł religijnych, filozoficznych, obyczajowych oraz jej znaczenia dla rozumienia współczesnego świata [K_K05];

- widzi potrzebę prowadzenia dialogu międzykulturowego [K_K06];

- ma świadomość znaczenia kultury Iranu i Afganistanu w kulturze światowej [K_K07];

- działa na rzecz udostępniania i promowania spuścizny kulturowej i językowej Iranu i Afganistanu [K_K08];

- dostrzega pozytywne wartości społeczno-kulturowe Iranu i Afganistanu, z których może czerpać dla osobistego rozwoju i efektywnej komunikacji międzykulturowej [K_K09].

W ocenie będą stosowane następujące kryteria:

- bieżące przygotowanie do zajęć;

- możliwość zlecenia studentom pracy semestralnej;

- obecność na wykładzie;

- wiedza, umiejętności i kompetencje wykazane na zaliczeniu i egzaminie ustnym.