Lector in fabula”. Era czytelnika

ogólnouniwersyteckie

Znajomość języka angielskiego na poziomie B2 (wybrane artykuły w języku angielskim)

Celem kursu jest przedstawienie spektrum nowoczesnych i ponowoczesnych koncepcji czytelnika i czytania, związanych ze zwrotem w kierunku odbiorcy w badaniach literackich. Przyjrzymy się definicjom czytelnika i opisom procesu lektury zaproponowanym przez filozofów i krytyków reprezentujących różne kierunki myśli literaturoznawczej XX w. (takie jak fenomenologia, hermeneutyka, strukturalizm, semiotyka, dekonstrukcjonizm, psychoanaliza, neopragmatyzm), wychodząc również poza rozważania teoretycznoliterackie w kierunku historii czytelnictwa i socjologii literatury.

W drugiej połowie XX wieku zainteresowania krytyki literackiej zauważalnie przesunęły się w stronę czytelnika i procesu lektury. Zdaniem Susan Suleiman przesunięcie to było rodzajem „cichej” rewolucji, w której zagadnienia dotychczas pozornie oczywiste i nieproblematyczne stały się przedmiotem badań i pogłębionej refleksji. Można by nawet stwierdzić, że pytania dotyczące roli czytelnika oraz procesu lektury, a co za tym idzie również interpretacji tekstu literackiego, zdominowały dwudziestowieczne badania literackie. Zaś Terry Eagelton dzieli współczesną historię teorii literatury na trzy etapy: pierwszy skoncentrowany przede wszystkim na intencji autora, drugi głoszący autonomię i prymat tekstu, i trzeci, w którym zainteresowanie skupia się na odbiorcy. Zgodnie z takim podziałem żyjemy w Erze Czytelnika.

Jednak badania literackie zorientowane na odbiorcę (Audience-oriented criticism) to zjawisko heterogeniczne; trudno przypisać je do jednej szkoły teoretycznej czy wspólnej metodologii. Teoretyków podejmujących problematykę lektury więcej chyba dzieli; jedynym co ich łączy to zwrot w kierunku czytelnika w badaniach literackich. Różnią się jednak w swoich definicjach roli czytelnika i opisach procesu i strategii czytania. Choć często operują terminem „czytelnik”, w zależności od konkretnego ukierunkowania teoretycznego będzie to czytelnik idealny, modelowy, wirtualny, implikowany, realny, empiryczny. Również lektura przez jednych postrzegana jest jako „konkretyzacja” oferowanego przez tekst scenariusza, w procesie której czytelnik jest jedynie wykonawcą „partytury” dzieła, wydobywającym obecne w nim sensy; podczas gdy dla innych czytanie jest pisaniem, a czytelnik nie jest tylko „odbiorcą” lecz (współ)twórcą.

Choć tytuł kursu nawiązuje do semiologicznej koncepcji Umberto Eco, jego celem jest przedstawienie jak najszerszego spektrum teorii odnoszących się do roli czytelnika, koncepcji lektury i interpretacji, począwszy od perspektywy fenomenologicznej i estetyki recepcji, poprzez strukturalizm i semiotykę, poststrukturalizm i dekonstrukcjonizm, teorię czytelniczego rezonansu, psychoanalizę, neopragmatyzm, po teorię afektów. Zastanowimy się również czy możliwe jest napisanie historii literatury z perspektywy odbiorcy, szczególnie w obliczu tak licznych i różnych definicji czytelnika. W momencie zaś gdy od wytwarzanych przez tekst czytelników hipotetycznych zwrócimy się w kierunku czytelnika realnego, podejmiemy również zagadnienia z historii czytania i czytelnictwa oraz socjologii literatury.

Antologie, artykuły, opracowania:

• The Reader in the Text: Essays on Audience and Interpretation, S. R. Suleiman & I. Crosman (eds), 1980

• Reader-Response Criticism: From Formalism to Post-structuralism, J. B. Tompkins (ed.), 1980

• The Critical Tradition, D. H. Richter (ed.)

• Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprac. H. Markiewicz (t. 1-5)

• Teorie literatury XX wieku. Antologia, red. A. Burzyńska, M.P. Markowski, Kraków 2006

• Peter J. Rabinowitz, Whirl without End: Audience-Oriented Criticism

• W. K. Wimsat & M. C. Beardsley, The Affective Fallacy, Norton Anthology

• Roman Ingarden, O poznawaniu dzieła literackiego, 1937 (fragmenty)

• Hans Robert Jauss, Historia literatury jako prowokacja dla nauki o literaturze (Historia literatury jako wyzwanie rzucone nauce o literaturze: fragmenty, Pamiętnik Literacki, 63/4, 1972)

• Wolfgang Iser, Proces czytania. Perspektywa fenomenologiczna, tłum. W. Bialik.

• Wolfgang Iser, Apelatywna struktura tekstów. Nieokreśloność jako warunek oddziaływania prozy literackiej, tłum. M. Łukasiewicz (Pamiętnik Literacki, 1980)

• Michał Głowiński, Dzieło wobec odbiorcy. Szkice z komunikacji literackiej („Wirtualny odbiorca w strukturze utworu poetyckiego”), 1998

• S. Fish, Jak rozpoznać wiersz, gdy się go widzi, przeł. A. Grzeliński

• Jonathan Culler, Structuralist Poetics, 1975 (fragmenty)

• Umberto Eco, Lector in fabula. Współdziałanie w interpretacji tekstów narracyjnych, tłum. Piotr Salwa, 1994 (fragmenty)

• Umberto Eco, Richard Rorty, Jonathan Culler, Christine Brooke-Rose, Interpretacja i nadinterpretacja, Kraków 1996

• Michel Riffaterre, Interpretation and Undecidability, New Literary History, 2, 1980.

• Roland Barthes, S/Z, tłum. M. P. Markowski, M. Gołębiewska

• Roland Barthes, Śmierć autora, tłum. M.P. Markowski (Teksty Drugie, 1999)

• Roland Barthes, Przyjemność tekstu, tłum. A. Lewańska, Warszawa, 2007 (fragmenty)

• Jacques Derrida, O gramatologii, tłum. B. Banasiak, 1999 (fragmenty)

• S. Fish, Jak rozpoznać wiersz, gdy się go widzi, przeł. A. Grzeliński

• Stephen Greenblatt, Rezonans i zachwyt

• Norman Holland, 5 Readers Reading, 1975

• David Bleich, Readings and Feelings: An Introduction to Subjective Criticism.

• Magdalena Rembowska-Płuciennik, Emocje w odbiorze literatury – perspektywy kognitywistyczne, Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, Warszawa 2015.

Wiedza:

Absolwent

• ma zaawansowaną wiedzę o wybranych zjawiskach, teoriach i pojęciach w zakresie literaturoznawstwa i rozumie ich rolę kulturze

• ma zaawansowaną wiedzę o wybranych współczesnych nurtach i kierunkach rozwoju badań nad literaturą i kulturą

• rozumie zależności pomiędzy literaturoznawstwem a innymi dyscyplinami nauk humanistycznych

• zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych i teoretyczno-literackich

Umiejętności

Absolwent

• potrafi dokonywać analizy tekstów naukowych (w szczególności tekstów teoretycznoliterackich) za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych

• potrafi rozpoznawać i interpretować podstawowe problemy i zjawiska współczesnych badań literaturoznawczych i ich znaczenia we współczesnej kulturze

• potrafi umieścić teksty kultury w kontekście czasu i okoliczności jego powstania oraz w odniesieniu do momentu lektury

• potrafi uczestniczyć w dyskusjach na temat przeczytanych tekstów teoretyczno-literackich oraz teorii literatury, oraz związków badań literackich z innymi dyscyplinami i ich roli w kulturze

Kompetencje społeczne

Absolwent

• jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze w literaturoznawstwie

• jest gotów do przestrzegania zasad tolerancji wobec różnych opinii przedstawianych w debacie nad metodami badań literackich

Ocena końcowa będzie wypadkową następujących ocen cząstkowych:

20% aktywność w czasie zajęć

80% kolokwium

Dopuszczalna liczba nieobecności – 3 w semestrze

Zaliczenie na ocenę. Warunkiem zaliczenia poprawkowego jest złożenie wszystkich prac najpóźniej do końca poprawkowej sesji egzaminacyjnej semestru letniego.