Lingwistyka I

obowiązkowe

Wiedza o języku wyniesiona z kursu „Wstęp do językoznawstwa ogólnego”

Przedmiot ma na celu wprowadzenie studenta w podstawowe zagadnienia związane ze składnią języków naturalnych. Materiałem empirycznym będzie przede wszystkim język polski, cechujący się bogatą fleksją i stosunkowo swobodnym szykiem wyrazów. Dzięki precyzyjnemu podejściu do fleksji oraz naciskowi na formalne opisy składni, wiedza nabyta w trakcie kursu będzie mogła być wykorzystana w pracach nad przetwarzaniem języka naturalnego, w badaniach psycholingwistycznych i w innych interdyscyplinarnych podejściach do języka.

Na wykładzie wprowadzone zostaną najważniejsze pojęcia dwóch działów lingwistyki: morfoskładni i składni.

W pierwszym module zajęć omówiony zostanie system morfosyntaktyczny języka polskiego: różne podejścia do klasyfikacji leksemów na tzw. części mowy, system przypadków gramatycznych, rodzaje gramatyczne itp.

W drugim module przedstawiona zostanie hierarchia Chomskiego gramatyk formalnych, ze szczególnym uwzględnieniem gramatyk regularnych i bezkontekstowych.

W trzecim module przedstawione zostaną podejścia zależnościowe do analizy składniowej języków naturalnych: zarówno teoretyczno-lingwistyczne, jak i te wykorzystywane w automatycznym przetwarzaniu tekstów.

Pojęcia i mechanizmy wprowadzone w trzech pierwszych modułach zostaną bezpośrednio wykorzystane w ostatnim module, poświęconym prezentacji teorii lingwistycznej łączącej gramatyki formalne i podejścia zależnościowe, a mianowicie teorii generatywnej Lexical Functional Grammar.

Ćwiczenia będą poświęcone praktycznemu wykorzystaniu pojęć i mechanizmów wprowadzonych na wykładzie.

Szczegółowo omówiony zostanie system morfoskładniowy języka polskiego, w tym różne podejścia do niektórych kategorii gramatycznych (rodzaj, przypadek itp.). W tej części przewidziane jest wykorzystanie słowników i korpusów języka polskiego.

Podstawowe pojęcia składniowe (analiza zależnościowa i składnikowa, konstrukcje endocentryczne i egzocentryczne, wymagania składniowe itp.) zostaną zastosowane do analizy zdań polskich. Krytycznie omówione zostaną testy na odróżnianie argumentów i modyfikatorów. Na przykładzie zdań polskich i angielskich zbadane zostaną zjawiska, którym poświęca się wiele miejsca w składni generatywnej, w tym dychotomii przypadka (strukturalny i leksykalny) oraz odróżnieniu kontroli i podnoszenia (ang. control, raising). Wybrane zjawiska będą przedmiotem analizy w teorii Lexical Functional Grammar.

Szacowana liczba godzin, które student powinien przeznaczyć na osiągnięcie efektów uczenia się: 30h (wykład) + 30h (ćwiczenia) + 90h pracy własnej.

Kurs obejmuje następujące zagadnienia:

1. Pojęcie „gramatyki”, ze szczególnym wyróżnieniem morfoskładni, składni i semantyki. (1 wykład)

2. System fleksyjny języka polskiego. Leksemy odmienne (rzeczownikowe, zaimkowe, czasownikowe) i nieodmienne. Kategorie gramatyczne polszczyzny (w tym różne podejścia do kwestii rodzaju gramatycznego). Klasyfikacje leksemów i form wyrazowych. Fleksja w polskich słownikach i korpusach. (2–3 wykłady)

3. Pojęcie składni i morfoskładni. Nadrzędniki i podrzędniki. Podejścia składnikowe i zależnościowe. Pojęcie grupy składniowej. Równoważność dystrybucyjna, konstrukcje endocentryczne i egzocentryczne. Problem konstrukcji współrzędnie złożonych. Pojęcia rządu i zgody. Podział podrzędników na argumenty i modyfikatory. Pojęcie walencji składniowej. Schematy walencyjne w języku polskim. (2–3 wykłady)

4. Hierarchia Chomskiego. Gramatyki regularne (odpowiadające im wyrażenia regularne i automaty skończenie stanowe), gramatyki bezkontekstowe. (2–3 wykłady)

5. Gramatyka generatywna w ujęciach nietransformacyjnych (tzw. gramatyki unifikacyjne). Pojęcie struktury atrybutów i unifikacji. Wprowadzenie do teorii Lexical Functional Grammar (LFG). (2 wykłady)

6. Wybrane pojęcia gramatyk generatywnych: przypadek strukturalny, kontrola i podnoszenie (ang. control, raising) itp. Ich analiza w języku polskim i formalizacja w LFG. (2–3 wykłady)

- M. Dalrymple (2001), Lexical Functional Grammar, Academic Press.

- A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. L. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (2012), Narodowy Korpus Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN.

- Z. Saloni i M. Świdziński (2011), Składnia współczesnego języka polskiego, PWN.

Nabyta wiedza:

- zna podstawowe procesy morfologiczne i typy zjawisk składniowych [K_W01, K_W03, K_W10

- dogłębnie zna system morfoskładniowy języka polskiego [K_W02, K_W10]

- zna wybrane współczesne teorie składniowe [K_W02, K_W03, K_W04, K_W05, K_W06, K_W10, K_W13]

Nabyte umiejętności:

- umie określić typ zjawiska morfoskładniowego i konstrukcji składniowej [K_U03]

- dokonuje analizy morfoskładniowej i składniowej podstawowych konstrukcji języka polskiego [K_U01, K_U02, K_U09]

Nabyte kompetencje społeczne:

- umie uważnie, aktywnie słuchać innych i śledzić ich tok myśli [K_K02

- umie selekcjonować i porządkować informacje uzyskane w procesie komunikacji [K_K02

- umie jasno komunikować trudne i abstrakcyjne zagadnienia [K_U07, K_U09, K_U10, K_U11]

a) Metody weryfikacji efektów uczenia się: egzamin

b) Składowe oceny końcowej i ich waga: egzamin 100%; egzamin składa się z 4 modułów odpowiadających modułom wykładu; aby zdać egzamin należy uzyskać co najmniej 35% z każdego modułu oraz co najmniej 55% z całości (liczone jako średnia z czterech modułów)

c) W wypadku egzaminu – warunki przystąpienia do egzaminu: zaliczenie ćwiczeń

d) W wypadku egzaminu – czy przystąpienie do egzaminu w terminie zerowym powoduje utratę prawa do przystąpienia do egzaminu w głównej sesji egzaminacyjnej: nie przewiduje się terminu zerowego

e) Semestralna liczba dopuszczalnych nieobecności zajęciach oraz w wypadkach, których to dotyczy, sposoby ich zaliczania: 2

f) Skala ocen: 5! – od 95% pkt., 5 (bdb.) – od 90%, 4+ (db. plus) – od 80%, 4 (db.) – od 72%, 3+ (dst. plus) – od 64%, 3 – (dst.) od 55%, 2 – (ndst.) mniej niż 55%

g) Warunki dopuszczenia do poprawy: bez warunków, ale ocena z poprawy zastępuje ocenę z pierwszego terminu (także gdy jest niższa)