Systemy filozoficzne Bliskiego i Dalekiego Wschodu

monograficzne

Zajęcia są poświęcone omówieniu najważniejszych systemów filozoficznych Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na ich związki z religią, najważniejsze kwestie poruszane w systemach filozoficznych, od kosmogonii, kosmologii, bóstwa (bóstw), jego charakteru i relacji ze światem stworzonym. W poszczególnych blokach zostaną omówione kwestie ontologiczne, metafizyczne, epistemologiczne. Wprowadzeniem do wykładu będą początki myślenia filozoficzno-religijnego na Starożytnym Wschodzie. W kolejnych blokach zostaną omówione: filozofia indyjska, filozofia buddyjska, filozofia japońska, filozofia chińska, filozofia żydowska, filozofia muzułmańska oraz współczesna myśl perska.

Zajęcia odbywają się w sali 143 (ul. Nowy Świat 69, III piętro).

Wykład zostanie poświęcony najważniejszym systemom filozoficznym Bliskiego i Dalekiego Wschodu. W ramach poszczególnych bloków zostaną omówione podstawowe problemy filozoficzne, w każdym przypadku silnie związane z uwarunkowaniami kulturowymi. Ważnym punktem będzie podkreślenie niezwykle silnych związków z religiami, warunków, w jakich kształtowały się systemy filozoficzne oraz czynników wewnętrznych i zewnętrznych, które je zainspirowały. W blokach omówione zostaną najistotniejsze dla danych kultur kwestie ontologiczne, metafizyczne, epistemologiczne, kosmologiczne i kosmogoniczne, etyczne i estetyczne.

Filozofia Wschodu Starożytnego – wykłady

Wykłady te będą obejmować takie zagadnienia jak zarys historii i obszaru Wschodu Starożytnego; a także źródła refleksji teologiczno-filozoficznej, elementy kosmogonii, teogonii i antropogonii. Poruszona zostanie także kwestia miejsca i roli człowieka w świecie; etyka oraz epistemologia.

Starożytny Egipt

Opis

Wykład przedstawia stosunek starożytnych Egipcjan do życia i śmierci, powiązania państwa z religią oraz przekazane przez teksty poglądy na temat uporządkowania świata (mity egipskie, kosmogonie i eschatologia, systemy etyczne).

Assmann J., Ma’at. Gerechtigkeit und Unsterblichkeit im Alten Ägypten, 1990 = J. Assmann, Maat. Sprawiedliwość i nieśmiertelność w starożytnym Egipcie, Warszawa 2019 (WUW).

Barwik M., Księga wychodzenia za dnia. Tajemnice egipskiej Księgi Umarłych, Warszawa 2020, wyd. 2, rozszerzone (1 wyd. 2009) (PIW).

Ćwiek A., Religia Egiptu, w: K. Pilarczyk, J. Drabina (red.), Religie starożytnego Bliskiego Wschodu, Kraków 2008 (WAM), s. 27-110.

Filozofia indyjska – 5 wykładów

Wykłady z indyjskiej filozofii obejmować będą następujące zagadnienia. Pierwszym będzie ogólne wprowadzenie w filozoficzną tradycję Indii wraz z przedstawieniem podstawowych założeń ufundowanych już w najstarszych tekstach (Rygweda, ok. XIII p.n.e.) i kontynuowanych w późniejszej tradycji. Jest to przede wszystkim założenie o prymacie poznania w stosunku do bytu i o monistycznym charakterze rzeczywistości. Drugim będzie omówienie sposobu konstruowania pojęć abstrakcyjnych i ogólnych na przykładzie wybranych najważniejszych metafizycznych pojęć filozofii indyjskiej. Istotną cechą tego procesu jest świadome przekształcanie pojęć wyrażających codzienne doświadczenie w taki sposób, by nadawały się do wyrażenia treści metafizycznych, a źródła staroindyjskie są unikatowe pod tym względem. Wreszcie, ukazane zostaną najważniejsze aspekty myśli filozoficznej w okresie przedklasycznym (XIII - III p.n.e.) i klasycznym (III p.n.e. - X n.e.). Nacisk położony zostanie na zostanie na podstawowe pojęcia i ich rozwój (umysł, człowiek, Bóg, kosmos i ich wzajemne relacje).

Filozofia buddyjska – 2 wykłady

Budda (Buddha, dosł. ‘Przebudzony’) był postacią historyczną, żył i działał w Indiach Północnych ok. V w. p.n.e. Główne zasady swojej doktryny ogłosił w pierwszym kazaniu, które w tradycji buddyjskiej nosi tytuł “Kazanie o wprawieniu w ruch koła Nauki (Dharma)”. Centralną nauką Buddy są cztery prawdy: o istnieniu cierpienia, o przyczynie cierpienia, o zniszczeniu cierpienia i o drodze prowadzącej do zniszczenia cierpienia. Środkiem prowadzącym do celu, jakim jest unicestwienie cierpienia, jest z ośmiu części złożona droga praktyki religijnej, coraz wyższej doskonałości duchowej. Nauka ta opiera się na dwóch podstawowych założeniach: 1o wszystkie istoty żyjące, także bogowie, włączone są w odwieczny cykl narodzin i śmierci (sansara); 2o ów krąg wcieleń jest skutkiem nagromadzonych uprzednio uczynków (karman). Budda określał swoją naukę mianem „drogi środkowej”, unikającej skrajności. Wśród podstawowych koncepcji buddyzmu wyróżnić należy negację jakiejkolwiek pierwszej przyczyny i integralnie związaną z nią koncepcję przyczynowości, a także negację niezmiennej wiecznotrwałej „duszy” (koncepcja osoby). Buddyzm uznaje dwa źródła poznania: percepcję i wnioskowanie. Najwyższym dobrem jest nirwana, wyzwolenie z kręgu narodzin i śmierci. Z czasem w łonie buddyzmu ukształtowały się szkoły myśli filozoficznej, podejmujące interpretację nauk Mistrza w usystematyzowany sposób, poddany rygorom zasad egzegezy i argumentacji logicznej.

Filozofia japońska – 5 wykładów

Religijne podłoże filozofii w Japonii (shintō, buddyzm)

Omówiona zostanie definicja sacrum w shintō, rodzimych wierzeniach Japończyków oraz w buddyzmie Wielkiego Wozu. Wyjaśnione zostaną przyczyny synkretyzmu buddyzmu i shintō w Japonii. Porównane zostaną teorie w obu tych religiach na temat etyki, relacji człowieka i natury oraz więzi społecznych.

Religijne podłoże filozofii w Japonii (neokonfucjanizm, bushidō)

Przedstawiona zostanie interpretacja w Japonii takich szkół neokonfucjańskich, jak szkoła Zhu Xi (jap. shushigaku), będąca oficjalną doktryną shogunów z rodu Tokugawa oraz szkoła Wang Yangminga (jap. yōmeigaku), której przedstawiciele brali aktywny udział w restauracji władzy cesarskiej (1868). Analizie zostanie poddany także etos samurajski (bushidō), zwłaszcza jako „filozofia śmierci” -Yamamoto Tsunetomo, Hagakure (Ukryte w listowiu)

Filozofia zen

Omówione zostaną najważniejsze teorie i pojęcia filozofii zen, rozumianej jako filozofia absolutnie sprzecznej samotożsamości w celu wyjaśnienia głównych polemik toczonych przez mistrzów zen (krytyka oczyszczania ‘jaźni jednostkowej’; krytyka tzw. ‘zen wyciszonego’, krytyka oświecenia jako przedmiotu poznania). Wyjaśnione zostaną teoretyczne podstawy takich rodzajów praktyki zen, jak „metoda dziwnych słów i niepojętych czynów (kigen kikō), „metoda wpatrywania się w kōan” (kanna zen), medytacja w pozycji siedzącej (zazen)

Filozoficzna szkoła z Kioto (Kyōto-ha) na tle innych współczesnych nurtów filozoficznych w Japonii

Przedstawiony zostanie zarys współczesnej filozofii japońskiej, ze szczególnym uwzględnieniem szkoły z Kioto, której przedstawiciele wnieśli najbardziej oryginalny wkład w filozofię światową, prowadząc dialog z filozofią zachodnią oraz z azjatycką tradycją religijną (zwłaszcza z buddyzmem i taoizmem). Szczególna uwaga zostanie poświęcona założycielowi tej szkoły, Nishidzie Kitarō (1870-1945) oraz jego następcom, takim jak Tanabe Hajime (1885-1962), Hisamatsu Shin’ichi (1889-1080), Nishitani Keiji (1900-1990), Abe Masao (1915-2006)

Filozofia nicości Nishidy Kitarō a filozofia fizyki

Analizie poddana zostanie filozofia nauki w ujęciu Nishidy Kitarō, który starał się wykazać, że współczesna fizyka (m.in. teoria względności Alberta Einsteina oraz mechanika kwantowa) ma wiele wspólnego z wizją wszechświata w akcie oświecenia zen. Nishida starał się znaleźć uzasadnienie dla logiki absolutnie sprzecznej samotożsamości (jap. zettaimujunteki jikodōitsu no ronri) w naukach mistrzów zen w teorii operacjonalizmu Percy’ego W. Bridgmana (1882-1961), który otrzymał w 1046 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki.

Filozofia chińska – 4 wykłady

Wykład obejmie najważniejsze zagadnienia podejmowane przez wczesne szkoły myśli chińskiej: 1. Konfucjanizm: właściwe kierowanie państwem, rozwój duchowy człowieka, natura ludzka, „rytuał” i kultura, Niebo i relacja człowieka z niebem; 2. Taoizm - podstawa funkcjonowania świata czyli Dao i Niebyt, doskonałe społeczeństwo i doskonała postawa człowieka wobec świata, 3. Legizm - sprawne funkcjonowanie państwa, prawo i procedury, podstawy silnego społeczeństwa. trzy wymienione wyżej szkoły odegrały największą rolę zarówno w funkcjonowaniu tradycyjnego społeczeństwa chińskiego, jak i w kształtowaniu się późniejszych prądów myśli chińskiej, zawsze odwołującej się do tych podstaw. Omówione zostaną najważniejsze teksty związane z tymi szkołami, a także wybrane teksty, które nie dadzą się zaklasyfikować do żadnej ze szkół, ale mają olbrzymie znacznie dla kosmologii i metafizyki (jak np. Księga Przemian) oraz najważniejsze pojęcia i terminy

Żydowska filozofia – 4 wykłady

W tej serii wykładów zostaną przedyskutowane cztery podstawowe problemy w filozofii żydowskiej. Odpowiedzi na te pytanie będą oparte na różnych żydowskich źródłach, poczynając od starożytnych – Biblia Hebrajska, aż do współczesnych myślicieli i filozofów żydowskich, biorąc przy tym pod uwagę różnorodność nurtów w judaizmie. Dwa pierwsze: Koncepcja Boga w judaizmie i Koncepcja człowieka w Judaizmie są podstawowe dla zrozumienia istotny judaizmu w jego rdzeniu, tzn. zajmują się możliwością bądź niemożliwością spotkania między Bogiem a człowiekiem. Kwestia trzecia i czwarta: Kobieta w Judaizmie i Reakcje myśli Żydowskie na holokaust, to dwa palące współczesne problemy. Z jednej strony to jedna z najważniejszych rewolucji kulturowych XX wieku – feminizm – który zasadniczo wpłynął na nowoczesny judaizm, a z drugiej, jedno z najtragiczniejszych wydarzeń XX wieku, które spowodowało zamęt w myśli żydowskiej i wpłynęło na jej stosunek do problemu zła.

Filozofia muzułmańska – 5 wykładów

Wykłady z filozofii islamu będą obejmować takie zagadnienia jak powstanie islamu i początki kształtowania się refleksji filozoficznej; czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, które ją ukształtowały. Omówiony zostanie ruch tłumaczeniowy z języka greckiego oraz wpływy perskie i indyjskie. Zostaną podkreślone silne związki filozofii islamu z teologią na przykładzie kalamu – muzułmańskiej teologii spekulatywnej. Kolejne zagadnienie to filozofia zwana falsafą, jej powstanie i najważniejsi twórcy: Al-Kindi, Al-Farabi, Ibn Sina, Ibn Ruszd opraz problemy przez nich poruszane. Miejsce zostanie poświęcone także muzułmańskiej filozofii ezoterycznej: szyickiej i isma’ilickiej, nieznanej światu łacińskiemu. Pokazanie związek ze starymi religiami Iranu, gnostycyzmem itp. Wspomniany zostanie system filozoficzny Al-Kirmaniego (zm. po 1020) oraz gnostycyzm jemeński. Na zakończenie poruszona zostanie kwestia muzułmańskiego sufizmu (mistycyzmu), zarówno w formie tarikackiej, jak i filozoficznej (Al-Suhrawardi), Ibn al-Arabi).

Współczesna myśl irańska – 1 wykład

Celem wykładu jest zarysowanie problematyki współczesnej irańskiej myśli filozoficzno-religijnej jako z jednej strony spadkobiercy wielowiekowej, sięgającej czasów przedmuzułmańskich tradycji intelektualnych tego regionu (zoroastryzm, manicheizm), z drugiej jako refleksji prowadzonej w ramach filozofii muzułmańskiej. Irańska filozofia, przez wieki ściśle związana była z refleksją teologiczną, zarówno ortodoksyjną jak i wywodzącą się z sufizmu, który nadal pozostaje kluczowy dla zrozumienia rozmaitych przejawów współczesnej kultury Iranu. Podczas wykładu wspomniane zostaną zarówno klasyczne postaci i nurty myśli irańskiej (Sohrawardi, Molla Sadra), jak i współczesne rozważania perskich myślicieli, którzy nie pozostając obojętnymi na idee zachodnie, podjęli próby redefinicji tradycyjnych koncepcji filozoficzno-religijnych.

W. G. Lambert, Ancient Mesopotamian Religion and Mythology. Tübingen 2016.

K. Łyczkowska, Babilońska literatura mądrości. Warszawa 1998.

K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii. Warszawa 1981.

M. van de Mieroop, Philosophy Before the Greeks. The Pursuit of Truth in Ancient Babylonia. Princeton and Oxford 2016.

Assmann J., Ma’at. Gerechtigkeit und Unsterblichkeit im Alten Ägypten, 1990 = J. Assmann, Maat. Sprawiedliwość i nieśmiertelność w starożytnym Egipcie, Warszawa 2019 (WUW).

Barwik M., Księga wychodzenia za dnia. Tajemnice egipskiej Księgi Umarłych, Warszawa 2020, wyd. 2, rozszerzone (1 wyd. 2009) (PIW).

Ćwiek A., Religia Egiptu, w: K. Pilarczyk, J. Drabina (red.), Religie starożytnego Bliskiego Wschodu, Kraków 2008 (WAM), s. 27-110.

Brockington J. Święta nić hinduizmu. Warszawa: PAX 1990

Jurewicz Joanna. 2016. Fire, Death and Philosophy. A History of Ancient Indian Thinking. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa

Potter K. H. Presuppositions of India’s Philosophies. New York 1963

Schayer S. O filozofowaniu Hindusów. Artykuły zebrane. Warszawa: PWN 1988

Szymańska B. (red.) Filozofia Wschodu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu 30. Jagiellońskiego 2001

Gethin, Rupert. 2010. Podstawy buddyzmu. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Keown, Damien. 1997. Buddyzm. (Seria „Bardzo krótkie wprowadzenie.”) Prószyński i S-ka, Warszawa.

Kozyra, Agnieszka. 2004. Filozofia zen, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.

Mejor, Marek. 2001. Buddyzm. Zarys historii buddyzmu w Indiach. 2. wyd. nowe, zmienione. Prószyński i S-ka, Warszawa.

Powers, John. 2008. Wprowadzenie do buddyzmu tybetańskiego. (3. wyd. popr.). Wydawnictwo A, Kraków.

Schayer, Stanisław. 1998. O filozofowaniu Hindusów. Artykuły wybrane. PWN, Warszawa.

Williams, Paul. 2000. Buddyzm mahajana, Wydawnictwo A, Kraków.

Zotz, Volker. 2007. Historia filozofii buddyjskiej. Wydawnictwo WAM, Kraków.

Blocker H. Gene, Starling Chrisopher, Filozofia japońska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2008

Kozyra Agnieszka, Filozofia zen, PWN, Warszawa 2004

Kozyra Agnieszka, Filozofia nicości Nishidy Kitarō, Wydawnictwo Nozomi, Warszawa 2007

Kozyra Agnieszka, Estetyka zen, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2010

Kozyra Agnieszka, Mitologia japońska, Wydawnictwo Szkolne PWN ParkEdukacja, Warszawa - Bielsko-Biała 2011

Kozyra Agnieszka, „Nishida Kitarō i filozoficzna szkoła z Kioto (Kyōtoha)”,w: W kręgu wartości kultury Japonii. W 140 rocznicę urodzin Nishidy Kitarō (1870-1945), Agnieszka Kozyra (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013, ss.15-30

Piovesana Gino, Recent Japanese Philosophical Thought (1862-1962): A Survey, Enderle Bookstore, Tokyo 1968

Yamamoto Tsunetomo, Hagakure, Diamond Books, Bydgoszcz 2013

Jee Loo Liu, Wprowadzenie do filozofii chińskiej Od myśli starożytnej do chińskiego buddyzmu

Feng Youlan Krótka historia filozofii chińskiej

Xinzhong Yao, Konfucjanizm Wprowadzenie

Berkovits, E. 2003. Essential Essays on Judaism. Jerusalem: Shalem Press.

Buber, M. 1952. Eclipse of God: Studies in the Relation between Religion and Philosophy. New York: Harper & Bros.

J. Guttmann, J. 1964. Philosophies of Judaism, USA: Holt, Rinehart and Winston.

Halbertal, M. 1997. People of the Book: Canon, Meaning and Authority. Cambridge: Harvard University Press.

Hartman, D. 1985. A Living Covenant: The Innovative Spirit in Traditional Judaism. New York: The Free Press.

Heschel, A. J. 1978. God in Search of Man. New York: Farrar, Straus and Giroux.

Heschel S. (ed.), 1983. On Being a Jewish Feminist. New York: Schocken.

Jonas, H. 1987. “The Concept of God After Auschwitz.” The Journal of Religion, Vol. 67, No.1.

Katz S. (ed.), 2005. The Impact of the Holocaust on Jewish Theology. NY: New York University Press.

Kaufmann, Y. 2003. The Religion of Israel: From its Beginnings to the Babylonian Exile. Jerusalem: Sefer Ve Sefel Publishing.

Koltun E. (ed.), 1987. The Jewish Women: New Perspectives, New York: Schocken.

Leibowitz, Y. 1995. Khamisha sifrei emunah [Five Books of Faith]. Jerusalem: Keter

Lorberbaum, Y. 2004. Tzelem elohim: halakhah ve’aggadah. Jerusalem: Schoken.

Maybaum, I. 1965. The Face of God after Auschwitz. Amsterdam: Polak.

Majid Fakhry, A History of Islamic Philosophy, Syracuse 1982

Majid Fakhry, An Introduction to Muslim Philosophy, Theology and Mysticism

S,H. Nasr (red.), History of Islamic Philosophy, Routledge 2007

P. Adamson, R. Taylor, The Cambridge Companion to Arabic Philosophy, Cambridge University Press 2006

O. Leaman (red.), Islamic Philosophy in the Routledge Encyclopedia of Philosophy, W. Craig (red.).

S.H. Nasr, Islamic Philosophy from Its Origin to the Present, New York 2006

O. Leaman, Krótkie wprowadzenie do filozofii islamu, tłum. Michal Lipszyc, Aletheia, Warszawa 2004

H. Corbin, Historia filozofii muzułmańskiej, tłum. K. Pachniak, Dialog, Warszawa 2005.

A. Schimmel, Mystical Dimensions of Islam, North Carolina 1978.

L. Lewisohn (red.), The Heritage of Sufism, Oneworld Publications 1999.

H.A. Wolfson, A Philosophy of the Kalam, Cambridge Mass, 1975.

K. Pachniak, Doktryny isma’ilickie w dziełach Al-Kirmaniego, Dialog, Warszawa 2004.

Seyyed Hossein Nasr, The Islamic Intellectual Tradition in Persia, New York 2013

Seyyed Hossein Nasr, Mehdi Aminrazavi (red.) An anthology of philosophy in Persia: From the school of illumination to philosophical mysticism, t. 4, London 2012.

Roman Seidel, Reading Kant in Tehran. Toward a Reception of the Iranian Reception of European Philosophy, “Asiatische Studien Etudes Asiatiques” LXIV 3 2010.

M. Rodziewicz, Blasphemers or Mystics? Reflection over the Nature of the Revelation in Contemporary Iran w: In Quest of Identity. Studies on the Persianate World, Warszawa 2015.

M. Rodziewicz, Idea rozumu w współczesnej myśli perskiej, Warszawa 2011

Agnieszka Erdt, Od okcydentozy do okcydentalistyki. Irańskie odpowiedzi na zachodnią ekspansję w: Kulturowe uwarunkowania rozwoju w Azji i Afryce, red. K. Górak-Sosnowska, J. Jurewicz, Łódź 2010

Nabyta wiedza:

ma wszechstronną znajomość i dogłębne rozumienie roli refleksji filozoficznej w kształtowaniu kultury;

ma rozszerzoną wiedzę o miejscu i znaczeniu filozofii w relacji do nauk oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej filozofii;

zna na poziomie rozszerzonym terminologię filozoficzną w języku polskim w wybranej subdyscyplinie filozoficznej

zna terminologię filozoficzną dla filozofii orientalnych;

ma usystematyzowaną znajomość i zrozumienie głównych kierunków podstawowych subdyscyplin filozoficznych oraz rozumie zależności między tymi kierunkami;

posiada znajomość zależności między kształtowaniem się idei filozoficznych w kulturach orientalnych a zmianami w kulturze i w społeczeństwie; rozumie fundamentalną rolę, jaką idee filozoficzne odgrywają w powstawaniu dzieł i instytucji kultury;

Nabyte umiejętności:

zna najważniejsze systemy filozoficzne Bliskiego i Dalekiego Wschodu;

potrafi wyjaśnić okoliczności ich powstawania oraz związki z życiem religijnych i społecznym;

rozumie specyfikę orientalnych systemów filozoficznych i potrafi wskazać na ich związek ze współczesnym życiem politycznym i społecznym na tym obszarze;

Nabyte kompetencje społeczne:

zna zakres posiadanej przez siebie wiedzy i posiadanych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju zawodowego;

dostrzega i formułuje problemy etyczne związane z innymi kulturami, potrafi oraz wykazuje aktywność w rozwiązywaniu tych problemów;

uczestniczy w życiu społecznym i kulturalnym, interesuje się nowatorskimi koncepcjami filozoficznymi innych kultur, w powiązaniu z innymi częściami życia kulturalnego i społecznego, stara się wykorzystać je jako wartość dla kultury zachodniej;

aktywnie uczestniczy w działaniach na rzecz zachowania; dziedzictwa filozoficznego wszystkich kultur i wykorzystywania go w rozumieniu wydarzeń społecznych i kulturalnych;

potrafi współdziałać i pracować w grupie, przyjmując w niej różne role.

Test pisemny jednokrotnego wyboru.

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2