Uniwersytet Warszawski - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Filozofia nauk ścisłych i matematyki do XIX w.

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 1000-00FN1-OG
Kod Erasmus / ISCED: 11.1 Kod klasyfikacyjny przedmiotu składa się z trzech do pięciu cyfr, przy czym trzy pierwsze oznaczają klasyfikację dziedziny wg. Listy kodów dziedzin obowiązującej w programie Socrates/Erasmus, czwarta (dotąd na ogół 0) – ewentualne uszczegółowienie informacji o dyscyplinie, piąta – stopień zaawansowania przedmiotu ustalony na podstawie roku studiów, dla którego przedmiot jest przeznaczony. / (0541) Matematyka Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Filozofia nauk ścisłych i matematyki do XIX w.
Jednostka: Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki
Grupy: Przedmioty ogólnouniwersyteckie humanistyczne
Przedmioty ogólnouniwersyteckie na Uniwersytecie Warszawskim
Przedmioty ogólnouniwersyteckie Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki
Punkty ECTS i inne: 6.00 Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Rodzaj przedmiotu:

ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo):

W wykładzie miejscami korzysta się z aparatu matematycznego (w tym rachunku różniczkowego) w zakresie wykraczającym poza matematykę szkolną. Jednakże do zaliczenia przedmiotu nie jest wymagana żadna określona wiedza.

Tryb prowadzenia:

w sali

Skrócony opis:

Wykład przedstawia wybrane pojęcia z historii filozofii, wybrane zagadnienia filozoficzne matematyki, fizyki, chemii i astronomii w kontekście historycznym na tle rozwoju nauki, kultury i cywilizacji do II połowy XIX wieku.

Pełny opis:

Omawiane zagadnienia:

1) Podstawowe pojęcia filozofii. Ontologia, epistemologia, filozofia przyrody. Greckie korzenie filozofii i nauki. Arche, logos. Filozofia wyrosła z podziwu i filozofia wyrastająca z nieufności. Wybrane postacie i zagadnienia z historii filozofii: Tales, jońscy filozofowie przyrody, pitagorejczycy, Heraklit, Parmenides i Zenon z Elei, Eubulides i aporie, Demokryt, sofiści, Sokrates, Platon, Arystoteles, sceptycy. Średniowiecze: rola zakonów i uniwersytetów. Spór o uniwersalia. Robert Bacon, Ockham; Francis Bacon, Kartezjusz, Pascal, Leibniz; Locke, Berkeley, Hume, d'Alembert. Determinizm, zasada przyczynowości, Laplace. Kant i Krytyka czystego rozumu; Bolzano; Comte i pozytywizm, J. St. Mill, materializm dialektyczny.

2) Problemy filozofii matematyki. Zasada paralelizmu w różnych sformułowaniach (związki ontogenezy z filogenezą). Związki matematyki z muzyką. Przykłady z historii matematyki ukazujące trudności związane z podstawowymi pojęciami matematyki. Nieskończoność potencjalna i aktualna. Platońskie ujmowanie geometrii. Dzieło Euklidesa i jego wpływ. Trudności związane z analizą nieskończenie małych i pojęciem funkcji. Problemy filozoficzne rachunku prawdopodobieństwa. Zmiana podejścia do algebry, geometrii i analizy w XIX wieku; geometrie nieeuklidesowe. Pojęcie modelu i jego ewolucja. Program erlangeński Kleina.

3) Wybrane zagadnienia filozoficzne astronomii i fizyki. Starożytne koncepcje świata i mechaniki; Eudoksos, Arystoteles, Ptolemeusz, Archimedes. Kopernik, jego poprzednicy i zwolennicy, Tycho Brahe, Kepler. Dzieło Galileusza i Newtona; ich wpływ na pojmowanie świata. Obliczenia wiodące od praw Keplera do prawa grawitacji Newtona. Problem układu inercyjnego. Masa bezwładna i masa grawitacyjna. Niepojęta skuteczność matematyki w naukowym opisie świata. Filozoficzne znaczenie twierdzeń wariacyjnych. Początki chemii. Teorie atomu. Układ Mendelejewa. Problemy związane z drugą zasadą termodynamiki (entropia, śmierć cieplna) i mechaniką statystyczną.

Literatura:

Ogólne zagadnienia filozofii:

Grant, E.: 2005, Średniowieczne podstawy nauki nowożytnej, Prószyński i S-ka, Warszawa.

Höffe, O.: Immanuel Kant, PWN, Warszawa.

Kant, I.: 2001 [1781/1787], Krytyka czystego rozumu (tłumaczenie R. Ingardena), Antyk, Kęty.

Kenny, A.: 2005, Krótka historia filozofii zachodniej, Prószyński i S-ka, Warszawa.

Reale, G.: 2003, Myśl starożytna, KUL, Lublin.

Reale, G.: Historia filozofii starożytnej, tom II. Platon i Arystoteles, KUL, 1996.

Tatarkiewicz, W.: 1958, Historia filozofii, tomy I-II (i jeden rozdział tomu III), PWN, Warszawa.

Publikacje dotyczące historii i filozofii matematyki:

Bourbaki, N.: 1980 [1969], Elementy historii matematyki, PWN, Warszawa.

Boyer, C.B.: 1964, Historia rachunku różniczkowego i całkowego i rozwój jego pojęć, PWN, 1964.

Freudenthal, H.: 1985, Niejawna filozofia historii i dydaktyki matematyki, Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego, Seria V, Dydaktyka Matematyki 5 (1985), s. 7-25.

Glaeser, G.: 1985 [1981], Epistemologia liczb względnych, Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego, Seria V, Dydaktyka Matematyki 4 (1985), s. 61-105.

Juszkiewicz, A.P. (red.): 1975-77, Historia matematyki, tomy 1-3, PWN, Warszawa.

Kordos, M.: 2005, Wykłady z historii matematyki, wyd. II, Script. Warszawa.

Kulczycki, S.: 1973, Z dziejów matematyki greckiej, PWN, Warszawa.

Lubomirski, A.: 1974, Henri Poincarégo filozofia geometrii, Ossolineum, Wrocław.

Molski, R.: 2003 [1989-2000], Rozmyślania o filozofii matematyki. Pięć esejów, Fundacja Rozwoju Matematyki Polskiej, Warszawa.

Murawski, R.: 1986, Filozofia matematyki. Antologia tekstów klasycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.

Murawski, R.: 2001, Filozofia matematyki. Zarys dziejów, wyd. II, PWN, Warszawa.

Netz, R. i Noel, W.: 2007, Kodeks Archimedesa, Wydawnictwo Magnum, Warszawa.

Vopěnka, P.: 1985, Nieskończoność, zbiory i możliwość u B. Bolzana, Wiadomości Matematyczne, 26, s. 171-204.

Wilder, R.L. 1968, Evolution of Mathematical Concepts: An Elementary Study, Wiley, New York.

Youschkevitsch (Juszkiewicz), A.P.: 1976, The concept of function up to the middle of the 19th century, Archive for History of Exact Sciences 16, s. 37-85.

Publikacje dotyczące filozofii przyrody i historii nauki:

Heller, M.: 2004, Filozofia przyrody, Znak, Kraków.

Kierul, J.: 2007, Ład świata. Od kosmosu Arystotelesa do wszechświata wielkiego wybuchu, PIW, Warszawa.

Kuhn, T. S.: 2006 [1957], Przewrót kopernikański, Wyd. II, Prószyński i S-ka, Warszawa.

Losee, J.: 2001 [1972], Wprowadzenie do filozofii nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa.

Russo, L.: 2005, Zapomniana rewolucja. Grecka myśl naukowa a nauka współczesna, Wydawnictwo Universitas, Kraków.

Wigner, E. P.: 2002 [1960], Niepojęta skuteczność matematyki w naukach przyrodniczych, w: R. Murawski, Współczesna filozofia matematyki: wybór tekstów, PWN, Warszawa, s. 293-309.

Wróblewski, A. K.: Historia fizyki, PWN, Warszawa.

Życiński, J.: 1991, Sprawa Galileusza, Znak, Kraków.

Efekty uczenia się:

W zakresie wiedzy:

• zna główne prądy filozoficzne starożytnej Grecji i późniejsze;

• zna przełomowe osiągnięcia matematyczne od Talesa po XIX wiek;

• zna najważniejsze odkrycia astronomiczne i ich wpływ na stosunek człowieka do wszechświata;

• zna w zarysie rozwój mechaniki i innych działów fizyki od starożytności po XIX wiek.

W zakresie umiejętności:

• potrafi samodzielnie napisać esej dotyczący filozofii nauki;

• wykazuje się świadomością, że rozwój nauki nie jest prostą kumulacją, lecz ścieraniem się różnych koncepcji, kwestionowaniem dawniejszych poglądów, pokonywaniem ograniczeń poznawczych w długich okresach od pierwszego naukowego odkrycia do jego powszechnej akceptacji;

• wykazuje się świadomością immanentnych trudności i barier towarzyszących rekonstruowaniu wiedzy i systemów pojęciowych uczonych z dawnych epok.

W zakresie kompetencji społecznych:

• refleksyjnie i krytycznie podchodzi do filozoficznych zagadnień nauki;

• docenia tradycję i wpływ myślenia naukowego na rozwój społeczeństw.

Metody i kryteria oceniania:

Zaliczenie na ocenę.

Dla zaliczenia przedmiotu wymagane jest:

1) regularne uczęszczanie na wykład

[UWAGA: W przypadku konieczności nauczania zdalnego, warunek ten zastąpiony jest przez wymóg regularnego słuchania wykładu przez internet i/lub zapoznawania się z materiałami rozsyłanymi co tydzień mailami przez wykładowcę; ponadto co tydzień student ma odpowiedzieć mailem na przesłane wraz z materiałami pytania kontrolne],

2) napisanie i przesłanie mailem eseju, ocenianego na stopień

[ten wymóg nie zmienia się w przypadku konieczności nauczania zdalnego].

Temat eseju wybiera student (w razie wątpliwości może go uzgodnić z wykladowcą). Esej ma dotyczyć jakiegoś zagadnienia szeroko rozumianej filozofii, zwiazanego z problemami matematyki i/lub fizyki, chemii bądź astronomii/kosmologii, ktore pojawily sie w nauce przed 1870 r.

Esej ma być napisany samodzielnie. Ma zawierać wstęp (w którym m.in. sformułowane jest główne zagadnienie i cel eseju), część opartą na wiedzy zaczerpniętej z książek lub artykułów, opis i analiza kwestii, wokół której koncentruje sie esej, podsumowanie i wnioski, bibliografia.

Szczegóły dotyczące sposobu napisania eseju są na początku semestru wysyłane mailem do słuchaczy. Ocena z eseju jest oceną z przedmiotu.

Przy ocenie bierze się pod uwagę zarówno treść eseju, jak i sposób jego napisania, klarowność wywodów oraz poziom językowy pracy.

Zajęcia w cyklu "Semestr zimowy 2023/24" (zakończony)

Okres: 2023-10-01 - 2024-01-28
Wybrany podział planu:
Przejdź do planu
Typ zajęć:
Wykład, 60 godzin, 50 miejsc więcej informacji
Koordynatorzy: Zbigniew Semadeni
Prowadzący grup: Zbigniew Semadeni
Lista studentów: (nie masz dostępu)
Zaliczenie: Przedmiot - Zaliczenie na ocenę
Wykład - Zaliczenie na ocenę
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.
ul. Banacha 2
02-097 Warszawa
tel: +48 22 55 44 214 https://www.mimuw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.3.0-2b06adb1e (2024-03-27)