Konkurencja i drapieżnictwo

fakultatywne

w sali

Konkurencja i drapieżnictwo to dwie z antagonistycznych zależności międzygatunkowych. Obydwie dotyczą organizmów ze wszystkich głównych gałęzi drzewa życia. Przyjrzymy się, w jaki sposób kształtują rzeczywistość biologiczną, od poziomu osobników biorących udział w tych interakcjach po funkcjonowanie ekosystemów, których są częścią. Zaczynamy od drapieżnictwa starając się odpowiedzieć na parę pytań. Jak drapieżcy zwiększają swoje szanse spotkania ofiary i zakończonego sukcesem ataku? Jak wybierają swoje ofiary? Jak ofiary unikają spotkania z drapieżcą i jak bronią się, gdy do niego dojdzie? Czy drapieżcy wywierają większy wpływ na populacje swoich ofiar przez ich konsumpcję czy przez efekty strachu? Kiedy dochodzi do wyścigu zbrojeń? Czy człowiek jest superdrapieżcą? Przyjrzymy się też drapieżnictwu wewnątrzgatunkowemu, kanibalizmowi, którym czasem przejawia się konkurencja wewnątrzgatunkowa.

Część I. Drapieżnictwo.

1. Klasyfikacja konsumentów. Sekwencja zdarzeń podczas spotkania drapieżca-ofiara. Przystosowania drapieżników zwiększające szanse spotkania ofiary i zakończonego schwytaniem i konsumpcją ataku. 2. Wybiórczość pokarmowa i optymalizacja żerowania. 3. Przystosowania ofiary do unikania drapieżnika I: pre-encounter. Elastyczność obrony. Mechanizmy zapobiegające spotkaniu z drapieżnikiem. 4. Przystosowania ofiary do unikania drapieżnika II: post-encounter. Mechanizmy zniechęcające drapieżnika lub uniemożliwiające mu atak, schwytanie i konsumpcję ofiary. 5. Bezpośrednie efekty drapieżnictwa. Efekty ryzyka i ekologia strachu. Dynamika liczebności populacji. 6. Pośrednie efekty drapieżnictwa. Wpływ drapieżnictwa na strukturę zespołu ofiar. Kaskady troficzne. Różnorodność gatunkowa. 7. Koewolucja w układach drapieżca-ofiara. Roślinożerność. Zielona Ziemia. Kontrola biologiczna. Konkurencja czy drapieżnictwo?

Między drapieżnictwem a konkurencją: kanibalizm.

Część II. Konkurencja. Rodzaje zasobów i sposoby ich rozmieszczenia w środowisku. Koncepcja niszy ekologicznej: pojęcie niszy podstawowej i realizowanej. Nakładanie się nisz w różnych wymiarach, maksymalna zbieżność nisz. Definicja konkurencji. Konkurencja eksploatacyjna i interferencyjna, o charakterze odbierania i ustępowania. Asymetria oddziaływań konkurencyjnych, "siła" konkurencyjna a cechy gatunku i środowiska. Metody badania konkurencji. Efekty konkurencji: zmiany liczebności populacji konkurentów, zasada konsumpcyjnego wypierania, rozmieszczenie organizmów w przestrzeni, konkurencyjne rozchodzenie (rozszczepienie) cech, konkurencyjne uwolnienie. Komplementarność niszy, konkurencja rozproszona. Teoria zespołu konkurencyjnego. Rola konkurencji w kształtowaniu struktury biocenoz

- Wskazane przez prowadzących rozdziały lub fragmenty:

--- Begon M., Townsend C.R., HarperJ.L. Ecology: From Individuals to Ecosystems. Wiley-Blackwell 2005.

--- Jędrzejewska B., Jędrzejewski W. Ekologia zwierząt drapieżnych Puszczy Białowieskiej. PWN 2001.

--- Krebs C. Ekologia - Eksperymentalna analiza rozmieszczenia i liczebności. PWN 1997, 2001.

--- Krzanowska H., Łomnicki A., Rafiński J., Szarski H., Szymura J.M. Zarys mechanizmów ewolucji. PWN 1995, 2002.

--- Weiner J. Życie i ewolucja biosfery. PWN 1999, 2003.

- Inne wskazane lub udostępnione przez prowadzących artykuły naukowe i materiały online.

Zna i rozumie wzajemne relacje zachodzące między osobnikami różnych gatunków. (K_W08)

Rozumie zasady kształtowania się wielogatunkowych zgrupowań roślin i zwierząt. (K_W9)

Wie, że eksperyment jest podstawą naukowego poznania świata. (K_W14, KW_15)

Umie analizować i interpretować wyniki przyrodniczych obserwacji i eksperymentów naukowych. (K_U03)

Efekty kształcenia dla programu studiów obowiązującego od roku akademickiego 2018/2019:

Zna i rozumie wzajemne relacje zachodzące między osobnikami różnych gatunków.

Rozumie zasady kształtowania się wielogatunkowych zgrupowań roślin i zwierząt.

Wie, że eksperyment jest podstawą naukowego poznania świata.

Umie analizować i interpretować wyniki przyrodniczych obserwacji i eksperymentów naukowych.

Egzamin testowy z możliwością zaliczenia części materiału podczas zajęć