Ochrona ekosystemów bagiennych

fakultatywne

Brak ograniczeń w przyjęciu na wykład. W przypadku ćwiczeń konieczna jest gotowość do pracy w warunkach terenowych - wymagane jest posiadanie długich kaloszy (najlepiej wodery); wskazana jest odporność (psychiczna) na komary...

w sali i w terenie

Znaczenie ekosystemów bagiennych w przyrodzie i środowisku. Mokradła w krajobrazie. Wpływ gospodarki człowieka na stan ekologiczny mokradeł. Zagrożenia przyrody i kierunki degradacji różnego typu ekosystemów bagiennych. Ochrona bierna i czynna. Dylematy ochrony przyrody. Restytucja przyrodnicza ekosystemów bagiennych. Instrumenty finansowe ochrony mokradeł. Mokradła a rolnictwo, znaczenie programu rolnośrodowiskowego w ochronie ekosystemów bagiennych. Gatunki zagrożone ekosystemów bagiennych - zarys ekologii, metody ochrony. Wielofunkcyjne użytkowanie mokradeł; rola mokradeł w gospodarce wodnej, ochronie przeciwpowodziowej, ochronie klimatu. Diagnoza stanu i zagrożeń przyrody ekosystemów bagiennych, opracowanie planów ochrony.

Wykład:

1. Po co chronić bagna? Przegląd argumentów, zmiany paradygmatów w podejściu człowieka do bagien. Usługi ekosystemowe.

2. Czym są mokradła, rodzaje mokradeł; bagna a torfowiska; bagna jako ekosystemy, siedliska i przedmiot gospodarczego zainteresowania człowieka; zarys znaczenia bagien w przyrodzie i główne zagrożenia.

3. Zróżnicowanie ekologiczne i geograficzne ekosystemów bagiennych; przykłady różnych bagien Świata i ich zagrożenia.

4. Powiązania funkcjonalne bagien z innymi typami mokradeł w krajobrazie; znaczenie podejścia zlewniowego do ochrony mokradeł. Znaczenie mokradeł dla regulacji warunków hydrologicznych i klimatycznych.

5. Bogactwo życia na bagnach: warunki beztlenowe jako kluczowy czynnik kształtujący różnorodność biologiczną bagien, rodzaje przystosowań roślin i zwierząt do życia w warunkach bagiennych. Zagrożenia gatunków bagiennych w wyniku przekształcania mokradeł.

6. Torf i gleby bagienne. Uwarunkowania produkcji i dekompozycji torfu, przemiany w glebie torfowej po odwodnieniu. Wykorzystanie torfu i związane z nim zagrożenia bagien.

7. Sukcesja i rozwój torfowisk; torf jako archiwum informacji; torfowiska jako ekosystemy z alternatywnymi stanami stabilnymi. Koncepcja odporności ekologicznej torfowisk, hydrologiczne sprzężenia zwrotne jako czynniki warunkujące stabilność i czynniki, które ją zaburzają. Katastroficzne zmiany w rozwoju torfowisk.

8. Przyczyny odwadniania torfowisk. Wykorzystanie torfowisk w rolnictwie i przemyśle. Największe zagrożenia torfowisk na świecie.

9. Torfowiska a klimat. Torf jako zasób węgla organicznego. Emisje gazów cieplarnianych z odwodnionych torfowisk Świata. Restytucja torfowisk jako kompensacja zmian klimatu.

10. Obieg materii w ekosystemach bagiennych; status troficzny, a procesy bagienne. Rola ekosystemów bagiennych w obiegu pierwiastków w zlewni.

11. Ochrona naturalnych ekosystemów bagiennych – przykłady najcenniejszych bagien świata i Polski.

12. Ochrona bierna i czynna – podstawy wyboru. Rolnictwo bagienne jako element czynnej ochrony torfowisk; przeciwdziałanie sukcesji w warunkach zaburzonych stosunków wodnych.

13. Restytucja przyrodnicza torfowisk; odtwarzanie warunków bagiennych – metody, przykłady. Koncepcje stanów docelowych: ekosystemy naturalne (wilderness), półnaturalne, użytkowe (paludikultura).

14. Czynnik społeczny w ochronie bagien, lokalne społeczności, konflikty związane z mokradłami.

15. Priorytety ochrony i restytucji ekosystemów bagiennych w Polsce i na świecie w epoce zmian globalnych.

Ćwiczenia odbywają się w formie 7-dniowego wyjazdu terenowego na przełomie czerwca i lipca. Pierwsza część wyjazdu poświęcona jest na zapoznanie się z walorami przyrodniczymi, zagrożeniami i metodami ochrony mokradeł na przykładzie bagiennych dolin rzecznych Podlasia: Rospudy, Biebrzy i Narwi. W trakcie wyjazdu przewidziane są m.in. spotkania z zarządcami obszarów chronionych oraz osobami odpowiedzialnymi za realizację programów czynnej ochrony. W drugiej części wyjazdu grupa wspólnie przeprowadza diagnozę stanu ekologicznego i zagrożeń dla wybranego obiektu (torfowiska, doliny rzecznej) - obszar ten będzie różny w każdym roku realizacji przedmiotu) oraz opracowuje propozycje działań ochronnych dla tego obszaru.

Studenci zaznajamiają się z następującymi technikami badawczymi, pozwalającymi na diagnozę stanu ekosystemu i dobór metod ochrony:

- badania poziomu wód gruntowych;

- terenowa analiza chemizmu wód gruntowych;

- analiza i kartografia geobotaniczna, kartowanie występowania gatunków;

- ocena współwystępowania gatunków;

- metody monitoringu przyrodniczego w ochronie mokradeł;

- ocena produktywności ekosystemu;

Studenci zaznajamiają się z następującymi metodami i instrumentami ochrony czynnej:

- restytucja warunków wodnych; powstrzymywanie odwadniania;

- odtwarzanie naturalnego koryta rzecznego;

- wykorzystanie koszenia i wypasu do ochrony mokradeł;

- zastosowanie Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego w ochronie mokradeł;

- usuwanie krzewów i drzew; powstrzymywanie sukcesji wtórnej;

- introdukcja gatunków;

- opracowanie założeń do planu ochrony.

Joosten & Clarke 2002. The wise use of mires and peatlands. http://www.imcg.net/media/download_gallery/books/wump_wise_use_of_mires_and_peatlands_book.pdf

www.bagna.pl

P. Pawlaczyk, L. Wołejko, R. Stańko, A. Jermaczek. Poradnik ochrony mokradeł. Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, 2001

Wołejko L., Stańko R., Pawlaczyk P., Jermaczek A. Poradnik ochrony mokradeł w krajobrazie rolniczym. Wydawnictwo Klubu Przyrodnków, 2004

Po ukończeniu przedmiotu student:

- rozumie specyfikę ekologiczną ekosystemów bagiennych oraz kluczowe dla ich powstawania i istnienia procesy ekologiczne;

- zna rolę mokradeł w przyrodzie, w skali lokalnej, regionalnej i globalnej

- rozpoznaje poszczególne typy siedlisk bagiennych w krajobrazie i potrafi zinterpretować ich związki z krajobrazem

- potrafi wskazać bezpośrednie przyczyny i mechanizmy przekształceń ekosystemów bagiennych związanych z antropopresją

- zna podstawowe cele i metody ochrony ekosystemów bagiennych

- potrafi zaplanować zadania ochronne i dobrać instrumenty ochrony przyrody odpowiednie do specyfiki zagrożeń i uwarunkowań obiektu.

W trakcie zajęć terenowych studenci pracują w kilkuosobowych grupach nad zadaniami z zakresu ochrony mokradeł, zajęcia kończą się prezentacją wyników w formie seminaryjnej. Studenci oceniani są za prezentację własnego projektu.