Psychologia osobowości

Wykład stanowi wprowadzenie w podstawowe pojęcia i problemy psychologii osobowości. Zawiera: prezentację głównych orientacji teoretycznych w psychologii osobowości, (podejścia teorii cech, teorii uczenia się, psychodynamicznego, humanistycznego, i poznawczego), oraz charakterystykę mechanizmów "ja", procesów kontroli i samoregulacji.

Zajęcia realizowane będą w czterech blokach tematycznych.

blok 1 WPROWADZENIE (2 wykłady):

- Osobowość jako wyjaśnienie spójności zachowania, różnic międzyosobniczych, i wysokiego stopnia integracji zachowania

- Idiograficzne i nomotetyczne podejście do osobowości. Osobowość jako układ dyspozycji i jako system mechanizmów psychologicznych

- Podstawowe pytania teorii osobowości.

- Dlaczego przeceniamy personalną spójność zachowania? (rola kulturowo ugruntowanej koncepcji osoby, narzędzi językowych i pojęciowych, "biasów" poznawczych naiwnego personalizmu). Próby rozwiązania problemu niezadowalającej spójności zachowania.

blok 2 PODSTAWOWE PODEJŚCIA W PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI (6 wykładów)

- Charakterystyka i krytyczna analiza klasycznych podejść w psychologii osobowości: perspektywa teorii cech, perspektywa teorii uczenia się, podejście psychodynamiczne (z teorią osobowości autorytarnej); podejście humanistyczne.

- Podejście poznawczo-społeczne: ogólna charakterystyka (m.in. teoria konstruktów osobistych; teoria schematów poznawczych; procesy konstruowania przeszłości, teraźniejszości oraz przyszłości).

- Rozwój osobowości.

blok 3 PSYCHOLOGIA "JA": (4 wykłady) prezentuje m.in.

- Wprowadzenie w psychologię "Ja" (m.in. obraz samego siebie jako podstawowe źródło integracji zachowania na poziomie osoby; Ja podmiotowe i przedmiotowe; geneza i rozwój Ja)

- Ja jako system samowiedzy: geneza, struktura, funkcjonowanie (m.in. koncepcja auto-schematów i totalitarnego ego; Ja realne i Ja idealne; konstruowanie poznawcze samego siebie; zmienna dostępność samowiedzy - rola wymogów sytuacji, autokoncentracji, chronicznej dostępności kategorii)

- Ja jako źródło motywacji do działania (m.in. dążenia związane z Ja: podtrzymanie poczucia własnej wartości, kontroli nad biegiem zdarzeń, tożsamości (odrębności); dążenie do wzrostu i rozwoju; dążenie do trafnego samopoznania.

- Ja w świecie społecznym: Ja prywatne i Ja publiczne. Ja niezależne i współzależne, znaczenie różnic kulturowych (H. Markus). Ja narracyjne (McAdams). Ja w interakcji społecznej: zjawisko autoprezentacji i jego mechanizmy.

- Tożsamość indywidualna a tożsamość społeczna. Obronne i nieobronne formy tożsamości społecznej (m.in. kolektywny narcyzm). Tożsamość społeczna a stereotypy i uprzedzenia.

blok 4 OSOBOWOŚĆ A KONTROLA I SAMOREGULACJA (3 wykłady)

- Procesy kontroli działania (m.in. orientacja na stan vs. orientacja na działanie; procesy identyfikacji własnego działania; mindlessness vs. mindfulness);

- Przesłanki spostrzegania wolności, kontroli i skuteczności własnych działań (m.in. zjawisko iluzji kontroli); kontrola umysłu (mental control); samokontrola a wyczerpywanie się zasobów samoregulacji;

- Konsekwencje zagrożenia wolności i kontroli (reaktancja, energizacja, pobudzenie motywacji do kontroli, wyuczona bezradność)

- Procesy adaptacji poznawczej do zagrożenia kontroli (m.in. model Taylor, strategie samoutrudniania i obronnego pesymizmu, narcyzm wielkościowy).

- Integracja: koncepcja dwóch systemów regulacji (teoria S. Epsteina).

LITERATURA OBOWIĄZKOWA

Cz. 1- Klasyczne orientacje w psychologii osobowości:

Podejście teorii cech i problem spójności ludzkich zachowań

Hall, C. C., Lindzey, G., Campbell, J. B. (2004).Teorie osobowości. Wydanie nowe (rozdział 7: Gordon Allport a jednostka, 273-313). Warszawa: PWN.

Strelau, J. (2000). Różnice indywidualne: Opis, determinanty i aspekt społeczny. W: J. Strelau (red.), Psychologia - podręcznik akademicki (t. 2, s. 652-662, cały paragraf 37.1). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Strus, W. i Cieciuch, J. (2014). Poza Wielką Piątką – przegląd modeli struktury osobowości. Polskie Forum Psychologiczne, 19(1), 17-49.

Podejście psychoanalityczne:

Hall, C. C., Lindzey, G., Campbell, J. B. (2004).Teorie osobowości. Wydanie nowe (rozdział 3: Analityczna teoria Junga, s. 96-137; rozdział 4: Teorie psychospołeczne: Adler, Fromm, Horney i Sullivan, s. 138-183; rozdział 5: Erik Erikson and współczesna teoria psychoanalityczna, s. 184-228). W-wa: PWN.

Drat-Ruszczak, K. (2000). Teorie osobowości - podejście psychodynamiczne i humanistyczne (s. 601-640: psychologia ego, teoria relacji z obiektem, psychologia self). W: J. Strelau (red.), Psychologia - podręcznik akademicki (t. 2). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Radkiewicz, P. (2012). Autorytaryzm a brzytwa Ockhama (s. 18-76). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Podejście teorii uczenia się:

Pervin, L. A., i John, O. P. (2001). Osobowość: teoria i badania (r.10 – Uczeniowe ujęcia osobowości, s. 361-406). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Bandura, A. (2007/1979). Społeczna teoria uczenia się. Warszawa: PWN R. 4: Determinanty następcze (od s. 117 "Wzmocnienie zastępcze" do 153).

Podejście psychologii humanistycznej:

Bugental, F. F. (1979). W poszukiwaniu autentyczności. W: K. Jankowski (red.), Przełom w psychologii (s. 325-340). W-wa, Czytelnik 1979.

Drat-Ruszczak, K. (2000). Teorie osobowości - podejście psychodynamiczne i humanistyczne (s. 640-652: nurt humanistyczny:). W: J. Strelau (red.), Psychologia - podręcznik akademicki (t. 2). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Cz 2 - Osobowość a poznawanie świata i podmiotowa kontrola własnej aktywności.

Oleś P. (2003). Rozwój osobowości, W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.) Psychologia rozwoju człowieka, tom 3 (s. 131-177). Warszawa: PWN.

Kofta, M., i Doliński, D. (2000). Poznawcze podejście do osobowości (całość). W: J. Strelau (red.), Psychologia: podręcznik akademicki (t. 2, s. 561-600). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Kolańczyk, A. (1998). Czuję, myślę, jestem. Świadomość i procesy psychiczne w ujęciu poznawczym (teoria S. Epsteina: s. 14-24). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Kwiatkowska, A. (1999). Tożsamość a społeczne kategoryzacje (teorie tożsamości społecznej: s. 80-112). Warszawa: Wyd. Instytutu Psychologii PAN.

Pervin, L. A. (2002). Psychologia osobowości. Gdańsk: GWP: s. 252 (od "Społeczno-poznawcza koncepcja Ja") do 273; s. 281 (od "Stałość i zmienność zachowań") do 304.

Rosenhan, D. L., i Seligman, M. E. P. (1994). Psychopatologia (depresja: t. 1, ss. 395-405). Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.

Sędek, G. (2001). Jak ludzie radzą sobie z sytuacjami, na które nie ma rady? .W: M. Kofta i T. Szustrowa (red.), Złudzenia, które pozwalają żyć: Szkice ze społecznej psychologii osobowości (ss.289-317). W-wa: PWN (lub: wyd.II, 2001, s. 226-248).

Suszek, H. (2005). Wielość Ja w społeczeństwie postmodernistycznym. Psychologia, Edukacja i Społeczeństwo, 2, 57-70.

Taylor, S. E. (1984). Przystosowanie do zagrażających wydarzeń. Nowiny Psychologiczne, 6-7, s. 15-38.

Wojciszke, B. (2011). Psychologia społeczna (rozdział 6 Spostrzeganie siebie, i r. 7 Samoocena, s. 150-199). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

Egzamin pisemny z założonym poziomem trudności 60% (zaj. obligatoryjne) [4 ECTS/30h]