Metodyka Podwodnych Badań Archeologicznych

uzupełniające

mieszany: w sali i zdalnie

Celem zajęć jest opanowanie przez studentów wiedzy na temat specyfiki pracy archeologa podwodnego, przygotowania i przeprowadzenia badań podwodnych oraz implementacji i upowszechniania wyników badawczych. Zajęcia oparte są na programie zalecanym przez UNESCO dopasowanym do Konwencji o Ochronie Podwodnego Dziedzictwa Kulturowego, Paryż 2001. Studenci zostaną zapoznani z zagadnieniami organizacji badań podwodnych, począwszy od postawienia problemu badawczego poprzez opracowanie projektu i realizację założeń.

Celem jest również zapoznanie studentów z problematyką ochrony podwodnego dziedzictwa kultury oraz z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa zarówno w Polsce jak i na świecie (Konwencja UNESCO).

13. Treści programowe

1. Wprowadzenie do ochrony podwodnego dziedzictwa kultury.

Podstawowe definicje dotyczące podwodnego dziedzictwa kultury, co to jest archeologia podwodna jakie są jej główne gałęzie rozwoju.

Rodzaje stanowisk „podwodnych” mieszczących się w definicji podwodnego dziedzictwa kulturowego. Na przykładach omówione zostaną różne typy stanowisk archeologicznych związanych z archeologią podwodną, pozostające stale lub czasowo pod wodą.

(wraki statków, porty, infrastruktura rybacka związana ze strefą pływów, osiedla nawodne, miejsca ofiarne, mosty…)

2. Przepisy prawne.

Analiza Konwencji o Ochronie Podwodnego Dziedzictwa Kultury, Paryż 2001

Przepisy prawne obwiązujące w Polsce: ustawa o ochronie zabytków, ustawa o pracach podwodnych, przepisy BHP obowiązujące w pracach podwodnych, prawodawstwo regulujące płetwonurkowanie na wrakach bałtyckich zlokalizowanych na wodach RP.

3. Projekt badawczy

- Przygotowania wstępne: badania archiwalne, rodzaje kwerend (np. archiwalna, kartograficzna, fotografia satelitarna). Studenci zostaną zapoznani z podstawowymi zasobami źródeł archiwalnych, gdzie można prowadzić poszukiwania, omówione zostaną różnego rodzaju rejestry archiwalne, np. Towarzystwo Ubezpieczeniowe Lloyd’s. Zostanie przeprowadzona analiza map morskich oraz zdjęć satelitarnych pod kątem geomorfologii wybrzeży, warunkujących możliwość zlokalizowania stanowisk archeologicznych. Studenci na podstawie różnego rodzaju map batymetrycznych będą określać prawdopodobieństwo lokalizacji stanowisk archeologicznych (porty i kotwicowiska, osiedla nawodne, mosty, przeprawy…).

- Organizacja badań podwodnych: przedstawione zostaną zasady pisania projektu badawczego, pozwolenia na prowadzenie badań, administracja, pozyskiwanie funduszy, zespół. Logistyka w badaniach podwodnych.

4. Metody i techniki w archeologii podwodnej

- poszukiwania podwodne

Poszukiwania podwodne prowadzone bez udziału płetwonurka pod wodą, metody z wykorzystaniem urządzeń hydroakustycznych. Studenci zostaną zapoznani z podstawowymi urządzeniami wykorzystywanymi w poszukiwaniach podwodnych takimi jak: echosonda, sonar boczny, echosonda wielowiązkowa, sonar dookólny, profiler dna. Omówione zostaną zasady działania tych urządzeń oraz ich specyfika. Na podstawie różnego rodzaju dokumentacji przeprowadzone zostaną ćwiczenia mające na celu omówienie przydatności i doskonałości dokumentacji pozyskanej w wyniku wykorzystania tego rodzaju urządzeń. Zostanie postawione pytanie, czy dokumentacja wykonana za pomocą urządzeń hydroakustycznych może zastąpić tradycyjną dokumentację archeologiczną.

Zastosowanie robotów podwodnych ROV ze szczególnym uwzględnieniem archeologii głębin.

Poszukiwanie podwodne z udziałem płetwonurków pod wodą. Omówione zostaną podstawowe metody poszukiwań podwodnych prowadzonych pod wodą przez płetwonurków. Na podstawie różnego rodzaju stanowisk omówione zostaną wady i zalety różnego rodzaju metod (metoda dookolna, tyraliera…). Zostanie przedstawiona specyfika poszukiwań w różnego rodzaju akwenach: morskim, w jeziorach oraz w rzekach. Omówione zostanie również zastosowanie urządzeń pomocniczych do poszukiwań takich jak: wykrywacze metali oraz magnetometr.

- miernictwo podwodne

Omówione zostaną różnego rodzaju metody miernicze do mapowania stanowisk podwodnych. Studenci zostaną zapoznani z możliwościami budowy prostych urządzeń pomiarowych, które mogą mieć zastosowanie na stanowisku podwodnym oraz z metodami zakładania siatek pod wodą.

Omówione zostaną różnego rodzaju siatki ich zalety i wady w stosunku do różnego rodzaju stanowisk podwodnych.

- eksploracja podwodna

Omówione zostaną sposoby eksploracji stanowisk archeologicznych pod wodą. Jednym z najważniejszych zagadnień będzie szczegółowe omówienie zasad pracy z eżektorem oraz ich rodzaje. Studenci dowiedzą się jak można zbudować eżektor. Omówione zostanie szczegółowo bezpieczeństwo i zasady pracy z eżektorem.

Studenci zostaną również zapoznani z innym sprzętem używanym do eksploracji i odczyszczania podwodnych stanowisk archeologicznych (hydrosonda, pędzelki, sprzęt pneumatyczny i specjalistyczny do prac podwodnych)

- dokumentacja podwodna

Szczegółowo na wybranych przykładach zaprezentowane zostaną techniki dokumentacji podwodnej. W ramach ćwiczeń przeprowadzone zostaną zajęcia z rysunku z wykorzystaniem utrudnień jakie mogą być podobne do tych w wodzie. Studenci zobaczą i nauczą się jak wykonać podstawowe narzędzia do dokumentacji zarówno rysunkowej jak i fotograficznej (znaczniki, skale, tabliczki do rysunku…). Zostanie omówiona zasada dokumentacji fotograficznej artefaktów i stanowisk podwodnych. Pokazane zostaną zarówno przykłady prawidłowej dokumentacji oraz najczęstszych popełnianych błędów.

Zostanie omówiona również dokumentacja fotogrametryczna i sposoby jej wykonania.

- wydobywanie zabytków z wody

Omówione zostaną metody wydobywcze ze szczególnym uwzględnieniem zasad BHP . Zostaną przeanalizowane różnego rodzaju urządzenia do podejmowania zabytków z wody, takie jak boje, irodyny… możliwości ich zastosowania. Studenci również zostaną zapoznani z metodami jak zabezpieczyć zabytek przy podejmowaniu z dna na powierzchnię.

- Zabezpieczanie i konserwacja stanowisk archeologicznych in situ

Omówione zostaną metody zabezpieczania podwodnych stanowisk archeologicznych na przykładzie różnego rodzaju typów stanowisk (wraki, osiedla nawodne…). Zabezpieczanie i pozostawianie stanowisk archeologicznych In situ jest jednym z priorytetów Konwencji UNESCO, studenci będą rozważać przypadki co jest lepsze dla zabytków zlokalizowanych pod wodą, wydobycie czy pozostawienie In situ.

- podstawy konserwacji zabytków wydobytych wody

Pierwsza pomoc dla zabytków wydobytych z wody. Omówione zostaną metody zabezpieczania zabytków wydobytych z wody przed przekazaniem do konserwacji.

5. Raport i upowszechnianie badań.

Omówione zostaną zasady sporządzania raportu z badań, tworzenie inwentarzy, przykłady digitalizacji zabytków i dokumentacji.

Omówione zostaną metody i zasady popularyzacji wyników badań na wybranych przykładach.

6. Popularyzacja podwodnego dziedzictwa kultury.

Omówione zostaną wybrane ekspozycje muzealne (Roskilde, Mary Rose, Vasa Museum). Studenci zostaną zapoznani metodami prezentowania zabytków In situ w ramach muzeów podwodnych (Baiea, stanowiska wokół Sycylii, Alexandria). Na przykładzie projektu Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku omówiony zostanie dostęp do stanowisk archeologicznych w rzeczywistości wirtualnej.

14. Podstawowa zalecana literatura

ed. Maarleveld, T.J., Guerin, U., Egger, B.,

Manual for Activities directed to Underwater Cultural Heritage. Guidelines to the Annex of the UNESCO 2001 Convention; UNESCO 2013

http://www.unesco.org/culture/en/underwater/pdf/UCH-Manual.pdf

ed. Bowens A.

Archaeology Underwater: The NAS Guide to Principles and Practice: Second Edition, Portsmouth 2009.

Bass G.,

Archeologia pod wodą. Wczesne lata, Warszawa-Londyn 2008.

ed. Bekic, L.,

Conservation of Undewater Archaeological Finds. Manual. II edition; Zadar 2014

http://icua.hr/images/stories/publikacije/conservation_of_underwater_archaeological_finds_manual_second_edition.pdf

Kola A. (red.).,

Archeologia podwodna jezior Niżu Polskiego, Toruń 1995.

Kola, A., Wilke, G.,

Archeologia podwodna, część I: Badania w akwenach śródlądowych Europy Środkowej i Wschodniej, Toruń 1985

Catsambis E., Ford B., Hamilton D.L. (red.),

The Oxford Handbook of Maritime Archaeology, Oxford 2013.

12. Zakładane efekty kształcenia Symbole kierunkowych efektów kształcenia, np.:

Wiedza

Student/ka ma podstawową wiedzę o miejscu archeologii podwodnej w systemie nauk, jej specyfice oraz o jej powiązaniach z innymi dziedzinami nauk.

Student/ka ma podstawową wiedzę o znaczeniu innych dyscyplin naukowych dla właściwego uprawiania archeologii

Student/ka zna podstawowe pojęcia z dziedziny archeologii podwodnej i podwodnego dziedzictwa kulturowego (definicje)

Student/ka posiada wiedzę na temat podwodnego dziedzictwa kulturowego w ujęciu prawnym i problemowym

Student/ka ma podstawową wiedzę o metodyce i procedurach warsztatu badawczego archeologa podwodnego, zarówno w zakresie prac terenowych, jak i gabinetowych

Student/ka posiada wiedzę na temat metod technik poszukiwań, eksploracji i dokumentacji w archeologii podwodnej

Student/ka posiada wiedzę na temat zabezpieczania, ochrony i konserwacji podwodnych stanowisk archeologicznych oraz zabytków pozyskanych w wyniku badań podwodnych

Student/ka posiada wiedzę na temat upowszechniania, promocji i popularyzacji wiedzy o podwodnym dziedzictwie kulturowym

Student/ka ma podstawową wiedzę o najważniejszych, nowych osiągnięciach w obrębie archeologii podwodnej i innych subdyscyplin powiązanych z badaniami podwodnymi

Umiejętności

Student/ka potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informacje o źródłach archeologicznych związanych z archeologią podwodną (archeologia morska, szkutnictwo, archeologia portów, śródlądowa…) i ich kontekście z wykorzystaniem literatury i mediów elektronicznych;

Student/ka potrafi w sposób precyzyjny i spójny wypowiadać się w mowie i na piśmie na tematy dotyczące podstawowych zagadnień archeologii podwodnej, korzystając z jej dorobku oraz z dokonań innych dyscyplin naukowych.

Student/ka potrafi prezentować własne poglądy, wątpliwości i sugestie, z wykorzystaniem poglądów różnych autorów, szczególnie w zakresie przenikania się archeologii, nauk przyrodniczych oraz prawa.

Student/ka potrafi przygotować krótką pracę pisemną w języku polskim, zawierającą wszystkie elementy niezbędne w profesjonalnym opracowaniu naukowym.

Student/ka potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informację z wykorzystaniem różnych źródeł

Student/ka umie samodzielnie zdobywać wiedzę i rozwijać umiejętności badawcze w zakresie archeologii kierując się wskazówkami opiekuna naukowego

Student/ka potrafi zastosować odpowiednie metody i techniki w podwodnych badaniach archeologicznych

Student/ka posiada umiejętność przygotowania wystąpień ustnych, dotyczących zagadnień szczegółowych z zakresu archeologii podwodnej

Potrafi zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w działalności archeolgicznej

Kompetencje

Student/ka ma świadomość poziomu swojej wiedzy i umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego ich doskonalenia, uzupełniania i wzbogacania

Student/ka ma świadomość znaczenia badań interdyscyplinarnych w nauce

Student/ka potrafi współdziałać i pracować w grupie przyjmując w niej różne role;

Student/ka samodzielnie podejmuje i inicjuje działania badawcze

Student/ka rozumie problematykę etyczną związaną z rzetelnością i uczciwością naukową oraz z odpowiedzialnością za trafność podejmowanych decyzji w trakcie pozyskiwania źródeł archeologicznych, w zgodzie z obowiązującym prawem państwa, na terenie którego prowadzone są badania;

Student/ka ma świadomość znaczenia podwodnego dziedzictwa kulturowego ludzkości dla rozumienia procesu przemian gospodarczych, społecznych i kulturowych od czasów pradziejowych do współczesności;

Student/ka ma świadomość niepowtarzalnej wartości źródeł archeologicznych i ich roli w odtwarzaniu przeszłości człowieka;

Student/ka ma świadomość odpowiedzialności za zachowanie podwodnego dziedzictwa kulturowego

Student/ka śledzi postępy nauki poprzez uczestnictwo w prelekcjach i konferencjach, a także wizyty w placówkach muzealnych;

Student/ka ma świadomość konieczności przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kodeksu etyki archeologa podwodnego

Zaliczenie na ocenę