Wyrazy obce w polszczyźnie

seminaria licencjackie

Studenci mają podstawowe informacje o zapożyczeniach leksykalnych w polszczyźnie - dawnych i współczesnych, umieją je klasyfikować, są świadomi problemów normatywnych związanych z ich użyciem, potrafią się posługiwać słownikami wyrazów obcych.

w sali

Seminarium dotyczy recepcji i adaptacji wyrazów obcych w języku polskim. Prace dyplomowe będą polegać na porównawczej analizie wybranych zapożyczeń leksykalnych i ich rodzimych synonimów.

Seminarium dotyczy recepcji i adaptacji wyrazów obcych w języku polskim. Omówione zostaną zarówno tematy klasyczne (np. historia zapożyczeń, typologia zapożyczeń, puryzm językowy, zapożyczenia w ujęciu normatywnym), jak i inne, rzadziej podejmowane (np. emotywne i asocjacyjne walory wyrazów obcych, psychologiczne aspekty ich recepcji, rodzimość i obcość w kulturze). W centrum uwagi znajdzie się hipoteza, że wśród zapożyczeń leksykalnych właściwych (tzn. z wyłączeniem kalk) nie ma wyrazów niepotrzebnych, gdyż nawet zapożyczenia na pozór identyczne funkcjonalnie ze swoimi rodzimymi synonimami różnią się od nich pod jakimś względem. W pierwszej części drugiego semestru zostanie wypracowana instrukcja badawcza, która pozwoli wszystkim uczestnikom opisać porównawczo wybrane wyrazy obce i ich rodzime odpowiedniki. Opisy te staną się punktem wyjścia dla prac dyplomowych, wstępne wyniki będą referowane i analizowane na bieżąco.

Wykaz zagadnień:

1. Przyczyny zapożyczeń. Czy istnieją zapożyczenia niepotrzebne?

2. Typologia zapożyczeń.

3. Mechanizmy adaptacji zapożyczeń.

4. Historia zapożyczeń w polszczyźnie.

5. Wpływ języka angielskiego na współczesną polszczyznę.

6. Statystyka zapożyczeń w polszczyźnie na tle innych języków.

7. Zapożyczenia z perspektywy kultury języka.

8. Społeczna recepcja zapożyczeń. Puryzm i liberalizm.

9. Rodzimość i obcość w kulturze.

10. Czy istnieją dokładne synonimy? Różne aspekty znaczenia wyrazu.

11. Wyrazy obce i ich recepcja w świetle badań psychologów.

12. Słowniki zapożyczeń, słowniki 'natywizujące', słowniki wyrazów obcych.

13. Szczegółowe studia: 'klik', 'wow', 'torreador' vs. 'toreador', 'jazz' vs. 'dżez', 'kurort' vs. 'uzdrowisko', 'fan' vs. 'miłośnik', 'kartofel' vs. 'ziemniak' i in.

14. Źródła, zasoby i narzędzia przydatne w analizie leksykalnej.

15. Zagadnienia warsztatowe i etyczne w pracy badawczej.

— Bańko M., Normatywista na rozdrożu. Dwugłos w sprawie tzw. kryterium narodowego (w:) Cum reverentia, gratia, amicitia... Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogdanowi Walczakowi, t. 1, red. J. Migdał, A. Piotrowska-Wojaczyk. Poznań: Wydawnictwo Rys, 2013, s. 141-148.

— Bańko M., Obrazy Google jako źródło informacji lingwistycznej (w:) Na tropach korpusów. W poszukiwaniu optymalnych zbiorów tekstów, red. W. Chlebda. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2013, s. 73–84.

— Bańko M., Svobodová D., Rączaszek-Leonardi J, Tatjewski M., Nie całkiem obce. Zapożyczenia wyrazowe w języku polskim i czeskim. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2016, rozdz. 1, 3, 4.

— Cyran W., Mechanizm zapożyczania wyrazów w języku polskim, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. XX, Łódź, 1974, s. 23-37.

— Czesak A., Oczyściciel mowy polskiej E. S. Kortowicza. Poznań 1981 - idee i zawartość (w:) Z zagadnień leksykologii i leksykografii języków słowiańskich, red. J. Kamper-Warejko, I. Kaproń-Charzyńska. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2007, s. 79-85.

— Czy akceptujemy słownictwo obce w naszym języku? Komunikat z badań. Warszawa: CBOS, 1999, http://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty_1999.php.

— Leech G., Semantics. Harmondsworth: Penguin Books, 1981, s. 9-23.

— Lipczuk R., Walka z wyrazami obcymi w Niemczech - historia i współczesność. Kraków: Universitas, 2014, s. 35-44.

— Markowski A., Postawy wobec języka (w:) Nowy słownik poprawnej polszczyzny. Warszawa: PWN, 1999, s. 1722-1728.

— Markowski A., Zapożyczenia dawne - dziś (stan z początku i końca XX wieku) (w:) W. Gruszczyński (red.), Język narzędziem myślenia i działania. Warszawa: Elipsa, 2002, s. 76-85.

— Nieckula F., O tzw. kryterium narodowym poprawności językowej, „Rozprawy Komisji Językowej” XV. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 1987, s. 5-43.

— Pęzik P., Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP (w:) Narodowy Korpus Języka Polskiego, red. A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk. Warszawa: PWN, 2012, s. 253–273.

— Rieger J., Siatkowski J., Kontakty polszczyzny z językami słowiańskimi (w:) J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski. Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1993, s. 511-523.

— Skorupska-Raczyńska, 'Dykcjonarz' Michała Amszejewicza na tle nowopolskich słowników wyrazów obcych. Gorzów Wielkopolski: PWSZ, 2004.

— Song H., Schwarz N., If it’s easy to read, it's easy to do, pretty, good, and true, „The Psychologist” 23, 2010, nr 2, s. 108-111, www.thepsychologist.org.uk (opracowanie polskie: Czytelne znaczy dobre, „Charaktery”, 2010, nr 3, s. 48-51, www.charaktery.eu).

— Środa M., Postawy wobec obcości (w:) K. Czyżewski (red.), Warto zapytać o kulturę 3. Obcy, inny, swój. Białystok - Sejny: Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Ośrodek 'Pogranicze - sztuk , kultur, narodów', 2008, s. 33-52.

— Thomas G., Linguistic Purism. London: Longman, 1991 (fragmenty).

— Tokarski R., Konotacja jako składnik treści słowa (w:) J. Bartmiński (red.), Konotacja. Lublin: UMCS, 1988, s. 35-53.

— Walczak B., Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi (w:) J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski. Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1993, s. 499-510.

— Walczak B., O tzw. kryterium narodowym oceny innowacji językowych, „Studia Polonistyczne” IX, 1981, UAM, s. 45–55.

— Witalisz A., Przewodnik po anglicyzmach w języku polskim. Kraków: Wydawnictwo JAK, 2016 (fragmenty)

— Witaszek-Samborska M., Wyrazy obcego pochodzenia we współczesnej polszczyźnie na podstawie słowników frekwencyjnych. Poznań: Wydawnictwo Nakom, 1992 (fragmenty).

— Wróblewski K., Fan - moda czy językowa konieczność?, „Poradnik Językowy”, 1991, nr 3-4, s. 142-145.

— Wróblewski K., O hitach, szlagierach i przebojach, „Poradnik Językowy”, 1989, nr 8, s. 562-566.

— Zarębina M., Rachwałowa M., Zapożyczenia w polszczyźnie pisanej, „Socjolingwistyka” 3, 1980, s. 181-193.

— Zboralski M., Nazwy firm i produktów. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2000 (fragmenty).

— Zdunkiewicz-Jedynak D., Spolszczony angielski czy zangielszczony polski? Wpływ języka angielskiego na język generacji gadu-gadu, „Poradnik Językowy”, 2008, nr 3, s. 50-61.

— Żmigrodzki P., Wprowadzenie do leksykografii polskiej. Wydawnictwo UŚ, Katowice, 2005 (fragment o synonimii).

Ponadto:

— Bańko M., Drabik L., Wiśniakowska L., Słownik spolszczeń i zapożyczeń. Warszawa: PWN, 2007.

— Nagórko A., Łaziński M., Burkhardt H., Dystynktywny słownik synonimów. Kraków: Universitas, 2004.

— Witryna projektu badawczego APPROVAL, http://www.approval.uw.edu.pl.

Studenci rozumieją potrzebę zapożyczania wyrazów obcych, znają mechanizmy ich adaptacji i psychologiczne aspekty ich recepcji, potrafią scharakteryzować zasób zapożyczeń w polszczyźnie z podziałem na języki oraz w przekroju historycznym, umieją ocenić najnowsze zapożyczenia ze stanowiska normatywnego oraz scharakteryzować społeczne postawy wobec zapożyczeń. Ponadto umieją czerpać wiedzę ze słowników, korpusów językowych i bibliotek cyfrowych oraz opisywać szeroko rozumiane znaczenie wyrazów, wykraczające poza cechy czysto desygnacyjne. Znają zagadnienia warsztatowe i etyczne pracy badawczej.

Ocena bieżącej aktywności: udział w zajęciach, wykonywanie zadań domowych. Ukończenie pracy dyplomowej warunkiem zaliczenia seminarium.