Ani wyznawcy, ani ateiści. Nowe formy religijności w kulturach słowiańskich

fakultatywne

Zajęcia przeznaczone są dla Slawistów od II roku studiów licencjackich wzwyż. Przyjmuje się, że studenci mają elementarną wiedzę dotyczącą kultury i historii kraju związanego z wybraną przez nich ścieżką językową. Zakłada się też, że studenci mają umiejętności pozwalajace na lekturę tekstu naukowego w jezyku angielskim oraz (to dotyczy głownie bohemistów) tekstu w języku czeskim.

w sali

Celem zajęć "Ani wyznawcy, ani ateiści. Nowe formy religijności w kulturach słowiańskich" jest uzyskanie orientacji w złożonej sytuacji religijnej/duchowej w wybranych krajach słowiańskich po transformacji politycznej i kulturowej wynikłej z rozpadu Związku Radzieckiego. Zajęcia mają ukazać, że poza istniejącymi tradycyjnymi religiami powiązanymi z oficjalnymi Kościołami we wszystkich tych krajach rozwijają się nowe ruchy religijne, co znajduje swoje odzwierciedlenie w kulturze, także w kulturze popularnej.

Przedmiotem zainteresowania będzie przede wszystkim sytuacja w Czechach ale zarysowana zostanie też sytuacja na Słowacji, w Bułgarii i Chorwacji. Poza analizą nowych zjawisk religijnych przyjrzymy się także przykładom takich interpretacji chrześcijaństwa, które są prowokacyjne, a mogą być uznane nawet za bluźniercze. Materiałem analizy będzie literatura i film, ew fotografia.

Wybitna francuska socjolog, Danièle Hervieu-Léger w pracy "Religia jako pamięć" pisała o cechującym kulturę współczesną zaniku wpływu religii instytucjonalnych oraz rozproszeniu religijnych symboli, co stanowi „dotykalny” przejawy postępujących procesów sekularyzacji.

Ale pisała też o fali literatury, powstałej w końcu lat 70. XX wieku, mówiącej o „powrocie”, „derywacjach”, „odnowie”, „mutacjach” sacrum. Specyfika występowania sacrum we współczesności znosi zdaniem autorki tradycyjny podział sacrum-profanum i domaga się redefinicji tego pojęcia. Zdaniem badaczki można zasadnie używać takich terminów jak „sacrum nowoczesne”, „sacrum nieformalne”, „sacrum rozproszone”, bowiem oddają one istotę współczesnych niepokojów religijnych, wobec których odpowiedzi religii tradycyjnej są odczuwane jako niewystarczające i nieprzekonujące. Podczas zajęć stanowisko francuskiej badaczki zostanie wzmocnione rozwijajacą się od początku nowego milenium myślą

postsekularną. Trudno podać jedną definicję postsekularyzmu, to raczej szereg różnorodnych nurtów myślowych wszystkie jednak zakładają "powrót religijności", co nie oznacza powrotu wiernych do tradycyjnych Kościołów (temu zresztą przeczą statystyki). Zajęcia będą

kombinacją trzech elementów: zapoznania się z podstawami myśli postsekularnej i możliwościami wykorzystania narzędzi postsekularnych w badaniu kultury i literatury; zapoznania się z nowymi formami religijności w wymienionych wcześniej krajach; badania konkretnych zjawisk kulturowych z zakresu literatury, filmu, społecznych wydarzeń związanych ze świętem i obrzędem pod kątem znaczenia naruszonia tradycyjnych kodów religijnych lub wprowadzania nowych form sacrum.

Barker, E., Nowe ruchy religijne, Kraków 2002.

Bogalecki, P., Wprowadzenie (w:) Szczęśliwe winy teolingwizmu..., Katowice 2016.

Giddens, A.,Nowoczesność i tożsamość, Warszawa 2001.

Taylor, Ch.,Oblicza religii dzisiaj, Kraków 2002.

Zimniak-Hałajko, M.,2003. Raj oswojony: antropologia nowych ruchów religijnych, Gdańsk 2003.

Vojtíšek , Z., Encyklopedie náboženských směrů a hnutí v České republice : náboženství, církve, sekty, duchovní společenství, Praha 2004.

Zdeněk Vojtíšek. brak daty. Náboženství a sekty v České republice. https://docplayer.cz/639925-Nabozenstvi-a-sekty-v-ceske-republice.html.

Polska, Czechy, Słowacja: oblicza religijności, red. J.Budniak i A.Kasperek, Katowice 2011.

Wybrane numery czeskiego czasopisma "Dingir"

Kubisa, T., Vedic Slavism in Slovakia: Ideology and Practice Tekst udostępniony studentom)

Stimac, Z., Catholic Tradition and New Religious Movements: What is New in the Present Religious Landscape in Croatia (Tekst udostępniony studentom)

Drzewiecka E., Herezja Judasza w kulturze (po)nowoczesnej. Studium przypadku, Kraków 2016.

Poza tym:

Hrabal, B., Schizofreniczna ewangelia (dowolne wydanie)

Švankmajer J., Szaleni (film z 2005)

Student/studentka zna i rozumie:

- zmiany religijności zachodzące we współczesnym świecie ze szczególnym uwzględnieniem wskazanych krajów słowiańskich.

- zmiany w sposobie podejścia do zjawisk religijnych wykraczających poza religie oficjalne i instytucjonalne.

- zna podstawowe założenia myśli postsekularnej.

Student/studentka potrafi:

- wskazać zjawiska z zakresu religii alternatywnych oraz przystąpić do ich zbadania z zastosowaniem określonej metodologii.

- potrafi wykorzystać narzędzia teoretyczne (m.in. określoną siatkę pojęciową), by dowieść, że sekularyzacja w interesujących go krajach jest zjawiskiem złożonym, a jej opis nie wyczerpuje się w prostym podziale na religijność i ateizm.

Student/ studentka jest gotów/gotowa:

- zająć stanowisko wobec oskarżeń formowanych przez tradycyjne Koscioły, które alternatywne ruchy religijne często oskarżają o sekciarstwo. Wskazywać rozróżnienie między tym, co niekonwencjonalne, a tym, co niebezpieczne.

- ustosunkować się do kontrowersyjnych zjawisk kulturowych takich jak satanizm (np.První Česko-Slovenský Chrám Církve Satanovy) i tzw "Biblia szatana". Zamiast szukania w takich zjawiskach sensacji potrafi ująć je w kontekście filozoficznym: np. koncepcji Nietzschego.

- potrafi argumentować, że religijna prowokacja, "kacerstwo", blasfemia, bluźnierstwo nie muszą oznaczać bezmyślnej negacji sakrum.

- nabiera instynktu pozwalającego odróżniać zabawy z religią i zabawy religią od poszukiwania nowych form doświadczania sacrum.

- Student/studentka zobowiązany jest do przygotowania prezentacji związanej z tematem zajęć.

- Studentów obowiązuje aktywne uczestnictwo w zajęciach: regularne uczestnictwo w zajęciach, przygotowywanie wyznaczonych zadań (lektury, praca własna), udział w dyskusjach.

- Akceptowane są 2 nieusprawiedliwione nieobecności w semestrze, każda kolejna nieobecność musi być zaliczona w sposób uzgodniony wcześniej z

osobą prowadzącą.

- Sposób wykorzystania narzędzi sztucznej inteligencji w pracach pisemnych i prezentacjach zaliczeniowych określają zapisy § 3 i 4 uchwały nr 98 Uniwersyteckiej Rady ds. Kształcenia z dnia 8 grudnia 2023 roku. W związku z tym, że jedną z podstawowych umiejętności zdobywanych na kierunkach studiów organizowanych na Wydziale Polonistyki jest sprawne i profesjonalne posługiwanie się polszczyzną pisaną, a w szczególności stylem naukowym, zabrania się wykorzystywania systemów sztucznej inteligencji do przygotowania, korekty i redakcji tekstów. Studenci mogą posługiwać się narzędziami SI tylko w sytuacjach, w których prowadzący dopuszcza ich użycie.

Rozkład pracy studenta:

uczestniczenie w zajęciach: 30 h – 1 ECTS

regularne przygotowywanie się do zajęć: 30 h - 1 ECTS

przygotowanie i prezentacja projektu: 50 h – 2 ECTS

łącznie: 4 ECTS