Współczesne teorie socjologiczne

obowiązkowe

Podstawowa umiejętność czytania tekstów teoretycznych

w sali

Wykład jest kursem podstaw wiedzy o współczesnej teorii socjologicznej. Celem wykładu jest zaprezentowanie podstawowych orientacji teoretycznych w socjologii i ukazanie pluralizmu perspektyw teoretycznych. Wykład przedstawia też związki między różnymi koncepcjami teoretycznymi a praktyką badań społecznych.

Wykładowi towarzyszą ćwiczenia. Celem ćwiczeń jest pogłębienie prezentowanych podczas wykładu treści przez lekturę tekstów źródłowych i dyskusję nad nimi.

Wykład przekazuje podstawową wiedzę o współczesnej teorii socjologicznej. Słuchaczom zostają zaprezentowane sposoby rozumienia i interpretowania teorii w naukach społecznych jak i różnorodne perspektywy teoretyczne. W wykładzie szczególny nacisk położony jest na prezentację pluralizmu orientacji teoretycznych i złożoności tradycji teoretycznych w socjologii. Rekonstruowane są zarówno podstawowe założenia i twierdzenia poszczególnych koncepcji jak i historyczny kontekst ich powstania. Ukazywaniu różnić między teoriami towarzyszy analiza porównawcza, która pozwala ukazać związki między teoriami. Wykład rekonstruuje także główne debaty i spory toczące się między paradygmatami i szkołami teoretycznymi. Analiza założeń i struktury poszczególnych teorii uzupełniona będzie przez prezentację obszarów, na których rozwijają się badania inspirowane przez dane koncepcje teoretyczne. Omówione zostają także metody badawcze preferowane w określonych paradygmatach teoretycznych.

Ćwiczenia przekazują podstawową wiedzę o współczesnej teorii socjologicznej. Studenci czytają teksty reprezentantów różnych paradygmatów i tradycji teoretycznych. Omawiane i dyskutowane są podstawowe założenia i twierdzenia poszczególnych koncepcji. Teorie analizowane są także porównawczo ze względu na wzajemne związki między sobą a także występujące między poszczególnymi koncepcjami kontrwersje. Uczestnicy dyskutują także nad pozanaukowymi czynnikami wpływającymi na rozwój teorii socjologicznej omawiając najważniejsze przemiany współczesnych społeczeństw. Dobór czytanych tekstów umożliwia prezentację obszarów, na których rozwijają się badania inspirowane przez dane koncepcje teoretyczne.

J.H. Turner, Struktura teorii socjologicznej. Wydanie nowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski (wybór i opracowanie), Współczesne teorie socjologiczne. Antologia tekstów, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, t. I-II, Warszawa 2006.B. Skarga (red.), Przewodnik po literaturze filozoficznej XX wieku, PWN, t. 1-5.M. Kempny, J. Szmatka, Współczesne teorie wymiany społecznej, Warszawa 1992.J.G. March, J.P. Olsen, Instytucje. Organizacyjne podstawy polityki, przeł. D. Sielski, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 2005.T. Parsons, Szkice z teorii socjologicznej, PWN, Warszawa 1972.T. Parsons, System społeczny, przeł. M. Kaczmarczyk, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Kraków 2009.P.M. Blau, Wymiana i władza w życiu społecznym, przeł. A. Psuty-Zając, P. Zając, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Kraków 2009.E. Goffman, Analiza ramowa, przeł. S. Burdziej, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Kraków 2010.H. Blumer, Interakcjonizm symboliczny, przeł. G. Woroniecka, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Kraków 2007.N. Luhmann, Systemy społeczne, przeł. M. Kaczmarczyk, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Kraków 2007.D.M. Buss, Psychologia ewolucyjna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001, s. 56-91.T. Szlendak, Co się stało z socjobiologią?, „Kultura i Społeczeństwo” 2003, nr 1, s. 3-26.B. Szacka, J. Szacki (red.), Człowiek – zwierzę społeczne, Czytelnik, Warszawa 1991.M. Foucault, Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, Aletheia, Spacja, Warszawa 1993.G. Agamben, Stan wyjątkowy. Homo sacer II,1, Korporacja ha!art, Kraków 2008, s. 7-50.L. von Bertalanffy, Ogólna teoria systemów. Podstawy, rozwój, zastosowania, : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s. 60-84, 223-243.M. Castells, Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 19-40, 335-380, 467-474.H.G. Gadamer, Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 367-515.G. Riemann, F. Schütze, „Trajektoria” jako podstawowa koncepcja teoretyczna w analizach cierpienia i bezładnych procesów społecznych, przeł. Z. Bokszański i A. Piotrowski, „Kultura i Społeczeństwo” 1992, nr 2, s. 89-108.N.K. Denzin, Reinterpretacja metody biograficznej w socjologii: znaczenie a metoda w analizie biograficznej, J. Włodarek, M. Ziółkowski (red.), Metoda biograficzna w socjologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań 1990, s. 55-69.Z. Krasnodębski, Rozumienie ludzkiego zachowania. Rozważania o filozoficznych podstawach nauk humanistycznych i społecznych, PIW, Warszawa 1986, s. 5-11, 183-210.A. Manterys, Wielość rzeczywistości w teoriach socjologicznych, Warszawa 1997, s. 13-43, 97-132.G. Woroniecka, Interakcja symboliczna a hermeneutyczna kategoria przed-rozumienia, Warszawa 2003, s. 46-64.F. Braudel, Historia i trwanie, Czytelnik, Warszawa 1999, s. 46-89.I. Wallerstein, Analiza systemów-światów. Wprowadzenie, DIALOG, Warszawa 2007, s. 41-64, 111-128.N. Elias, Społeczeństwo jednostek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 5-80.P. Bourdieu, Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005, s. 215-260, 302-318, 572-595.P. Bourdieu, L. Wacquant, Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, Warszawa 2001.M. Jacyno, Iluzje codzienności. O teorii socjologicznej Pierre'a Bourdieu, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1997, s. 74-91, 110-122.B. Barnes, D. Bloor, Socjologia i epistemologia, w: B. Barnes, D. Bloor (red.), Mocny program socjologii wiedzy, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1993, s. 1-29.T. Basiuk, O tym, kto siedzi w szafie, w: Z. Sypniewski, B. Markocki (red.), Homofobia po polsku. Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2004, s. 261-270.B. Latour, Polityka natury. Nauki wkraczają do demokracji, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2009, s. 25-91.K. Abriszewski, Poznanie, zbiorowość, polityka. Analiza teorii aktora-sieci Bruno Latoura, Universitas, Kraków 2008, s. 7-18, 213-224, 249-305.M. Billig, Banalny nacjonalizm, przeł. Maciej Sekerdej, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2008, s. 43-81.A. Duszak, N. Fairclough, Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej, Universitas, Kraków 2008.A. Horoltes (red.), Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008.M. Czyżewski, Dyskurs, w: „Encyklopedia Socjologii”, Suplement, Warszawa 2005.A. Duszak, Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa 1998.Numer tematyczny „Kultury i Społeczeństwa” Socjologia wobec dyskursu (2004, nr 1).J.-F. Lyotard, Odpowiedź na pytanie: co to jest postmodernizm?, w: R. Nycz (wyb.), Antologia przekładów, Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Kraków 1997, s. 47-61.J. Baudrillard, Precesja symulakrów, w: R. Nycz (wyb.), Antologia przekładów, Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Kraków 1997, s. 175-189.U. Beck, A. Giddens, S. Lash, Modernizacja refleksyjna: polityka, tradycja i estetyka w porządku społecznym nowoczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009; U. Beck, Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004; M. Serres Parasite University of Minnesota Press 2007; G. Bateson Umysł i natura, PIW 1996.

Lista lektur egzaminacyjnych:

WTS - A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski (wybór i opracowanie), Współczesne teorie socjologiczne. Antologia tekstów, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, t. I-II, Warszawa 2006.

1. P. Blau, Wartości pośredniczące w wymianie w strukturach złożonych, w: WTS, s. 93-106.

2. J. Coleman, Podstawy teorii decyzji zbiorowych, w: M. Kempny, J. Szmatka (red.), Współczesne Teorie Wymiany Społecznej, Warszawa 1992, s. 343-362.

3. J.K. Galbraith, Społeczeństwo dobrobytu – państwo przemysłowe, PIW Warszawa, 1973, s.143-195, 283-298.

4. E. Ostrom, Dysponowanie wspólnymi zasobami, Warszawa 2013, rozdz. 2 Podejście instytucjonalne do badania samoorganizacji i samorządności w sytuacjach CPR.

5. G.H. Mead, Umysł, osobowość, społeczeństwo PWN, Warszawa 1975, s. 108-118, 130 – 142, 165 – 211, 240 – 246

6. E. Goffman, Rytuał interakcyjny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 5-46.

7. A. Schütz, Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania, w: WTS, s. 867-893.

8. H. Garfinkel, Studia z etnometodologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 51-98.

9. C. Levi-Strauss, Struktura mitów w: C. Levi-Strauss Antropologia strukturalna tłum. K. Pomian, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000, s.185-208

10. P. Ricoeur, Model tekstu. Znaczące działanie rozważane jako tekst, w: WTS, s. 1001-1019.

lub

P. Ricoeur, Mowa i pismo oraz Wyjaśnianie i rozumienie, w: P. Ricoeur, Język, tekst, interpretacja, Warszawa 1989, s. 96-122, 156-179.

11. T. Parsons, System społeczny Nomos, Kraków 2009, s. 319-356.

12. T. Parsons, N. Smelser, Funkcjonalne zróżnicowanie społeczeństwa w: WTS, s. 390-403.

13. N. Luhmann, Pojęcie społeczeństwa, w: WTS, s. 414-424.

14. L. Althusser, Ideologie i aparaty ideologiczne państwa (wskazówki dla poszukiwań), przeł. Andrzej Staroń, „Nowa Krytyka”, http://www.nowakrytyka.pl/spip.php?article374

15. E.O. Wright, Klasy się liczą, w: WTS, s. 813-832.

16. M. Foucault „Nadzorować i karać”, tłum. T. Komendant, Aletheia, Warszawa 1998, s. 191-220.

17. P. Bourdieu, L.J.D. Wacquant, Logika pól, w: WTS, s. 651-662.

18. J. Habermas Teoria działania komunikacyjnego Tom 1, PWN, Warszawa 1999, s. 453-554

19. N. Elias „Przemiany obyczajów w cywilizacji zachodu”, PiW, Warszawa 1980, s. 90– 110, 215 – 228, 331 – 363.

20. I. Wallerstein Analiza systemów-światów, Dialog, Warszawa 2007, s. 41-64, 91-109

21. R. Collins, Łańcuchy rytuałów interakcyjnych, przeł. K. Suwada, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2011, s. 123-157, 255-293.

22. B. Latour, Dajcie mi laboratorium a poruszę świat, przeł. K. Abriszewski, Ł. Afeltowicz, w: E. Bińczyk, A. Derra (red.), Studia nad nauką I technologią. Wybór tekstów, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014, s. 139-178.

23. E. Laclau, Ch. Mouffe, Hegemonia a strategia socjalistyczna, w: WTS, s. 833-847.

24. J.F. Lyotard - „Kondycja ponowoczesna” Warszawa, Aletheia, 19-119.

K_W01 zna i rozumie podstawowe pojęcia socjologiczne

K_W05 posiada podstawową wiedzę strukturach, wybranych instytucjach społecznych i ich wzajemnych relacjach

K_W08 jest świadomy zróżnicowania społecznego oraz istnienia nierówności społecznych, a także ich wpływu na życie jednostek i funkcjonowanie grup społecznych

K_W11 rozumie społeczną naturę relacji łączących jednostki, grupy i instytucje społeczne

K_W16 posiada podstawową wiedzę o problemach wynikających ze zróżnicowania kulturowego współczesnego społeczeństwa

K_W22 posiada podstawową wiedzę na temat najważniejszych zagranicznych, międzynarodowych i krajowych badań socjologicznych

K_W23 posiada podstawową wiedzę o normach i regułach organizujących struktury i instytucje społeczne

K_W24 posiada podstawową wiedzę o instytucjach i organizacjach odpowiedzialnych za transmisję norm i reguł w społeczeństwie, takich jak: systemy edukacyjne, prawo, moralność, religia, itp.

K_W28 posiada podstawową wiedzę na temat procesów leżących u podstaw stabilności i zmiany społecznej, a także rozumie na czym polegają te procesy

K_W31 posiada podstawową wiedzę o historii dyscypliny i jej twórcach

K_W33 zna podstawowe założenia i twierdzenia głównych historycznych i współczesnych teorii socjologicznych

K_W35 jest świadomy wyboru określonej perspektywy teoretycznej i dostrzega konsekwencje tego wyboru

K_U20 potrafi przeczytać ze zrozumieniem tekst naukowy i wskazać jego główne tezy, argumenty autora oraz poddać je dyskusji

K_K05 potrafi uczestniczyć w dyskusji

K_K06 potrafi argumentować stawiane tezy

Zasady egzaminacyjne. Ocen końcowa jest średnią arytmetyczną trzech ocen: z testu, egzaminu i ćwiczeń. Aby zaliczyć przedmiot należy uzyskać 3 oceny pozytywne. Test odbywa się w zimowej sesji egzaminacyjnej. Podstawą jest materiał przekazany na wykładzie. Egzamin odbywa się w zimowej sesji egzaminacyjnej. Polega na napisaniu dwóch esejów (na tematy wybrane z listy). Za oba eseje wystawiana jest jedna ocena. Podstawą jest materiał przekazany na wykładzie oraz lista lektur egzaminacyjnych.

W przypadku, gdy student nie uzyska dwóch ocen pozytywnych z tekstu i esejów, a zatem nie zaliczy przedmiotu, konieczne jest poprawianie testu i/lub egzaminu w sesji poprawkowej.

Do godzin przeznaczonych na zajęcia w sali (90h) należy doliczyć czas konieczny do przygotowania się do zajęć (czytanie lektur) – 5h tygodniowo oraz czas konieczny do przygotowania się do finalnego zaliczenia (egzaminu) – 10h