Dziwny ogród – topos raju w kulturze pooświeceniowej

fakultatywne

Wykorzystane w tytule zajęć określenie „dziwny ogród” pochodzi od tytułu jednego z obrazów Józefa Mehoffera i wskazuje na główną tematykę zajęć oraz określa ich cel. Spróbujemy zastanowić się nad sposobem przedstawiania i interpretowania toposu raju w różnych tekstach kultury (literatura, krytyka, sztuka, film). Drugi, istotny element wskazany w tytule zajęć – kultura pooświeceniowa - określa nie tyle etap w dziejach, co świadomość filozoficzną i intelektualną i kierunkuje nasze myślenie o raju jako motywie artystycznym, sytuowanym poza kontekstem ściśle religijnym.

Wykorzystane w tytule zajęć określenie „dziwny ogród” pochodzi od tytułu jednego z obrazów Józefa Mehoffera i wskazuje na główną tematykę zajęć oraz określa ich cel. Spróbujemy zastanowić się nad sposobem przedstawiania i interpretowania toposu raju w różnych tekstach kultury (literatura, krytyka, sztuka, film). Drugi, istotny element wskazany w tytule zajęć – kultura pooświeceniowa - określa nie tyle etap w dziejach, co świadomość filozoficzną i intelektualną i kierunkuje nasze myślenie o raju jako motywie artystycznym, sytuowanym poza kontekstem ściśle religijnym. A zatem w kręgu naszego zainteresowania znajdą się przede wszystkim nieoczywiste przedstawienia i wyobrażenia raju, oraz te, które przetwarzają (a nawet zaprzeczają) jego utrwalony obraz, dość często zrównują jego znaczenie z arkadią. Analizując wybrane teksty kultury podejmiemy próbą odpowiedzi na pytania: w jaki sposób mówi się o raju jako toposie kultury, jak ten topos się przetwarza oraz czy mimo zrównania wyobrażenia raju i arkadii, zachowano semantyczną różnicę pomiędzy tymi kategoriami. Dlaczego i w jakich okolicznościach sięga się po topos raju? I wreszcie, dlaczego się po niego sięga oraz w jaki sposób na różne obrazy raju w kulturze wpłynęły przemiany filozoficzne, światopoglądowe, społeczne, historyczne.

Konwersatorium adresowane jest do studentów studiów II stopnia, zainteresowanych problematyką przetwarzania toposu raju w różnych (wybranych) tekstach kultury. W zakresie analizowanych dzieł znajdą się zarówno teksty artystyczne, dzieła sztuki, jak i dzieła filmowe. Punktem wyjścia dla naszych poszukiwań będzie komparatystyczna lektura biblijnych obrazów raju. To z tych zapisów wyprowadzimy zarówno rozumienie raju, jak i kolejne tropy dla naszych poszukiwań i odkryć. Punktem dojścia będzie próba odpowiedzi na pytanie o rolę toposu raju w świadomości współczesnej.

Zakres tematyki:

1. Raj w Kanonie Biblijnym: kanon hebrajski, kanon protestancki, kanon prawosławny, kanon katolicki (zapisy dawne i współczesne);

2. Raj w kanonie kultury: przedstawienia ikonograficzne (Michał Anioł, Lucas Cranach, Hieronim Bosh, Tycjan, Jan Brueghel, Peter Paul Rubens) i Raj utracony Johna Miltona;

3. Równanie kulturowe, czyli Narcyz w raju (André Gide);

4. „Dziwny ogród” w ikonografii i filmie (William Blake, Józef Mehoffer, Agnieszka Holland)

5. Literackie wyobrażenia ogrodów idealnych (Bolesław Prus, Stefan Żeromski)

6. Od mitu do utopii, czyli raj niebiański i raj ziemski a wyspy szczęśliwe (Bolesław Prus, Stefan Żeromski, Jerzy Żuławski)

7. Od iluzji ku deziluzji (Władysław Stanisław Reymont, Andrzej Wajda)

8. Pragnienie raju, czyli mit powrotu (Jarosław Iwaszkiewicz, Andrzej Wajda)

9. Współczesny ogród sztuki (Tadeusz Różewicz, Zbigniew Herbert)

10. „Czy naprawdę zgubiliśmy wiarę w drugą przestrzeń” (Miłosz, Herbert, Hrabal)

Konwersatorium kształci i doskonali umiejętności interdyscyplinarnej analizy i interpretacji tekstów artystycznych jako świadectwa różnorodnych zjawisk w kulturze.

Wiedza: student

- posiada wiedzę na temat roli toposu w kulturze (K_W02)

- potrafi wskazać, scharakteryzować i wyjaśnić wykorzystanie toposu raju w różnych tekstach kultury (K_W02)

- zna i rozumie metody analizy i interpretacji tekstów kultury (K_W06 K_W08)

- rozpoznaje i interpretuje najważniejsze zjawiska kultury XX wieku i kultury współczesnej w oparciu o tradycję (K_W10)

- zna zależności pomiędzy różnymi dyscyplinami humanistycznymi, zajmującymi się badaniem dzieł sztuki w kulturze (K_W04);

- rozumie najważniejsze związki pomiędzy działaniami kulturowymi i przemianami w życiu społeczny (K_W10);

Umiejętności: student

- potrafi interdyscyplinarnie i komparatystycznie analizować interpretować różne dzieła kultury jako świadectwo zjawisk kultury w odniesieniu do przemian historycznych, estetycznych, filozoficznych, społecznych i kulturowych (K_U04 K_U05);

- potrafi wykorzystać interdyscyplinarne metody i narzędzia badawczych do analizy zjawisk kultury (K_U05);

- posiada umiejętność merytorycznego argumentowania, z wykorzystaniem poglądów innych autorów oraz samodzielnego formułowania wniosków (K_U10);

- potrafi sformułować problem badawczy z zakresu humanistyki (K_U04);

Kompetencje społeczne: student

- ma szacunek dla różnych stanowisk i opinii (K_K05, K_K07);

- jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego, kulturowego i społecznego oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze (K_K02);

- rozumie znaczenie bogactwa i dziedzictwa kulturowego Europy (K_K04);

- rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie (K_K01).

1. Podstawą zaliczenia konwersatorium jest:

– obecność na zajęciach (student ma prawo do dwóch nieobecności w semestrze);

– przygotowanie do zajęć;

– aktywność (uczestnictwo w dyskusji);

– przygotowanie wypowiedzi ustnej w oparciu o samodzielną analizę i interpretację wybranego przez siebie utworu (spoza omawianych podczas zajęć). Analiza i interpretacja powinna uwzględniać lekturę dokładną lekturę utworu. Należy zastanowić się nad następującymi kwestiami: a) w jaki sposób w treść wybranego utworu został wpisany topos raju, b) jak został zbudowany, na ile przekracza, a na ile przetwarza wyobrażenie biblijne, c) jaką rolę odgrywa omawiany tekst w historii kultury. Wypowiedź nie może być dłuższa niż 10-12 minut.

Zakres wypowiedzi należy uzgodnić z prowadzącą zajęcia.

2. Podstawy oceny wypowiedzi ustnych:

- umiejętność zrozumiałego formułowania opinii i argumentowania poglądów,

- umiejętność uważnego słuchania i rozpoznawania opinii i tez formułowanych przez innych uczestników dyskusji,

- umiejętność świadomego uczestniczenia w dyskusji i korygowania własnych sądów i opinni poprzez przyjęcie argumentów przedstawionych przez innych uczestników rozmowy.

3. Kryteria oceny wypowiedzi zaliczeniowej studenta:

– związek wypowiedzi z tematem,

– samodzielność, wnikliwość i kulturowy charakter interpretacji,

– kompozycja wypowiedzi (celowość, logika, przejrzystość).

4. Ocena końcowa uwzględnia:

– przygotowanie do zajęć (20% oceny końcowej),

– aktywny udział w zajęciach (30% oceny końcowej),

– samodzielna wypowiedź przygotowana przez studenta (50% oceny końcowej).

Uwaga: obowiązuje kontrola obecności.