Uniwersytet Warszawski - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Kto się boi równości? Sprawiedliwość proceduralna, dyskursywna, dialogiczna

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 3700-AL-KBR-qDP
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (brak danych)
Nazwa przedmiotu: Kto się boi równości? Sprawiedliwość proceduralna, dyskursywna, dialogiczna
Jednostka: Wydział "Artes Liberales"
Grupy: Przedmioty do wyzwania kierunkowego "Demos i polis" - I stopień Artes Liberales
Przedmioty oferowane przez Kolegium Artes Liberales
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Rodzaj przedmiotu:

fakultatywne

Założenia (opisowo):


Kompetencje właściwe dla studentów kierunków humanistycznych lub (i) społecznych.


Na zajęcia zaproszeni są studenci, którzy mają zainteresowania filozoficzne oraz społeczno-polityczne.



Skrócony opis:

Zasadniczą treścią zajęć będzie naświetlenie znaczenia sprawiedliwości. Odwołamy się do najważniejszych współczesnych koncepcji sprawiedliwości powstałych w obrębie myśli filozoficznoprawnej i filozoficznopolitycznej, europejskiej i amerykańskiej, m.in. Johna Rawlsa, Jürgena Habermasa, Axela Honnetha, Emanuela Levinasa oraz Marthy Nussbaum.

Zasadniczą rolę we współczesnym ujęciu problemu sprawiedliwości oddamy pojęciom przejrzystej procedury prawnej, dyskursowi będącemu komunikacją spełniającą określone kryteria etyczne oraz dialogowi rozumianemu jako więź międzyludzka, a zatem przekraczającemu sokratejsko-platoński sens rozmowy.

Zadamy pytania: co to znaczy, że jądrem sprawiedliwości jest równość? Kto się boi równości, uznania drugiego człowieka, potwierdzenia Innego?

Pełny opis:

1. Koncepcje sprawiedliwości ewoluują od ujęcia proceduralnego poprzez ujęcie dyskursywne ku ujęciu dialogicznemu. Dzieje się tak za sprawą zastosowania kategorii więzi międzyludzkiej (w postaci interakcji komunikacyjnej lub relacji dialogicznej) jako pryzmatu interpretacyjnego. Kategoria ta przynosi nowe spojrzenie na zależności między racjonalnością a konstytuowaniem się podmiotu.

Pytanie, które postawimy na początku brzmi: jak zmienia się rozumienie sprawiedliwości, kiedy przestajemy traktować racjonalność jako poprzedzającą relacje społeczne. Zarówno teoria komunikacyjna, jak i filozofia dialogu ukazują podmiot jako konstytuujący się w konsekwencji nawiązanej więzi z drugim człowiekiem.

Punktem wyjścia dla analiz będzie zbudowana na wyjątkowej pozycji rozumu teoria sprawiedliwości jako bezstronności, skupiająca się na przejrzystych kryteriach proceduralnego dystrybuowania dóbr. Podmiot jest założony, zjawia się wraz z racjonalnością. Koncepcja J. Rawlsa przyjmuje charakterystyczną dla kantyzmu tezę o przekraczaniu przez rozum warunków empirycznych i stosowaniu racjonalnej formy dla zróżnicowanego życia społecznego.

Następnie skupimy się na sprawiedliwości dyskursywnej wyrastającej z racjonalności komunikacyjnej (koncepcje Habermasa i Honnetha). Stanowisko Habermasa (umiarkowanie krytykującego teorię Rawlsa) polega na odrzuceniu samotnej pozycji podmiotu odniesionego do czegoś w świecie obiektywnym na rzecz interakcji komunikacyjnej łączącej jej uczestników, staje się to możliwe dzięki odkryciu komunikacyjnego wymiaru racjonalności. Komunikacja jako doświadczenie dzielone z innymi czyni z nas podmiot.

Axel Honneth przyznanie drugiej osobie wartości wiąże nierozerwalnie z traktowaniem jej jako źródła prawomocnych roszczeń i ten warunek nazywa uznaniem (recognition). Termin heglowski, wykorzystany i rozwinięty przez Honnetha ma wiele filozoficznych odpowiedników. Sięgnąć można chociażby do „afiliacji” stosowanej przez M. Nussbaum na określenie jednej ze zdolności do tego, by móc żyć w sposób spełniony. Sprawiedliwość dochodzi do głosu, jeśli warunki wzajemnego uznania zapewniają pomyślne kształtowanie się tożsamości i indywidualną samorealizację. Sens więzi międzyludzkiej przekłada się na autonomię jednostki.

Pojmowanie sprawiedliwości ufundowane na dialogu rozumianym etycznie zawdzięczamy E. Levinasowi. W pewnym przybliżeniu można powiedzieć, że relacja dialogiczna w wymiarze życia społeczno-politycznego jest relacją uznania. Należy jednak pominąć w tym przypadku socjologiczny kontekst. Trafniejsze byłoby zastosowanie terminu klasyków filozofii dialogu: potwierdzenie (confirming), które ma wymiar etycznej odpowiedzialności za drugiego człowieka.

Literatura:

ArendArendt, H., Kondycja ludzka [The Human Condition], trans. by A. Łagodzka, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2010.

ArendArendt, H., Polityka jako obietnica [The Promise of Politics], trans. by W. Madej, M. Godyń, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005.

BielikBielik-Robson, A., <Bliźni nie istnieje>, albo o granicach psychoanalitycznej parafrazy [, or on the Limits of Psychoanalytic Paraphrase], in: S. Žižek, E. L. Santner, K. Reinhard, Bliźni [The Neighbor. Three Inquiries in Political Theology], PWN, Warszawa 2013, s. 247-278.

BubBuber, M., Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych [I and Thou. A Selection of Philosophical Writings], trans. by J. Doktór, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1992.

Buber Buber, M., Problem człowieka [The Problem of Man], trans. by R. Reszke, Wydawnictwo Spacja, Warszawa 1993.

DerridDerrida, J., Przemoc i metafizyka. Esej o myśli Emmanuela Levinasa [Violence and Metaphysics. Essays on the Thought of Emmanuel Levinas], K. Matuszewski, P. Pieniążek, in: J. Derrida, Pismo filozofii [The Writing of Philosophy], Kraków 1992.

HaberHabermas, J., Działanie komunikacyjne i detranscendentalizacja rozumu [Communicative Action and the Detranscendentalisation of Reason], trans. by W. Lipnik, M. Łukasiewicz, Oficyna Naukowa, Warszawa 2004.

HaberHabermas, J., Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego [Between Facts and Norms: Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy], transl. by A. Romaniuk, R. Marszałek, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005.

HaberHabermas, J., Teoria działania komunikacyjnego [The Theory of Communicative Action], vol. 1, Racjonalność działania a racjonalność społeczna [Rationality of Action versus Social Rationality] transl. by A.M. Kaniowski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2015.

HaberHabermas, J., Teoria działania komunikacyjnego [The Theory of Communicative Action], vol. 2, Przyczynek do krytyki rozumu funkcjonalnego [Contributions to the Critique of Functional Reason], transl. by A.M. Kaniowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015.

HaberHabermas, J., Uwzględniając Innego. Studia do teorii politycznej [The Inclusion of the Other. Studies in Political Theory], transl. by A. Romaniuk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009;

Honn Honneth, A., The I in We. Studies in the Theory of Recognition, transl. by J. Ganahl, Polity Press, Cambridge 2012;

Honn Honneth, A., Walka o uznanie. Moralna gramatyka konfliktów społecznych [The Struggle for Recognition. The Moral Grammar of Social Conflicts], transl. by J. Duraj, Zakład Wydawniczy "Nomos", Kraków 2012;

Lev Levinas, E., Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności [Totality and Infinity. An essay on Externality], trans. by M. Kowalska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.

Levin Levinas, E., Etyka i nieskończony. Rozmowy z Philippe’em Nemo [Ethics and Infinity. Conversations with Philippe Nemo], transl. by B. Opolska-Kokoszka, Kraków 1991.

Nussb Nussbaum, M., Creating Capabilities: The Human Development Approach, Harvard University Press 2011.

Nussb Nusbaum, M., Frontiers of Justice. Disability, Nationality, Species Membership, Belknap Press 2007.

bbbbbRawls, J., Teoria sprawiedliwości [A Theory of Justice], Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.

Efekty uczenia się:

Prowadząca zakłada, że po semestralnej pracy student:

a) zna specjalistyczną terminologię używaną na gruncie współczesnych koncepcji sprawiedliwości proceduralnej, dyskursywnej oraz dialogicznej i rozumie jej rolę.

b) posiada zdecydowanie większe umiejętności praktyczne, w zakresie krytycznej analizy tekstów kultury. Rozpoznaje w ich świetle podstawowe problemy i zjawiska współczesności, w tym zwłaszcza problemy społeczno-polityczne i filozoficzno-prawne. Potrafi samodzielnie formułować problem badawczy i znaleźć instrumenty pracy nad nim.

c) rozwija kompetencje społeczne, w szczególności zdolność krytycznego wykorzystania wiedzy i umiejętności we wspólnie z innymi dzielonym procesie międzyludzkiego porozumienia i obrony wartości humanistycznych.

Metody i kryteria oceniania:

Dopuszczalne dwie nieobecności w semestrze.

W przypadku dłuższej choroby możliwe zaliczenie po indywidualnych uzgodnieniach.

Wspólna dyskusja.

Praca pisemna.

Poprawka: możliwe przygotowanie eseju w terminie poprawkowym.

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.
ul. Banacha 2
02-097 Warszawa
tel: +48 22 55 44 214 https://www.mimuw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.3.0-2b06adb1e (2024-03-27)