Klucze kultury bizantyńskiej

fakultatywne

Główna problematyka wykładu polega na sprecyzowaniu kultury bizantyńskiej wedle najważniejszych parametrów, wyznaczających jej funkcjonowanie, odrębność, a zarazem ciągłość w rozwoju dziedzictwa antycznego i kategorii myśli świata grecko-rzymskiego. W ramach wykładu tradycja bizantyńska zostanie rozpatrzona w świetle kluczy kulturowych, którymi są takie dziedziny jak: teologia i filozofia wschodniochrześcijańska, myśl polityczna i semantyka władzy, bizantyńska paideia, trwanie dziedzictwa antycznego, sztuka i liturgia, mistyka, relacja Wschód-Zachód, oraz żywotność tradycji bizantyńskiej w dniu dzisiejszym.

Główna problematyka wykładu polega na sprecyzowaniu kultury bizantyńskiej wedle najważniejszych parametrów, wyznaczających jej funkcjonowanie, odrębność, a zarazem ciągłość w rozwoju dziedzictwa antycznego i kategorii myśli świata grecko-rzymskiego. W ramach wykładu tradycja bizantyńska zostanie rozpatrzona w świetle kluczy kulturowych, którymi są takie dziedziny jak: teologia i filozofia wschodniochrześcijańska, myśl polityczna i semantyka władzy, bizantyńska paideia, trwanie dziedzictwa antycznego, sztuka i liturgia, mistyka, relacja Wschód-Zachód, oraz żywotność tradycji bizantyńskiej w dniu dzisiejszym. Każdy z wybranych kluczy kulturowych stanowi parametr, decydujący o odrębności kultury bizantyńskiej, jest prezentacją jej oryginalnej odpowiedzi i transformacji klasycznej struktury kosmosu i form doświadczenia ludzkiego. Wybrane klucze działają jako kategorie, istniejący w świadomym, bądź podświadomym polu znaczeniowym kultury bizantyńskiej. W każdym z tematycznych bloków wykładowych (przedstawione w paragrafie „Zakres tematów” części B) na podstawie tekstów źródłowych i analizy form kulturowych zostanie zaproponowana charakterystyka fenomenów tradycji bizantyńskiej, wyznaczających jej samoświadomość i generujących możliwość powstania w ramach owej tradycji zupełnie nowych zjawisk, dzięki którym kultura nie tylko poznaje sama siebie, ale siebie zaskakuje, przekracza i rozwija.

Zakres tematu:

Wykład jest podzielony na bloki tematyczne, realizowane w ramach jednego, bądź kilku zajęć.

1. Obraz świata - struktura rzeczywistości w teologii patrystycznej; zmiana antycznego modelu; synteza patrystyczna; dyskurs osoby; narodziny nowych form doświadczenia języka.

2. Pojęcie ortodoksji - zasadniczość tej kategorii dla kultury bizantyńskiej, a zarazem jej otwartość; intuicje realizowane w bizantyńskiej myśli teologicznej; herezje w kulturze bizantyńskiej; formułowanie doktryny; spory dogmatyczne i sobory w kulturze bizantyńskiej; kulturowa dekonstrukcja dogmatów, jako uzyskanie obrazu świata.

3. Władza - semantyka władzy w kulturze bizantyńskiej; cesarz i imperium jako kategorie teologiczne; stosunek państwo-kościół w tradycji bizantyńskiej; semantyka władzy w relacji Bizancjum-Persja i Bizancjum-Rzym; przeniesienie bizantyńskiego modelu władzy na Ruś.

4. Fenomen „Byzantine Commonwealth” - modele kulturowej ekspansji tradycji bizantyńskiej.

5. Dziedzictwo antyczne w kulturze bizantyńskiej - recepcja i transformacja dziedzictwa antycznego; edukacja; fenomen renesansów w kulturze bizantyńskiej.

6. Konstantynopol - miasto znak; „Nowy Rzym”; topografia semantyczną.

7. Sztuka - charakterystyka stylu sztuki bizantyńskiej; genealogia i chronologia rozwoju sztuki bizantyńskiej; sztuka jako format doświadczenia; poetyka sztuki liturgicznej; liturgia jako teatr; teologia sztuki; stałe formuły sztuki bizantyńskiej; plastyka i muzyka; hymnografia.

8. Mistyka wschodniochrześcijańska - wypracowanie odrębnego dyskursu teologii i filozofii bizantyńskiej; fenomen hezychazmu; Palamas i Petrarka.

9. Relacja Wschód-Zachód w kulturze bizantyńskiej.

10. „Byzance après Byzance” - żywotność tradycji bizantyńskiej we współczesności; społeczne, polityczne i artystyczne charakterystyki trwania tradycji bizantyńskiej.

Encyklopedia kultury bizantyńskiej, red. O. Jurewicz, J. Axer, Warszawa 2002.

Bizancjum ok. 500-1024, red. J. Shepard, tłum. J. Kozłowska, R. Piotrowski Warszawa 2014.

Bizancjum 1024-1492, red. J. Shepard, tłum. J. Kozłowska, R. Piotrowski, Warszawa 2016.

G. Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, tłum. pod red. Evert–Kappesowa, Warszawa 1967 (2008).

C. Mango, Historia Bizancjum, tłum. M. Dąbrowska, Gdańsk 2004

R. Browning, Cesarstwo Bizantyńskie, przeł. G. Żurek, Warszawa 1980 (1997).

S. Awieriencew, Na skrzyżowaniu tradycji. Szkice o literaturze i kulturze wczesnochrześcijańskiej, tłum. D. Ulicka, Warszawa 1988.

D. Obolensky, Byzantine Commonwealth: Eastern Europe 500-1453, New York, 1971.

J. Meyendorff, Teologia bizantyjska. Historia i doktryna, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa 1984.

S. Runciman, Teokracja bizantyjska, Warszawa 2008.

Do każdego bloku tematycznego (zob. paragraf „Zakres tematyczny” części B) będą podawane teksty źródłowe i interpretacyjne, omawiane w trakcie zajęć.

- wiedza (W) absolwent zna:

K_W01 podstawowe kategorie kultury bizantyńskiej i rozumie ich rolę w kulturze europejskiej.

K_W05 podstawowe metody analizy i interpretacji tekstów kultury

K_W06 podstawowe kierunki myśli i sztuki w kulturze bizantyńskiej

- umiejętności (U) absolwent potrafi:

K_U02 dokonywać analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów źródłowych za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych

K_U10 przygotować wystąpienie ustne uwzględniające potrzeby odbiorców

K_U11 zaplanować i zrealizować pracę grupową

- kompetencje społeczne (K) absolwent jest gotów/ma:

K_K02 do podejmowania pracy zespołowej

K_K08 docenia bogactwo kultury

obecność, rozumiejąca lektura, aktywny udział w dyskusji i pracy w grupie

Metody dydaktyczne

Zajęcia są prowadzone jako wykład z elementami analizowania i interpretowania tekstów źródłowych oraz dyskusji.