Europa i Ameryka w kontakcie. Historia kultury iberoamerykanskiej

fakultatywne

Wykłady skierowane w szczególności do studentów o zainteresowaniach międzykulturowych, antropologicznych, historycznych, amerykanistycznych

Wykład wprowadza w historię ekspansji kultury europejskiej w dobie wielkich odkryć i kolonizacji oraz problematykę zderzenia kultur i przekazu międzykulturowego. Jego celem jest zarazem ukazanie złożonego procesu formowania się na kontynencie amerykańskim zupełnie nowej kultury, będącej efektem „spotkań Starego i Nowego Świata”; kultury transformującej zarówno wzorce i kulturowe importy z Europy, jak i tubylczą spuściznę cywilizacyjną sięgającą swymi korzeniami drugiego tysiąclecia p.n.e. Szczególny nacisk zostanie położony na omówienie obecności kultury śródziemnomorskiej (głównie iberyjskiej) na terytorium Nowej Hiszpanii -zwłaszcza w świecie Nahua- oraz na obszarze Wicekrólestwa Peru (Andy Środkowe).

Tematyka wykładu zaplanowana jest dość szeroko: omawiając różne formy ekspansji kultury śródziemnomorskiej sięga do przykładów z rozmaitych regionów kulturowych kontynentu amerykańskiego, obejmując zarówno kwestie pierwszych kontaktów i konkwisty, jak i trwającej całe stulecia kolonizacji. Szczególny nacisk zostanie położony na omówienie obecności kultury śródziemnomorskiej (a w szczególności iberyjskiej) na terytorium Nowej Hiszpanii (pokrywającej się w znacznej mierze z przedhiszpańskim obszarem kulturowym Mezoameryki) oraz Wicekrólestwa Peru. Z tego terenu pochodzi bowiem największy i najbogatszy w wypadku Nowego Świata korpus źródeł, tak hiszpańskich, jak i indiańskich, dokumentujących złożony proces komunikacji między światem tubylczym i europejskim. W omawianej historii „spotkań międzykulturowych” zostanie uwzględnione związane z tym tematem piśmiennictwo europejskie (w tym wybrane dzieła literatury) z XV-XVIII wieku oraz bogaty korpus źródeł indiańskich. Wykłady prezentują zarazem zarys rozwoju szeroko rozumianej kultury iberoamerykańskiej od XVI wieku do końca okresu kolonialnego.

Dzięki zaproponowanemu podejściu do tematu możliwe będzie uwzględnienie zarówno spojrzenia europejskiego, jak i tubylczego, ukazanie dwutorowości i paralelizmu - kluczowych procesów kulturowych, porównanie wzajemnych reakcji, jak również sposobu postrzegania i rozumienia. Otworzy to także drogę do dyskusji na temat wielokierunkowych oddziaływań między światem śródziemnomorskim i indiańskim, transformujących nie tylko kulturę Nowego, ale i Starego Kontynentu. Tematyka ta zostanie rozłożona na odrębne cykle wykładów (część pierwsza i część druga), z których pierwszy będzie miał charakter bardziej ogólny i wprowadzający, drugi zaś bardziej specjalistyczny. Obecny cykl wykładów uwzględnia w większym stopniu problematykę pierwszych kontaktów, konkwisty i wpływu spotkań międzykulturowych na cywilizację śródziemnomorską, jego kontynuacja natomiast koncentruje się w większym stopniu na świecie tubylczym oraz jego transformacjach pod wpływem kultury europejskiej.

Lektury uzupełniające:

• E. H. Boone, Stories in Red and Black, University of Texas Press, Austin 2000.

• E. H. Boone, T. Cummins eds., Native Traditions in the Postconquest World, Dumbarton Oaks, Washington D.C. 1998 (wersja elektroniczna http://www.doaks.org/BONTC.html)

• H. Cortés, Listy o zdobyciu Meksyku, Novus Orbis, Gdańsk 1997.

• A. Durston, Pastoral Quechua: The History of Christian Translation in Colonial Peru, 1550-1650, University of Notre Dame Press, 2007.

• K. Deagan, Colonial Transformation: Euro-American Cultural Genesis in the Early Spanish-American Colonies, Journal of Anthropological Research, Vol. 52, No. 2. (Summer, 1996), s. 135-160.

• Ch. Gibson, The Aztecs Under Spanish Rule. A History of the Indians of the Valley of Mexico 1519-1810, Stanford. Cal.: Stanford University Press 1964.

• S. Gruzinski, La pensée métisse, Paris: Fayard 1999 lub: The Mestizo Mind: The Intellectual Dynamics of Colonization and Globalization, Routledge 2002.

• S. Gruzinski The Conquest of Mexico: The Incorporation of Indian Societies into the Western World, 16th-18th Centuries, Polity Press 1993.

• John Hemming, The Conquest of the Incas, 1973.

• M. Jansen, L. Reyes García Códices, Caciques y Comunidades. Cuadernos, Asociación de Historiadores Latinoamericanistas Europeas, Leiden 1997 http://www.ahila.nl/publicaciones/cuadernos.html

• G. Lamana, Domination Without Dominance. Inca-Spanish Encounter in Early Colonial Peru. Durham and London, Duke University Press 2008.

• M. León-Portilla, Have We Really Translated the Mesoamerican „Ancient Word, [w:] B. Swann (ed.), On the Translation of Native American Literature, Washington-London: Smithsonian Institution Press 1992, s. 313-338.

• M. León-Portilla, Sánchez-Albornoz (red. i inni), América Latina en la época colonial: Economía y sociedad, Barcelona 1990.

• J. Lockhart, The Nahuas after the Conquest. A Social and Cultural History of the Indians of Central Mexico, Sixteenth Through Eighteenth Centuries, Stanford, Cal.: Stanford University Press 1992.

• J. Lockhart, We People Here: Nahuatl Accounts of the Conquest of Mexico, Wipf & Stock Publishers 2004.

• S. Mac Cormac, Religion in the Andes. Vision and Imagination in Early Colonial Peru, Princetow Uniwersity Press 1991.

• J. Olko Między obrazem a tekstem. Relacje o przeszłości w przedhiszpańskim i kolonialnym Meksyku, w: Narracja, historia, fikcja. Dawne kultury w historiografii i literaturze, red. Łukasz Grutzmacher, IBI AL UW i Wydawnictwo Trio, Warszawa 2009, s. 35-48.

• J. Olko Native Pictorial Genealogies of Central Mexico: Tracing Pre-Hispanic Roots in a Colonial Genre, publikacja internetowa w ramach Mapas Project, Wired Humanities Project, University of Oregon, 2008 http://vma.uoregon.edu/articles/OlkoGenealogies.pdf

• J. Olko i J. Źrałka, W krainie czerni i czewieni. Kultury prekolumbijskiej Mezoameryki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.

• J. Olko, Meksyk przed konkwista, PIW, Warszawa 2010.

• A. Pagden, European Encounters with the New World: From Renaissance to Romanticism, Yale University Press 1994.

• B.C. Peña, Imágenes Contra el Olvido. El Perú en las ilustraciones de Juan Diego de Ocaña, Lima, PUCP 2011.

• P. Pizarro, Relacja o odkryciu i podboju Królestwa Peru, Gdańsk 1995.

• M. Rostworowska, Historia Państwa Inków, PIW, Warszawa 2006.

• Steve J. Stern, Peru's Indian Peoples and the Challenge of Spanish Conquest: Huamanga to 1640, University of Wisconsin Press 1992.

• J. Szemiński, M. Ziółkowski, Mity rytuały i polityka Inków, PIW Warszawa 2006.

• J. Szemiński, O Inkach uwagi prawdziwe. Inca Garcilaso de la Vega, (tłum. J. Szemiński), Trio, Warszawa 2000.

• T. Todorov, Podbój Ameryki. Problem innego, tłum. J. Wojcieszak, Warszawa: Fundacja Aletheia 1996.

• R. Tomicki, Ludzie i bogowie. Indianie meksykańscy wobec Hiszpanów we wczesnej fazie konkwisty, Ossolineum, Wrocław 1990.

• R. Tomicki, Między Scyllą pogaństwa a Charybdą chrześcijaństwa: indiańscy arystokraci z Tetzcoco (Nowa Hiszpania) w 1539 roku. Studium mikroetnohistoryczne, Etnografia Polska, 1998, t. 42, s. 107-140.

• R. Tomicki, Synowie Słońca, synowie Boga. „Zderzenie języków” podczas podboju Meksyku, w: Między drzewem życia a drzewem poznania. Księga ku czci prof. Andrzej Wiercińskiego, wyd. M. Ziółkowski, A. Sołtysiak, Warszawa-Kielce: Uniwersytet Warszawski i Akademia Świętokrzyska 2002, s. 251-269.

• S. Wood, Transcending Conquest. Nahua Views of Spanish Colonial Mexico, Norman: University of Oklahoma Press 2003.

• M. Zuloaga Rada, La conquista negociada: guarangas, autoridades coloniales, Peru (1532-1610). Lima IFEA 2012.

Wiedza:

po ukończeniu kursu student(ka) zna i rozumie:

‒ podstawową terminologię z zakresu kulturoznawstwa stosowaną w odniesieniu do kultur przedkolonialnej i wczesnokolonialnej Iberoameryki, szczególnie Mezoameryki i obszaru andyjskiego (K_W02);

‒ teorie i metodologie dyscyplin, które zajmują się studiami nad kulturami przedkolonialnej i wczesnokolonialnej Iberoameryki, w tym archeologii, antropologii kulturowej i etnohistorii (K_W05);

‒ kulturę przedkolonialnej i wczesnokolonialnej Iberoameryki, szczególnie Mezoameryki i obszaru andyjskiego (K_W08);

‒ najważniejsze stanowiska archeologiczne, zabytki i tendencje artystyczne przedkolonialnej Iberoameryki, szczególnie Mezoameryki i obszaru andyjskiego, oraz najważniejszych twórców kultury wczesnokolonialnej Iberoameryki, szczególnie Nowej Hiszpanii i Wicekrólestwa Peru (K_W09);

‒ zależności między rozwojem kultury a przemianami społecznymi w odniesieniu do rozwoju kultur i społeczeństw przedkolonialnej Iberoameryki oraz zmian społecznych i kulturowych w dobie integracji w struktury kolonialnego imperium hiszpańskiego, szczególnie w Mezoameryce i na obszarze andyjskim (K_W19).

Umiejętności:

po ukończeniu kursu student(ka) potrafi:

‒ wyszukiwać i interpretować informacje na temat kultur i dziejów przedkolonialnej i wczesnokolonialnej Iberoameryki, szczególnie w odniesieniu do Mezoameryki i obszaru andyjskiego, z wykorzystaniem różnych źródeł, w tym przedkolonialnych źródeł archeologicznych i ikonograficznych, tekstów historycznych i źródeł antropologicznych (K_U01);

‒ zdobyć umiejętności badawcze pozwalające na formułowanie i rozwiązywanie problemów badawczych w zakresie kulturoznawstwa w odniesieniu do przedkolonialnej i wczesnokolonialnej Iberoameryki, a w szczególności Mezoameryki i obszaru andyjskiego; potrafi w tym celu przeprowadzić podstawowe analizy z wykorzystywaniem interdyscyplinarnych metod i narzędzi badawczych (K_U05);

‒ zastosować podstawowe ujęcia teoretyczne i paradygmaty właściwe wiedzy o kulturze, w tym antropologii kulturowej, filologii, historii i semiotyki kultury, w rozwiązywaniu problemów i opracowywaniu tematów badawczych dotyczących kultur i dziejów przedkolonialnej i wczesnokolonialnej Iberoameryki, w szczególności Mezoameryki i obszaru andyjskiego (K_U06);

‒ uczestniczyć w dyskusji na tematy kulturoznawcze dotyczące kultur i dziejów przedkolonialnej i wczesnokolonialnej Iberoameryki, w szczególności Mezoameryki i obszaru andyjskiego, w tym przedstawiać logiczną argumentację i wyciągać krytyczne wnioski (K_U07);

‒ zaprezentować wyniki samodzielnej analizy prostego problemu badawczego dotyczącego kultur i dziejów przedkolonialnej i wczesnokolonialnej Iberoameryki, w szczególności Mezoameryki i obszaru andyjskiego, w formie pisemnej i ustnej (K_U08);

‒ samodzielnie wyodrębnić podstawowe tezy wysłuchanej prezentacji / przeczytanego tekstu dotyczącego kultur i dziejów przedkolonialnej i wczesnokolonialnej Iberoameryki, w szczególności Mezoameryki i obszaru andyjskiego, w języku polskim (K_U11);

‒ przygotować prezentację pisemną oraz ustną na temat wybranego zagadnienia dotyczącego kultur i dziejów przedkolonialnej i wczesnokolonialnej Iberoameryki, w szczególności Mezoameryki i obszaru andyjskiego, z uwzględnieniem różnych potrzeb potencjalnych odbiorów, posługując się podstawowymi narzędziami cyfrowymi oraz przydatnymi do tych celów zasobami Internetu (K_U13).

Kompetencje społeczne:

po ukończeniu kursu student(ka) jest gotowa(-ów) do:

‒ uświadomienia sobie dynamicznego rozwoju kultury i pojawiania się nowych metod i paradygmatów w badaniach nad kulturą i dziejami przedkolonialnej i wczesnokolonialnej Iberoameryki, w szczególności Mezoameryki i obszaru andyjskiego (K_K02);

‒ pracy w grupie zarówno jako jej moderator(ka), jak i wykonawczyni(-ca) powierzonego zadania (K_K03);

‒ realizowania planu pracy własnej, będącej wkładem w dane zajęcia, zgodnie z wytycznymi prowadzącej(-ego) (K_K04);

‒ zrozumienia zasady tolerancji i różnic kulturowych (K_K06);

‒ zrozumienia wagi zachowania bogactwa, integralności oraz świadomości dziedzictwa kulturowego Iberoameryki, w tym jej kultur rdzennych oraz elementów pochodzenia europejskiego (K_K08);

‒ aktywnego uczestnictwa w dyskusji w języku polskim z poszanowaniem poglądów partnerek(-ów) (K_K10).

Opanowanie wiedzy prezentowanej na wykładach, w tym rozumienie omawianych procesów i przemian kulturowych, umiejętność kojarzenia faktów i zagadnień kluczowych dla problematyki zajęć, zapoznanie się z wybraną przez siebie lekturą z listy lektur uzupełniających; egzamin ma formę ustną i odbywa się po zakończeniu drugiego semestru zajęć. Dopuszcza się 2 nieusprawiedliwione nieobecności w semestrze.