Metody etyki

obowiązkowe

Celem zajęć jest zapoznanie słuchaczy z głównymi stanowiskami teoretycznymi z zakresu współczesnej etyki normatywnej, z uwzględnieniem właściwych tym stanowiskom tez metaetycznych. W czasie zajęć omówione zostaną podstawowe pojęcia i metody stosowane we współczesnej etyce normatywnej oraz ich odpowiedniki w klasycznych teoriach etycznych, a także podstawowe metody etyki stosowanej.

WYKŁAD

Celem zajęć jest zapoznanie słuchaczy z głównymi stanowiskami teoretycznymi z zakresu współczesnej etyki normatywnej, z uwzględnieniem właściwych tym stanowiskom tez metaetycznych. W czasie zajęć omawia się podstawowe pojęcia i metody stosowane we współczesnej etyce normatywnej oraz ich odpowiedniki w klasycznych teoriach etycznych, a także podstawowe metody etyki stosowanej.

Zajęcia dzielą się na trzy główne części. Część wstępna omawia strukturę myślenia normatywnego, typowe sposoby argumentacji w etyce, kluczowe pojęcia moralne, jak np. powinność, norma, obowiązek, wartość, cnota, uprawnienie, a także zachodzące między nimi zależności. Ponadto w tej części zajęć zostają poddane dyskusji wybrane tradycyjne metody kazuistyki etycznej (jak zasada podwójnego skutku czy argument równi pochyłej). W drugiej części zajęć omawia się wybrane współczesne spory metaetyczne. Część ta omawia najpierw zagadnienia podstawowe dla etyki normatywnej: błąd naturalistyczny oraz teoretyczne na niego odpowiedzi (np. spór między nonkognitywizmem a kognitywizmem), problem motywacji moralnej (m.in. internalizm i eksternalizm motywacyjny), zagadnienia uzasadniania przekonań etycznych, spór realizmu z antyrealizmem w etyce, wybrane koncepcje z zakresu teorii działania. W części trzeciej omówiona zostaje idea umowy społecznej, a następnie dwudziestowieczne teorie sprawiedliwości i reakcje na nie, teorie cnót, komunitaryzm, etyka feministyczna, etyka troski i etyka narracyjna. W końcowej części zajęć omawiana jest idea stosowania normatywnych teorii etycznych do konkretnych problemów moralnych.

ĆWOCZENIA

Zajęcia prezentują naczelne pojęcia i zagadnienia filozofii moralnej. Omówione zostaną zależności pomiędzy filozofią moralną a innymi subdyscyplinami filozofii, w szczególności logiką, ontologią epistemologią i antropologią filozoficzną. Zaprezentowane zostaną historyczne i współczesne szkoły i teorie etyki normatywnej (teorie cnót, teorie obowiązku, teorie konsekwencjalistyczne, teorie praw, teorie umowy społecznej, etyka troski, etyka komunitariańska, etyka narracyjna). Przedstawione zostaną naczelne problemy i stanowiska metaetyczne (problem uzasadnienia przekonań etycznych, spór między etycznym realizmem i antyrealizmem, błąd naturalistyczny, spór między kognitywizmem a nonkognitywizmem, internalizm i eksternalizm motywacyjny). Omówione zostaną metody etyki praktycznej, zwłaszcza metaetyki.

A. Podręcznik: P. Singer (red.), red. wyd. polskiego J. Górnicka-Kalinowska, Przewodnik po etyce, KIW, Warszawa 1993.

B. Teksty źródłowe:

Historia etyki - teksty 1-14 obowiązują do egzaminu

1. Platon, Gorgiasz przeł. W. Witwicki, Kęty: Antyk, 1999 oraz Państwo z dodaniem siedmiu ksiąg "Praw" t. 1, przeł. W. Witwicki, Warszawa: PWN 1958, s. 100-113, 176-242 (wg paginacji standardowej: 368-374; 410-448).

2. Arystoteles, Etyka nikomachejska, przeł. D. Gromska, Warszawa: PWN 1982, ks. I, II, V.

3. Epiktet, “Encheiridion” w: Diatryby. Encheiridion, przeł. L. Joachimowicz, Warszawa: PWN 1961 lub Marek Aureliusz, Rozmyślania, przeł. M. Reiter, Warszawa: PWN 1984, ks. II-V.

4. Św. Augustyn, „O naturze dobra” lub „O życiu szczęśliwym” w: Dialogi filozoficzne, przeł. A. Świderkówna et al., Kraków: Znak, 2001

5. Św. Tomasz, Suma teologiczna, Londyn: Veritas 1972 (tom 12) I, q. 83; (tom 13), I-II, q. 90, aa. 1-2; q. 91 aa. 1-4; q. 92, a. 1; q. 94, a. 2; q. 100 a. 1.

6. P. Abelard, Etyka, czyli poznaj samego siebie, rozdz. I-VII w: Rozprawy, przeł. L. Joachimowicz, Warszawa: PWN 1969.

7. T. Hobbes, Lewiatan, przeł. Cz. Znamierowski, Warszawa: PWN 1954, rozdz. X-XXI.

8. J. Locke, Dwa traktaty o rządzie, Warszawa: PWN 1992, „Traktat drugi”, §§ 1-33 oraz §§ 87-106.

9. D. Hume, Badania dotyczące zasad moralności, przeł. A. Hochfeld, Warszawa: PWN 1975, rozdz. 1 i 5 oraz Dodatek 1; Traktat o naturze ludzkiej, przeł. Cz. Znamierowski, Warszawa: PWN 1963, t. 2. ss. 241-260.

10. J.S. Mill, Utylitaryzm, oraz O wolności rozdz. I i II w: Utylitaryzm. O wolności, przekł. M. Ossowska i A Kurlandzka, Warszawa: PWN 1959.

11. I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, przeł. M. Wartenberg, PWN: Warszawa 1984, rozdz. 1 i 2.

12. G.W.F. Hegel, Zasady filozofii prawa, przeł. A. Landman, Warszawa: PWN 1969, §§ 105-188 oraz §§257-259.

13. F. Nietzsche, Z genealogii moralności, przeł. L. Staff, Kraków: Universitas, 1983, Rozprawa pierwsza i Rozprawa druga, §§ 13-17

14. H. Sidgwick, Intuicjonizm filozoficzny (rozdz. 13) w: The Methods of Ethics, przeł. P. Krajewski, w: „Etyka” 41/2008, ss. 7-22.

Etyka współczesna z metaetyką – teksty 15-30 obowiązują do egzaminu

15. J. Rawls, Teoria sprawiedliwości, przeł.: M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, Warszawa: PWN 1994, §§ 1-4, 10-11.

16. R. Nozick, Anarchia, państwo, utopia, przeł. P. Maciejko i M. Szczubiałka, Warszawa: Fundacja „Aletheia”, 1999, rozdz. 3.

17. C. Gilligan, Innym głosem. Teoria psychologiczna a rozwój kobiet, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2015 ss. 67-83, 152-161.

18. G. E. Moore, Zasady etyki, przeł. Cz. Znamierowski, Warszawa: Wyd. M. Arcta 1919, rozdz. I, §§ 1-14.

19. J. Hospers, „Główne teorie metaetyczne” w: Metaetyka, I. Lazari-Pawłowska (red.), Warszawa: PWN 1975.

20. Ch. L. Stevenson, „Istota sporów etycznych” w: Metaetyka, I. Lazari-Pawłowska (red.), Warszawa: PWN 1975.

21. R. M. Hare, Myślenie moralne: jego płaszczyzny, metody i istota, przeł. J. Margański, Warszawa: Fund. Aletheia, 2001, rozdz. 2 i 3

22. R. Searle, „Jak wywieść powinien z jest”, przeł. J. Hołówka, „Etyka” 16 (1978), s. 163-177.

23. G.E.M. Anscombe, Nowożytna filozofia moralności, przeł. M. Roszyk, Ethos R. 23, nr 4=92 (2010), s. 41-60.

24. B. Williams, Traf moralny w: Ile wolności powinna mieć wola? i inne eseje z filozofii moralnej, przeł. T. Baszniak, T. Duliński, M. Szczubiałka, Warszawa: Aletheia 1999 lub T. Nagel, Traf w życiu moralnym, w: Pytania ostateczne, Warszawa: Fundacja Aletheia 1997, ss. 37-53.

25. A. MacIntyre, Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności, przeł. A. Chmielwski, Warszawa: PWN 1996, rozdz. XIV i XV.

26. R. Dworkin, Biorąc prawa poważnie, przeł. T. Kowalski, Warszawa: PWN, 1998, rozdz. IV i VII lub rozdz. X.

27. Ch. Taylor, Etyka autentyczności, przeł. A. Pawelec, Kraków: Znak 2002, , r. I-IV.

28. I. Murdoch, O idei doskonałości, oraz Prymat dobra nad innymi pojęciami, w: Prymat dobra, przeł. A. Pawelec, Kraków: Znak 1996.

29. H. Frankfurt, Wolność woli i pojęcie osoby w: J. Hołówka (red.), przeł. J. Nowotniak, W. J. Popowski, Warszawa: Wydaw. "Spacja", Fundacja "Aletheia", 1997.

30. Jan Paweł II, Veritatis Splendor, Pallotinum, Poznań 1993.

Etyka polska – 3 teksty z 30-35 obowiązują do egzaminu

31. T. Czeżowski, Etyka jako nauka empiryczna, Konflikty w etyce, oraz Dwojakie normy, w: Pisma z etyki i teorii wartości, P.J. Smoczyński (red.), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1989.

32. R. Ingarden, Wykład XIII i XIV w: Wykłady z etyki, Warszawa: Państwowe Wyd. Naukowe, 1989 lub R. Ingarden, O odpowiedzialności i jej podstawach ontycznych, w: Książeczka o człowieku, Warszawa: Wydaw. Literackie, 1998.

33. T. Kotarbiński, O istocie oceny etycznej, oraz Zagadnienie etyki niezależnej w: Pisma etyczne, P.J. Smoczyński (red.), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987.

34. H. Elzenberg, Ideał zbawienia na gruncie etyki czystej w: Pisma etyczne, L. Hostyński (red.), Lublin: Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2001

35. Leszek Kołakowski, Etyka bez kodeksu w: Kultura i fetysze. Eseje, Warszawa, PWN 2000 oraz Pochwała niekonsekwencji w: Pochwała niekonsekwencji: pisma rozproszone sprzed roku 1968, Tom 2, Z. Mentzel (red.) London: "Puls" 2002.

Etyka szczegółowa – 3 teksty z 36-44 obowiązują do egzaminu

36. K. Jaspers, Problem winy, przeł. J. Garewicz, „Etyka” 17 (1979), s. 150-206.

37. J. Jarvis Thomson, „Obrona sztucznego poronienia“, w: T. Hołówka (red.), Nikt nie rodzi się kobietą, Warszawa: Czytelnik, 1982 s. 233-257;.

38. M. Pabst Battin, Eutanazja: kwestie podstawowe, w: W. Galewicz (red.), Wokół śmierci i umierania, Antologia bioetyki t. 1, Kraków: Universitas 2009, s. 339-50.

39. M. Sandel, Republika proceduralna i nieuwarunkowana jaźń, w: P. Śpiewak (red.), Komunitarianie: wybór tekstów, przeł. P. Rymarczyk i T. Szubka, Warszawa: „Aletheia”, 2004.

40. P. Singer, Zwierzęta i ludzie jako istoty równe sobie, „Etyka” 18 (1980), s. 49-61 lub S. Donaldson, W. Kymlicka, Zoopolis: teoria polityczna praw zwierząt, przeł. M. Wańkowicz, M. Stefański, Warszawa: Oficyna 21, 2018, Część I „Rozszerzona teoria praw zwierząt”.

41. Ch.D. Stone, Dlaczego spółki nie miałyby ponosić odpowiedzialności wobec społeczeństwa?, w: Ryan L. V., Sójka J. (red.), Etyka biznesu. Z klasyki współczesnej myśli amerykańskiej, „W drodze”, Poznań 1997, s. 61-70.

42. M. Walzer, Działalność polityczna: problem brudnych rąk, w: W. Galewicz (red.), Moralność i profesjonalizm. Spór o pozycję etyk zawodowych, Universitas, Kraków 2010, s. 401-24.

43. D. Luban, Wojna sprawiedliwa a prawa człowieka, w: T. Żuradzki, T. Kuniński (red.), Etyka wojny. Antologia tekstów, Warszawa: PWN 2009, s. 199-216.

44. J. Habermas, Przyszłość natury ludzkiej: czy zmierzamy do eugeniki liberalnej?, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa: Scholar, 2003.

C. Lektury pomocnicze – zalecane

45. R. Brandt, Etyka: zagadnienia etyki normatywnej i metaetyki, przeł. B. Stanosz, Warszawa: PWN 1996.

46. J. Hołówka, Etyka w działaniu, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001.

47. A. MacIntyre, Krótka historia etyki: filozofia moralności od czasów Homera do XX wieku, przeł. A. Chmielewski, Warszawa: PWN, 2002.

48. M. Ossowska, Podstawy nauki o moralności, Warszawa: PWN, 1966.

Wiedza:

- umiejętność zdefiniowania podstawowych kategorii etyki akademickiej

- znajomość klasycznych stanowisk filozofii moralnej

- znajomość problematyki metaetycznej : (uzasadnianie systemów normatywnych, status sądów wartościujących, źródła normatywności, etc.)

- wiedza na temat współczesnych zagadnień etyki, w tym problematyki psychologii moralności

- znajomość powiązań między tradycyjnymi teoriami etycznymi a współczesną myślą etyczną

Umiejętności:

- rozumienie i umiejętność interpretacji tekstu filozoficznego dotyczącego zagadnień moralnych

- bezbłędne odróżnianie dyskursu opisowego i normatywnego w filozofii moralnej

- umiejętność argumentacji na rzecz wybranych stanowisk etycznych

- dostrzeganie związków problematyki moralnej z tezami filozoficznymi

- umiejętność skonstruowania pracy pisemnej na tematy etyczne, o przejrzystej strukturze i argumentacji

- umiejętność krytycznego spojrzenia na analizowane stanowiska etyczne

- umiejetnosc zastosowania schematów wartościowania etyki ogólnej do problematyki zwiazanej z innymi dziedzinami nauki (np.etyka a prawo, etyka a medycyna, szeroko rozumiana bioetyka, itd.)

Kompetencje społeczne

- umiejętność stosowania schematów myślenia moralnego z poziomu akademickiego do sytuacji społecznych

- umiejętność współpracy w grupie

- zainteresowanie nowymi nurtami w etyce

- próby samodzielnego rozstrzygania dylematów moralnych wraz ze wskazaniem spójnej argumentacji na rzecz proponowanego rozwiązania

Wykład: egzamin ustny, poprzedzony zaliczeniem ćwiczeń.

Ćwiczenia:

Aktywność na zajęciach.

Praca pisemna – analiza wybranego tekstu z zakresu etyki praktycznej.

Praca roczna - praca pisemna o charakterze badawczym, poświęcona problemowi z zakresu bioetyki, spełniająca formalne i merytoryczne wymogi pracy akademickiej, o minimalnej objętości 1 arkusza autorskiego (40000 znaków).

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2 w semestrze