Filozofia przyrody i nauk przyrodniczych

Wykład poświęcony jest najważniejszym zagadnieniom z zakresu współczesnej filozofii przyrody i nauk przyrodniczych. Omawiane tematy często będą ilustrowane przykładami z dziejów fizyki, chemii, biologii, geologii itp. W trakcie zajęć nacisk położony będzie na uchwycenie związków między filozofią przyrody i filozofią nauki a praktyką badawczą przyrodników.

Na kolejnych wykładach przedstawione zostaną następujące zagadnienia:

1) Filozoficzna refleksja nad przyrodą i naukami przyrodniczymi. Jakie problemy filozoficzne wiążą się z przyrodą i jej naukowym badaniem?

2) Charakterystyka praw przyrody i praw nauki. Co to są prawa? Czy we wszystkich naukach przyrodniczych poszukuje się praw i do czego prawa służą?

3) Determinizm i indeterminizm. Czy zdarzenia w świecie są wyznaczone przez prawa lub przyczyny i jak ścisła jest ta relacja? Czy w przyrodzie zdarzają się przypadki i jak rozumieć „przypadek”?

4) Wyjaśnianie i przewidywanie naukowe. Na czym polega wyjaśnianie naukowe? Czy we wszystkich naukach wyjaśnia się tak samo? Dedukcyjno-nomologiczny model wyjaśniania i jego problemy. Wyjaśnianie mechanistyczne, funkcjonalne i historyczne.

5) Przyczynowość i celowość. Problemy z definiowaniem i wskazywaniem przyczyn. Nieporozumienia związane z posługiwaniem się kategorią celu w nauce.

6) Redukcjonizm i antyredukcjonizm. Czy wszystkie nauki można zredukować do jednej, najbardziej podstawowej, czy też są między nimi nieprzekraczalne różnice? Czy jedność nauk można rozumieć inaczej niż jako redukcję? Odrębność dyscyplin naukowych a interdyscyplinarność. 7) Uzasadnianie twierdzeń w naukach empirycznych. Odróżnienie kontekstu odkrycia i kontekstu uzasadnienia. Trzy główne metody uzasadniania hipotez i związane z nimi problemy.

7.1) Potwierdzanie. Schemat i kryteria potwierdzania. Indukcja i problem indukcji. Niedookreślenie teorii przez dane empiryczne.

7.2) Falsyfikacja. Rola hipotez pomocniczych w sprawdzaniu i problemy z nimi związane. Zagadnienie hipotetyczności zdań obserwacyjnych.

7.3) Wnioskowanie do najlepszego wyjaśnienia.

8) Problem demarkacji między nauką a pseudonauką. Jak odróżnić teorie naukowe od teorii, które tylko pod naukę się podszywają?

9) Racjonalność nauki i racjonalność przyrody. Kiedy o naszych przekonaniach możemy powiedzieć, że są racjonalne? Na czym polega racjonalność działania?

10) Czy o przyrodzie można powiedzieć, że jest racjonalna? Spór realizmu z instrumentalizmem o status teorii naukowych i przedmiotów postulowanych przez teorie. Czy poznanie naukowe dąży do prawdy? Czy przedmioty, o których mówią teorie naukowe (cząstki elementarne, pola sił, geny itp.) rzeczywiście istnieją, czy są tylko użytecznymi fikcjami?

11) Spory o model rozwoju nauki. Czy nauka rozwija się w sposób ciągły i kumulatywny, czy też zachodzą w jej dziejach gwałtowne rewolucje? Czy nauka rozwija się autonomicznie, czy na jej rozwój istotny wpływ wywierają czynniki społeczne, polityczne, ekonomiczne itp.

Po ukończeniu wykładu student:

- zna najważniejsze zagadnienia, problemy i stanowiska z zakresu współczesnej filozofii przyrody i nauk przyrodniczych,

- rozumie ważne pojęcia z zakresu metodologii i filozofii przyrody (np. dedukcyjno-nomologiczny schemat wyjaśniania, determinizm, kauzalizm, redukcjonizm, indukcja, dedukcja, realizm, instrumentalizm, kumulatywizm),

- potrafi samodzielnie odnieść koncepcje filozoficzne do swoistej sytuacji tej dziedziny nauki, którą się interesuje,

- jest otwarty na dyskusję i nowe propozycje rozwiązań problemów.

-