Filozofia przyrody i nauk przyrodniczych

fakultatywne

zdalnie

Wykład poświęcony jest najważniejszym zagadnieniom z zakresu współczesnej filozofii przyrody i nauk przyrodniczych. Na zajęciach omawiane będą m.in. następujące problemy: Na czym polega naukowe poznanie przyrody? Czym różni się nauka od pseudonauki? Czy wszystkie nauki przyrodnicze można zredukować do fizyki? Jakie są kryteria racjonalności naszych przekonań? Jak uzasadnia się twierdzenia naukowe? Na czym polega wyjaśnianie naukowe? Co to są przyczyny? Czym są prawa, a czym teorie naukowe? Czy zdarzenia w świecie są zdeterminowane? Czy przedmioty postulowane przez teorie naukowe rzeczywiście istnieją? W jaki sposób nauka się rozwija? Poszczególne zagadnienia będą ilustrowane przykładami z dziejów fizyki, chemii, biologii, geologii itp. W trakcie zajęć nacisk położony będzie na uchwycenie związków między filozofią przyrody i filozofią nauki a praktyką badawczą przyrodników.

Wykład poświęcony jest najważniejszym zagadnieniom z zakresu współczesnej filozofii przyrody i nauk przyrodniczych. Omawiane tematy często będą ilustrowane przykładami z dziejów fizyki, chemii, biologii, geologii itp. W trakcie zajęć nacisk położony będzie na uchwycenie związków między filozofią przyrody i filozofią nauki a praktyką badawczą przyrodników.

Na kolejnych wykładach przedstawione zostaną następujące zagadnienia:

1) Filozoficzna refleksja nad przyrodą i naukami przyrodniczymi. Jakie problemy filozoficzne wiążą się z przyrodą i jej naukowym badaniem?

2) Charakterystyka praw przyrody i praw nauki. Co to są prawa? Czy we wszystkich naukach przyrodniczych poszukuje się praw i do czego prawa służą?

3) Determinizm i indeterminizm. Czy zdarzenia w świecie są wyznaczone przez prawa lub przyczyny i jak ścisła jest ta relacja? Czy w przyrodzie zdarzają się przypadki i jak rozumieć „przypadek”?

4) Wyjaśnianie i przewidywanie naukowe. Na czym polega wyjaśnianie naukowe? Czy we wszystkich naukach wyjaśnia się tak samo? Dedukcyjno-nomologiczny model wyjaśniania i jego problemy. Wyjaśnianie mechanistyczne, funkcjonalne i historyczne.

5) Przyczynowość i celowość. Problemy z definiowaniem i wskazywaniem przyczyn. Nieporozumienia związane z posługiwaniem się kategorią celu w nauce.

6) Redukcjonizm i antyredukcjonizm. Czy wszystkie nauki można zredukować do jednej, najbardziej podstawowej, czy też są między nimi nieprzekraczalne różnice? Czy jedność nauk można rozumieć inaczej niż jako redukcję? Odrębność dyscyplin naukowych a interdyscyplinarność. 7) Uzasadnianie twierdzeń w naukach empirycznych. Odróżnienie kontekstu odkrycia i kontekstu uzasadnienia. Trzy główne metody uzasadniania hipotez i związane z nimi problemy.

7.1) Potwierdzanie. Schemat i kryteria potwierdzania. Indukcja i problem indukcji. Niedookreślenie teorii przez dane empiryczne.

7.2) Falsyfikacja. Rola hipotez pomocniczych w sprawdzaniu i problemy z nimi związane. Zagadnienie hipotetyczności zdań obserwacyjnych.

7.3) Wnioskowanie do najlepszego wyjaśnienia.

8) Problem demarkacji między nauką a pseudonauką. Jak odróżnić teorie naukowe od teorii, które tylko pod naukę się podszywają?

9) Racjonalność nauki i racjonalność przyrody. Kiedy o naszych przekonaniach możemy powiedzieć, że są racjonalne? Na czym polega racjonalność działania?

10) Czy o przyrodzie można powiedzieć, że jest racjonalna? Spór realizmu z instrumentalizmem o status teorii naukowych i przedmiotów postulowanych przez teorie. Czy poznanie naukowe dąży do prawdy? Czy przedmioty, o których mówią teorie naukowe (cząstki elementarne, pola sił, geny itp.) rzeczywiście istnieją, czy są tylko użytecznymi fikcjami?

11) Spory o model rozwoju nauki. Czy nauka rozwija się w sposób ciągły i kumulatywny, czy też zachodzą w jej dziejach gwałtowne rewolucje? Czy nauka rozwija się autonomicznie, czy na jej rozwój istotny wpływ wywierają czynniki społeczne, polityczne, ekonomiczne itp.

Literatura pomocnicza:

- C.G. Hempel, Filozofia nauk przyrodniczych, różne wydania.

- A. Grobler, Metodologia nauk, Kraków 2006.

- M. Heller, Filozofia przyrody. Zarys historyczny, różne wydania.

Po ukończeniu wykładu student:

- zna najważniejsze zagadnienia, problemy i stanowiska z zakresu współczesnej filozofii przyrody i nauk przyrodniczych,

- rozumie ważne pojęcia z zakresu metodologii i filozofii przyrody (np. dedukcyjno-nomologiczny schemat wyjaśniania, determinizm, kauzalizm, redukcjonizm, indukcja, dedukcja, realizm, instrumentalizm, kumulatywizm),

- potrafi samodzielnie odnieść koncepcje filozoficzne do swoistej sytuacji tej dziedziny nauki, którą się interesuje,

- jest otwarty na dyskusję i nowe propozycje rozwiązań problemów.

Zaliczenie w roku 2020/21 ma formę testu jednokrotnego wyboru, przeprowadzanego na platformie Kampus.

Sprawdzany jest stopień przyswojenia treści wykładu i umiejętność odniesienia nabytych wiadomości do praktyki naukowej.

Liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2.

-