Dawna książka – środek przekazu, dzieło sztuki, źródło badawcze

ogólnouniwersyteckie

w sali

Przedmiot skierowany do studentów różnych kierunków, głównie humanistycznych i artystycznych, którzy mogą podczas studiów bądź w swej przyszłej pracy naukowej zetknąć się z dawną książką. Zajęcia mają na celu wprowadzić w tematykę starych druków, zapoznać z terminologią naukową stosowaną przy ich opracowaniu i wystawiennictwie, wzmocnić kompetencje informacyjne związane ze starymi drukami, zainspirować i pobudzić do dalszych poszukiwań poprzez ukazanie kilkusetletniej książki jako interesującego poligonu badawczego.

Stare druki zostaną przedstawione wieloaspektowo, jako zjawisko kulturowe, nośnik treści, w którym wyrażały się trendy/gusta minionych wieków, dzieło sztuki; część narodowego dziedzictwa kulturowego, wyzwanie naukowe, obiekt konserwatorski, problem polityczny (np. zbiory przemieszczone, tzw. Berlinka) oraz dokument poddawany katalogowaniu.

Największa wartość zajęć będzie wynikała z możliwości pracy z autentycznymi obiektami, w „naturalnym środowisku” ich przechowywania, w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie.

W trakcie zajęć będą poruszone następujące zagadnienia:

● Stare druki – terminologia, zasięg geograficzny i chronologiczny. Miejsce wśród innych zbiorów specjalnych w Polsce i zagranicą. Ważniejsze ● kolekcje na świecie. Zasady przechowywania i udostępniania.

● Bazy danych, katalogi i bibliografie starych druków. Czym jest opis bibliograficzny i proweniencyjny? Jak „namierzyć” wydanie w sieci?

● Morfologia druku – o wielowątkowości dawnej książki. Rola paratekstów (wstępy, przedmowy, listy dedykacyjne), komentarzy, drukowanych marginaliów, spisów treści, wykazów. Karta tytułowa, kolofon, ilustracje, format.

● Historia drukarstwa XV–XVIII w. w pigułce.

● Ilustracja w dawnej książce. Różne techniki: ksylograf, drzeworyt, miedzioryt, akwaforta. Grafika starodruczna a malarstwo i rysunek – kwestia pierwowzoru.

● Cechy indywidualne egzemplarzy. Marginalia rękopiśmienne jako źródło do badań nad recepcją dawnych tekstów. Różne rodzaje odręcznych notatek. Ogólny przegląd i typologia marginaliów na przykładzie bazy inkunabułów MEI (Material Evidence in Incunabula).

● Oprawa. Od deski do deski. Co można znaleźć w oprawie? Tłoczenia, złocenia, puncowania czyli o majętnym właścicielu książki. Tłoczony znak własnościowy na oprawie – superekslibris.

Bieńkowska, B. (2005). Książka na przestrzeni dziejów. Warszawa.

Bieńkowska, B. (2012). II wojna światowa: wstępny bilans strat bibliotek polskich. Cenne, Bezcenne, Utracone, 3/72. (10–11). http://cennebezcenne.pl/wp-content/uploads/2017/11/CBU_2012_3-s-10-11_BIENKOWSKA.pdf

Birenmajer, A., red. (1971). Encyklopedia wiedzy o książce. Wrocław.

Buchwald-Pelcowa, P. (1997). Cenzura w dawnej Polsce. Między prasą drukarską a stosem, Warszawa.

Cappelli, A. (1979). Dizionario di abbreviature latine ed italiane. Milano.

Dondi, C. (2018). Printing r-evolution 1450-1500: i cinquant'anni che hanno cambiato l'Europa (catalogue of the exhibition). Venice.

Eisenstein, E. (2004). Rewolucja Gutenberga. Warszawa.

Estreicher, K. (1891–). Bibliografia polska. Cz. 3 – stulecie XV-XVIII. Kraków. https://www.estreicher.uj.edu.pl/home/

Febvre, L., Martin, H.-J. (2014). Narodziny książki. Warszawa.

Houston, K. (2017). Książka. Najpotężniejszy przedmiot naszych czasów zbadany od deski do deski. Kraków.

Jackson, H.J. (2001). Marginalia: Readers Writing in Books, New Haven and London.

Jazdon, A. (2002). Zbiory specjalne – luksus czy narodowy obowiązek? [w:] Jazdon, A., Chachlikowska, A. (red.). Stan i potrzeby polskich bibliotek uczelnianych. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej Poznań 13–15 listopada 2002 (149–170). Poznań.

Krzak-Weiss, K. (2006). Polskie sygnety drukarskie od XV do połowy XVII wieku. Poznań.

Mieczkowska, H. (oprac.) (2007, 2011). Format Marc21 rekordu bibliograficznego dla starych druków. Warszawa. https://centrum.nukat.edu.pl/images/files/instrukcje_procedury/MARC_21/marc21_staredruki_130711.pdf

Ocieczek, R. (1990). O literackiej ramie wydawniczej w książkach dawnych. Katowice.

Orgel, S. (2015). The Reader in the Book – A Study of Spaces and Traces. Oxford.

Pearson, D. (2005). Provenance and rare book cataloguing: its importance and its challenges, w: CERL Papers V. London.

Pearson, D. (2010), The Importance of the Copy Census as a Methodology in Book History [w:] Early Printed Books as Material Objects. Berlin, New York.

Pearson, D. (2007). What Can We Learn by Tracking Multiple copies of Books? [w:] Books on the Move. London.

Pirożyński, J. (2002). Johannes Gutenberg i początki ery druku. Warszawa.

Dondi, C., ed. (2018). Printing r-evolution 1450-1500. I cinquant'anni che hanno cambiato l'Europa (katalog wystawy). Venice.

Sipayłło, M. (1975). O metodzie badań proweniencyjnych starych druków. Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi, 1, 9–30.

Szwejkowska, H. (1983). Książka drukowana XV-XVIII wieku. Zarys historyczny. Wrocław.

Talbierska, J. (2011). Grafika XVII wieku w Polsce: funkcje, ośrodki, artyści, dzieła. Warszawa.

Tomaszewski, J. (2018). Oprawa książkowa w Polsce 1450-1600. Warszawa.

Wagner, A. (2017). Superekslibris polski. Studium o kulturze bibliofilskiej i sztuce od średniowiecza do połowy XVII wieku, Toruń.

Żbikowska-Migoń, A., Skalska-Zlat, M., red. (2017). Encyklopedia książki. Wrocław.

WIEDZA

Studenci:

1. Znają ważne procesy i problemy powiązane z historią drukarstwa.

2. Dostrzegają wpływ druku na kulturę nowożytną (i vice versa).

3. Znają aktualny stan wiedzy nt. dawnej książki i orientują się, jakie kwestie badawcze budzą obecnie zwiększone zainteresowanie specjalistów.

4. Wiedzą, gdzie szukać rzetelnej informacji na temat starych druków.

UMIEJĘTNOŚCI

Studenci:

1. Potrafią nazwać poszczególne elementy dawnej książki zgodnie z przyjętą terminologią fachową.

2. Są zaznajomieni z tematem starych druków i z samymi obiektami – potrafią o nich mówić rzeczowo i merytorycznie.

3. Potrafią korzystać z tematycznych katalogów i baz online.

KOMPETENCJE

Studenci:

1. Rozumieją wieloaspektowość dawnej książki i potrafią patrzeć na nią z różnych perspektyw.

2. Posiadają szersze spojrzenie na kulturę dawną.

Obecność, aktywność na zajęciach, wywiązywanie się z zadawanych prac i lektury tekstów. Dopuszczalna jedna nieobecność.

Test przesyłany po ostatnich zajęciach, trzy tygodnie na odesłanie odpowiedzi. Zaliczenie na ocenę (ZAL-OCENA).