Historia starożytna II [2900-L-HST2] Semestr letni 2023/24
Ćwiczenia, grupa nr 9

Podręczniki ogólne i historii chrześcijaństwa w starożytności:

a) A. Ziółkowski, Historia powszechna: starożytność, Warszawa 2010.

b) A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004.

c) K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego od Augusta do Konstantyna, przekł. A. Gierlińska, Poznan - Gniezno 2016.

d) C. Morrisson (red.), Świat Bizancjum, t. 1: Cesarstwo Wschodniorzymskie 330-641, przekł. A Graboń, Kraków 2011.

e) M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.

f) M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2010.

g) M. Carry, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu: Od czasów najdawniejszych do Konstantyna, t. 1-2, przekł. J. Schwakopf, Warsawa 1992.

h) M. Beard, J. North, S. Price, Religie Rzymu. Historia, przekł. zbiorowy pod red. M.J. Baranowskiego i L.Olszewskiego, Oświęcim 2017.

i) E. Wipszycka, Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2017.

j) J. Daniélou, H. I. Marrou, wprow. R. Aubert, Historia Kościoła, t. 1: Od początków do roku 600, przekł. M. Tarnowska, Warszawa 1986.

k) M. Jaczynowska, Religie świata rzymskiego, Warszawa 1990.

l) A. Giardina, Człowiek Rzymu, przekł. P. Bravo, Warszawa 2000.

Wprowadzenie do nauk pomocniczych (epigrafika i papirologia):

a) E. Wipszycka (red.) Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. 3: Źródłoznawstwo czasów późnego antyku, Warszawa 1999.

b) J. Kolendo, J. Żelazowski, współpraca E. Bunsch, Teksty i pomniki: zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa 2003.

c) J. Bodel, Świadectwa epigraficzne: historia starożytna w świetle inskrypcji, przekł. A. Baziór, Poznań 2008.

d) A. Świderkówna, Życie codzienne w Egipcie greckich papirusów, Warszawa 2008.

e) A.E. Cooley, The Cambridge Manual of Latin Epigraphy, Cambridge 2012.

f) Ch. Bruun, J. Edmondson, Oxford Handbook of Roman Epigraphy, Oxford 2014.

g) R.S. Bagnall, The Oxford Handbook of Papyrlogy, Oxford 2009.

Atlasy:

a) L. M. Piotrowicz, Atlas historii starożytnej, Warszawa 1994.

b) R. J. A. Talbert (wyd.), The Barrington Atlas of the Greek and Roman World, Princeton - Oxford 2000.

c) Digital Atlas of the Roman Empire (Lund University): http://dare.ht.lu.se/

Ponadto obowiązuje literatura dotycząca zagadnień szczegółowych, omawianych podczas poszczególnych spotkań.

1. Zajęcia wprowadzające, omówienie podręczników i pomocy naukowych.

Na pierwsze zajęcia proszę o zapoznanie się z rozdziałami: L. Mrozewicz, „Przedsłowie: Karl Christ i Rzym nieprzemijający”, [w:] K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego od Augusta do Konstantyna, przekł. A. Gierlińska, Poznań - Gniezno 2016, s. 11–23 oraz K. Christ, „Wstęp”, [w:] Tamże, s. 27–42.

Zagadnienia:

Główne nurty narracyjne i organizujące konspekt prac o historii Rzymu w XIX i XX w.

Zmiany w dominującej tematyce badań historii Rzymu w XIX i XX w.

2–3. Założenie Rzymu w przekazach literackich później republiki i wczesnego cesarstwa i w źródłach materialnych

źródła literackie (analiza w grupach w czasie zajęć):

Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta: księgi I-V, przeł. A. Kościółek, wstęp J. Wolski, oprac. M. Brożek, Wrocław 1968, księga I.

Plutarch, Żywot Romulusa w: Tenże, Żywoty równoległe. t. 1: Tezeusz - Romulus i ich porównanie, Likurg - Numa i ich porównanie, przekł. i wstęp K. Korus, przyp. i koment. L. Trzcionkowski i K. Korus, Warszawa 2004, s. 128–186.

Cyceron, De republica, księga II – Marek Tuliusz Cyceron, O państwie, O prawach, przekł. I. Żółtowska, Kęty 1999.

Literatura obowiązkowa:

T.J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (London: New York: Routledge, 1995), 1–26.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004, s. 17–47.

Zagadnienia:

Tradycja annalistyczna i antykwarystyczna.

Założenie miasta w różnych ujęciach narracyjnych.

Porównanie źródeł pisanych i wyników badań archeologicznych.

4. Caelius Vibenna i alternatywna tradycja antykwarystyczna

Źródła (analiza w grupach w trakcie zajęć):

Varro, De lingua latina 5.46 [A. Ziółkowski, K. Kokoszkiewicz i inni (wyd. i przekł.), Siedem wzgórz Rzymu (M. Terrentius Varro, De lingua latina 5.41-56). Tekst, przekład, komentarze), Warszawa 2013, s. 51, 93-99]

Dionysius of Halicarnassus, The Roman antiquities, ed. i przekł. E. Carey, LCL, Cambridge – London 2001, ks. II 36.2

Verrius Flaccus/Paulus/Festus, s.v. Caelius mons (W.M. Lindsay (ed.), Sexti Pompei Festi De verborum significatu quae supersunt; Cum Pauli epitome, Lipsiae 1997, s. 38, ll. 26-29; s. 486 L, s.v. Tuscum vicum)

Tacitus, Annales IV 65 [S. Hammer (ed. i przekł.), Tacyt. Dzieła, t. 1, Warszawa 1957, s. 253]

Mowa cesarza Claudiusa na Tablicy z Lyonu (Oratio Claudii de iure honorum Gallis dando), CIL XIII 1668 [17-22] = ILS 212 [I.9-27]

malowidło z grobu François w Vulci

Literatura obowiązkowa:

T.J. Cornell "Who was Servius Tullius?", [w:] Tenże, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars, London – New York 1995, s. 130-141.

Zagadnienia:

Pierwszy kontakt ze źródłem w języku łacińskim (krótki tekst to przełożenia na zajęciach).

Różnice w wizerunku Caeliusa Vibenny w pracach antykwarystów i historiografii.

5-6. Życie codzienne wg graffiti i poezji Catullusa

Źródło:

Wybrane utwory Catullusa za: Katullus: poezje wszystkie, przekł. G. Franczak, A. Klęczar, wstęp A. Klęczar, Kraków 2013.

Wybrane graffiti z CIL IV oraz „Inskrypcje wyborcze z Pompejów”, [w:] A. Chankowski, Wybór źródeł do historii starożytnej, Warszawa 1995, s. 189-190 plus hadnout prowadzącego zajęcia.

Literatura obowiązkowa:

A. Klęczar, „Wstęp”, [w:] Katullus: poezje wszystkie, przekł. G. Franczak, A. Klęczar, Kraków 2013, s. 7-196.

A. Wypustek, Rzymskie graffiti seksualne, erotyczne i miłosne z Pompejów i Herkulanum, Warszawa 2019, s. 7-49.

Zagadnienia:

Zajęcia codzienne zamożnej młodzieży.

„Kontrkultura” rzymska?

Napisy w przestrzeni miejskiej – ich cel i charakter.

Język łaciny popularnej.

7. Horacego Carmen saeculare i wizja przyszłości Rzymu Oktawiana Augusta

Źródło:

Horacy, Pieśni, Pieśń wieku, Jamby, Gawędy, Listy, Sztuka poetycka, przekł., wstęp i koment. A. Lam, Warszawa 1996.

Horacy, Pieśni, Pieśń stuletnia, przekł. i wstęp S. Gołębiowski, Warszawa 1980.

Literatura obowiązkowa:

P. Zanker, August i potęga obrazów, przeł. L. Olszewski, Poznań 1999, s. 161-170, 171-239.

Zagadnienia:

Program Augusta po zakończeniu wojen domowych.

Obowiązki młodzieży w nowym cesarstwie.

8-9. Divi Augusti Res gestae i pogrzeb Augusta

Źródła:

Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, t. 1, przekł. wstęp i koment. J. Niemirska-Pliszczyńska, przedm. J. Wolski, Wrocław - Warszawa 2004 [lub inne wydania] – rozdział „Boski August”.

tzw. „wielka kamea Francji”

P.A. Brunt, J.M. Moore (ed.), Res gestae divi Augusti. The Achievements of the Divine Augustus, Oxford 1986.

Literatura obowiązkowa:

P. Zanker, August i potęga obrazów, przeł. L. Oszewski, Poznań 1999, s. 80–84.

Zagadnienia:

Rekonstrukcja wydarzeń związanych ze śmiercią i pogrzebem Augusta.

Samoocena i program Augusta w Res Gestae.

10-12. Cursus honorum senatorów, ekwitów, inskrypcje cesarskie

Źródła:

wybrane inskrypcje honoryfikacyjne dla senatorów, ekwitów i urzędników municypalnych z ILS i CIL, w tym „Tarcza z Arles”.

Literatura obowiązkowa:

K. Królczyk, J. Trynkowski, „Inskrypcje łacińskie” [w:] Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo starożytności klasycznej, red. E. Wipszycka, t. I/II, Warszawa 2001, s. 186-252.

J. Żelazowski, „Aneks: Wykaz skrótów epigraficznych”, [w:] J. Kolendo, J. Żelazowski, E. Bunsch, Teksty i pomniki: zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa 2003, s. 205-230.

Zagadnienia:

Kontakt ze źródłem w języku łacińskim.

Rekonstrukcja karier urzędników poświadczonych w inskrypcjach łacińskich.

Zajęcia obejmują wyjście do Muzeum Narodowego w Warszawie, jeśli pozwolą na to okoliczności.

13. Źródła dokumentarne (papirusy): karmienie piersią i najmowanie mamki w Egipcie rzymskim

Źródło:

Kontrakt najęcia mamki z 13 r. p.n.e.: A.S. Hunt, C.C. Edgar, Select Papyri, t. 1: Private Documents, LCL 266, Cambridge (Mass.) 1932, papirus nr 16.

Literatura obowiązkowka:

Bradley, K. R., Sexual regulations in wet-nursing contracts from Roman Egypt, Klio 62 (1980), s. 321-325.

M. Parca, The wet nurses of Ptolemaic and Roman Egypt, Illinois Classical Studies 42 (2017), s. 203-226.

Zagadnienia:

Cechy „dobrej” i „złej” mamki.

Przed czym zabezpieczają kontrakty najęcia mamki?

Warunki pracy najuboższej ludności w Egipcie rzymskim.

Zajęcia obejmują wyjście do Biblioteki Papirologii UW, jeśli okoliczności na to pozwolą.

14–15. Prześladowania chrześcijan (cesarz Decius i libelli):

Źródła:

Euzebiusz, Historia kościelna, księga VI 39-42, VIII 3.

Wybrane libelli z handoutu prowadzącego.

Literatura obowiązkowa:

E. Wipszycka, Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2017 [rozdział o prześladowaniach chrześcijan].

W. Graham Claytor, „A Decian libellus at Luther College (Iowa)”, Tyche 30 (2015), 13-18.

Zagadnienia:

Prześladowanie chrześcijan opisane przez Dionizego biskupa Aleksandrii – przyczyny i przebieg.

Zachowanie Dionizego wobec prześladowań.

Rekomendacje biskupów jak zachować się wobec prześladowań.

Jak działały wiejskie komitety ds. składania ofiar w Egipcie?

Czy cesarz Decius faktycznie planował prześladowanie chrześcijan?

Zajęcia są poświęcone pracy ze źródłami do wybranych kluczowych zagadnień z zakresu historii starożytnego Rzymu od założenia miasta do późnego antyku. Osoby studiujące samodzielnie przygotowują materiał źródłowy i literaturę przedmiotu przed zajęciami. Następnie w trakcie zajęć, pod kierunkiem prowadzącego, prowadzą analizę krytyczną źródeł z wykorzystaniem wiedzy zbudowanej na podstawie literatury przedmiotu.

Ćwiczenia zapoznają osoby studiujące z możliwościami i ograniczeniami wykorzystania podstawowych źródeł historiograficznych i literatury antycznej do poszerzania naszej wiedzy o przeszłości, a także uczą ich konfrontowania ze źródłami materialnymi, ikonograficznymi, papirologicznymi i epigraficznymi.

Podstawą do zaliczenia ćwiczeń jest obecność na zajęciach: dopuszczalne są trzy nieobecności w semestrze, z czego dwie muszą być odpracowane na dyżurze.

Warunkiem dopuszczenia do zaliczenia semestru jest uzyskanie min. 50% punktów na kolokwium z alfabetu greckiego i kolokwium z mapy Cesarstwa Rzymskiego.

Ocena końcowa wynika z aktywnego udziału w dyskusji w trakcie zajęć, na podstawie przygotowania przed zajęciami materiału z zadanych lektur oraz eseju do 1000 słów na jeden z tematów zajęć (składany przed końcem semestru, dopiero po odbyciu wybranych zajęć).

dr Paweł Nowakowski