Historia kultury polskiej XIX w. [3002-1HKP2COD1] Semestr letni 2024/25
Ćwiczenia, grupa nr 1

Bibliografia (do wyboru)

Opracowania

Adam Leszczyński, „Ludowa historia Polski”, Warszawa 2021.

Michał Rauszer, „Siła podporządkowanych”, Warszawa 2021.

Kacper Pobłocki, „Chamstwo”, Wołowiec 2021.

Aleksander Świętochowski, „Historia chłopów polskich”, t. 1-2, wyd. dowolne.

Jan Stanisław Bystroń, „Kultura ludowa”, Warszawa 1947

Ludwik Stomma, „Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku”, Warszawa 1986.

Maria Janion, „Niesamowita Słowiańszczyzna”, wyd. dowolne.

Tomasz Wiślicz, Jan Wasiewicz, „Bunty chłopskie” w: „Polskie miejsca pamięci. Dzieje toposu wolności”, red. Stefan Bednarek, Bartosz Korzeniewski, Warszawa 2014.

Andrzej Chwalba, „Historia Polski 1795-1918”, wyd. dowolne.

Martin Pollack, „Cesarz Ameryki. Wielka ucieczka z Galicji”, Wołowiec 2017.

„Historia chłopów polskich”, t. 1-3, opr. zbiorowe, red. Stefan Inglot, Warszawa 1970.

Teksty źródłowe (wybór)

Juliusz Słowacki, „Sen srebrny Salomei”, wyd. dowolne.

Seweryn Goszczyński „Zamek kaniowski”, wyd. dowolne.

Jan Czeczot, „Piosenki wieśniacze znad Niemna”, wyd. dowolne

Zorian Dołęga Chodakowski „O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem”, wyd. dowolne.

Eliza Orzeszkowa, „Dziurdziowie”, wyd. dowolne.

Eliza Orzeszkowa, „Niziny”, wyd. dowolne.

Józef Ignacy Kraszewski, „Ulana”, wyd. dowolne.

Artur Gruszecki, „Tuzy”, wyd. dowolne.

Władysław Anczyc, „Chłopi-arystokraci”, wyd. dowolne.

Władysław Stanisław Reymont, „Suka”, „Jamioł”, wyd. dowolne.

Bruno Jasieński „Słowo o Jakubie Szeli”, wyd. dowolne.

Stefan Żeromski, „Turoń”, wyd. dowolne.

Władysław Orkan, „Listy ze wsi” – wybór, wyd. dowolne

Zakres tematów:

Wiek XIX – historia chłopska. Ukryty podmiot historii

Projekt zajęć oparty jest na dość oczywistym rozpoznaniu: jeśli z czymś mamy tutaj do czynienia to raczej z historiami wieku XIX niż z ujednoliconą historią, rozumianą zarówno jako sposób widzenia i interpretowania przeszłości, jak i samo doświadczenie ludzi minionych – o tyle, o ile jesteśmy w stanie się do niego zbliżyć. Proponowany cykl zbudowany jest na przecięciu zagadnień związanych z „ludem” jako projektem kształtowanym w dyskursie elitarnym/inteligenckim, a rodzącymi się w wieku XIX chłopskimi autonarracjami, manifestacjami doświadczenia i tożsamości. Ten pierwszy dyskurs charakteryzował się wieloma sprzecznościami: chłopi funkcjonowali w nim jako nieskażone źródło pamięci kulturowej, jako dobrzy „ludzie natury”, a jednocześnie jako lokalni dzicy, jako żywioł z definicji nieludzki, jako problem cywilizacyjny i społeczny, jako „ciało obce” w kulturze polskiej. Ten drugi – kształtował się w dużej mierze poza sferą projektów wykuwanych w stołecznych redakcjach. Charakteryzowało go inne doświadczenie bycia w teraźniejszości, inna opowieść o przeszłości, odmienne panteony bohaterów czy listy zdarzeń istotnych. Napięcie między tymi dwoma narracjami wydaje się ogromne już w XIX wieku; sądzę zresztą, że w jakiejś mierze zadecydowało ono o skomplikowanym kształcie polskiego procesu modernizacyjnego. Rozmaite czynności sprawcze podejmowane przez ludność wiejską nie wpisały się w historię narodową, nie zostały włączone do narracji o polskiej wspólnocie. Jak się wydaje, nie do przyjęcia były te sytuacje, w których wieś nie godzi się z rolą „ucznia klas oświeconych”, przerywa paternalistyczną pedagogikę i na swój własny sposób staje do działania. Samodzielność warstw podległych była jednym z silnych lęków XIX-wiecznych elit, nawet jeśli zagorzale pracujących na rzecz emancypacji tychże warstw. Zrekonstruowanie stosunków społecznych i zaprojektowanie innej ich dynamiki niż dynamika pedagogiczna „rodzic – podopieczny” okazało się niepodobieństwem, a zawołanie „Z szlachtą polską polski lud” wypada uznać za zaklęcie wobec rzeczywistości, w której ten lud właśnie działa osobno. Temu będziemy się przyglądać.

1. Czy mamy historię ludową? Problem źródeł (zapisy, ikonografia vs organizacja pól, sposób zabudowy gospodarstw, historia materialności wsi itd.) i wynikające z tego problemy metodologiczne.

2. Konflikt założycielski: „Sen srebrny Salomei” Słowackiego/ „Zamek kaniowski” Goszczyńskiego (kwestia chłopska na Ukrainie; obcość: różnica językowa, religijna, stanowa; sprawa społecznych emocji wobec „chłopskich poruszeń” – przemoc i poczucie wstydu).

3. Projekcje: Sentymentalne i niesamowite: „Piosenki wieśniacze znad Niemna” Jana Czeczota, „Niesamowita Słowiańszczyzna” Marii Janion, „O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem” Zoriana Dołęgi Chodakowskiego.

4. Zadania: Chłopstwo jako problem społeczny: Eliza Orzeszkowa, „Dziurdziowie” i „Niziny”.

5. Kolonializm: Artur Gruszecki, „Tuzy”.

6. Niejednoznaczności zmiany: Nowy wizerunek: Władysław Anczyc, „Chłopi-arystokraci”.

7. Odzwierciedlenia: Próba realizmu: wczesna nowelistyka Reymonta (np. „Suka”, „Jamioł”).

8. Zdarzenie historyczne, postać: sprawa Jakuba Szeli i jej literackie echa (Jasieński „Słowo o Jakubie Szeli”, Żeromski, „Turoń”).

9. Zdarzenie legendarne, postać: topos zbójnicki – Janosik (Jalu Kurek „Janosik”).

10. Pokolenie awansu: Kasprowicz-Orkan-Pigoń (wybór publicystyki + teksty auto- i biograficzne).

11. Działanie: migracja – Martin Pollack, „Cesarz Ameryki”, Małgorzata Szejnert „Wyspa klucz”, inne prace poświęcone chłopskiej migracji zarobkowej.

12. Autonarracje: listy z emigracji (wybór z tomu Kula-Assorodobraj).

13. Autonarracje: Jan Słomka, „Pamiętnik włościanina”; Jakub Bojko, „Gorące słowa”; Kazimierz Deczyński, „Pamiętnik chłopa nauczyciela”.

14. Autonarracje: wiejscy fotografowie (Teresa Ambrożewicz, „Fotograf wiejski i jego świat, Wojciech Migacz 1874-1944”, Juliusz Gasztecki, „Mistrz zapomniany. O Michale Greimie z Kamieńca”, „Fotografia chłopów polskich do 1944”, nr specjalny pisma „Nowa Wieś”, Jan Molenda „Fotografia chłopska jako źródło historyczne” i in.).

15. Ramy: Synteza: Kolberg i jego „Lud” (wybór).

16. Ramy: Epos (pominięć): „Chłopi” W.S. Reymonta.

Metody dydaktyczne:

- analityczna lektura tekstów źródłowych oraz lektura tekstów opracowań;

- moderowana dyskusja na zajęciach;

- zadania problemowe realizowane indywidualnie i w grupach;

- studenckie wprowadzenia do zajęć.

Podstawowym kryterium zaliczenia zajęć jest obecność. Każda osoba uczestnicząca w zajęciach ma prawo do dwóch nieobecności w semestrze, wszystkie nieobecności powyżej należy zaliczać zgodnie z warunkami zawartymi w ogólnym opisie przedmiotu (niezależnym od cyklu).

Przedmiot kończy się egzaminem ustnym, obejmującym tematy i lektury z obydwu semestrów oraz 10 pozycji wybranych z ogólnej listy lektur (przesłanej studentom przez Google Classroom). Przy ocenie końcowej brana pod uwagę będzie odpowiedź na pytania egzaminacyjne oraz aktywność na zajęciach w trakcie semestru (systematyczna aktywność, czyli regularne zabieranie głosu w dyskusji na zajęciach może podwyższyć ocenę z egzaminu o pół stopnia).

brak