Uniwersytet Warszawski - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Praktyki tłumaczeniowe w XIX wieku i polskie teorie przekładoznawcze

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 3001-PTW-OG
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (0232) Literatura i językoznawstwo Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Praktyki tłumaczeniowe w XIX wieku i polskie teorie przekładoznawcze
Jednostka: Instytut Literatury Polskiej
Grupy: Przedmioty ogólnouniwersyteckie humanistyczne
Przedmioty ogólnouniwersyteckie na Uniwersytecie Warszawskim
Przedmioty ogólnouniwersyteckie Wydziału Polonistyki
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Rodzaj przedmiotu:

ogólnouniwersyteckie

Tryb prowadzenia:

w sali

Skrócony opis:

Zajęcia konwersatoryjne poświęcone są praktycznej i teoretycznej refleksji nad fenomenem dziewiętnastowiecznych tłumaczeń z różnych literatur i języków. Celem konwersatorium ogólnouniwersyteckiego jest zapoznanie studenta z wybranymi dziełami tłumaczonych dzieł z literatur obcych. Uczestnik zajęć poznaje podstawowe mechanizmy, praktyki, sposoby dokonywania tłumaczeń (w tym wyborów) i strategie translatorskie w XIX wieku. Przedmiot ma za zadanie wskazanie dominant estetyczno-artystycznych w polskiej przekładoznawczej tradycji dziewiętnastowiecznej, a także określenie różnorodnych form wpływu, zależności i oddziaływania na decyzje i wybory translatorskie (określenie kontekstu biograficznego, predylekcji autorskich, pokazania przemian warsztatu translatora, wskazania wątków, gatunków i problemów wynikających z wyborów tłumaczonych dzieł), wrażliwość estetyczną, obecność i znaczenie wybranych tłumaczeń w rodzimej historii literatury i kultury.

Pełny opis:

Zajęcia konwersatoryjne poświęcone są praktycznej i teoretycznej refleksji nad fenomenem dziewiętnastowiecznych tłumaczeń z różnych literatur i języków. Celem konwersatorium ogólnouniwersyteckiego jest zapoznanie studenta z wybranymi dziełami tłumaczonych dzieł z literatur obcych. Uczestnik zajęć poznaje podstawowe mechanizmy, praktyki, sposoby dokonywania tłumaczeń (w tym wyborów) i strategie translatorskie w XIX wieku. Przedmiot ma za zadanie wskazanie dominant estetyczno-artystycznych w polskiej przekładoznawczej tradycji dziewiętnastowiecznej, a także określenie różnorodnych form wpływu, zależności i oddziaływania na decyzje i wybory translatorskie (określenie kontekstu biograficznego, predylekcji autorskich, pokazania przemian warsztatu translatora, wskazania wątków, gatunków i problemów wynikających z wyborów tłumaczonych dzieł), wrażliwość estetyczną, obecność i znaczenie wybranych tłumaczeń (z literatur angielskiej, niemieckiej, francuskiej, czeskiej, rosyjskiej, włoskiej) w rodzimej historii literatury i kultury, a w konsekwencji zapoznawanie studenta z artystycznymi konwencjami przekładoznawczymi i ich ewolucją w czasie. Mówiąc o zmienności i dynamice konwencji artystycznych dominujących w polskich wyborach tłumaczeniowych, będących efektem dialogów z tradycją przekładoznawczą innych kultur i kręgów estetyczno-światopoglądowych i artystycznych, konwersatorium ma na celu wskazanie najważniejszych dominant i mechanizmów określających mapę polskiej dziewiętnastowiecznej translatologii, pozwalającej mimo różnic wynikających z zaborowości, wskazać na stałe i zmienne pole współtworzące dziewiętnastowieczny kanon literatury obcej tłumaczonej przez poetów, krytyków literackich, a przede wszystkim wybitne poetki, tłumaczki, krytyczki literackie, pisarki, żeby określić wyrazistość, osobność, swoistość polskiej tradycji translatologicznej na ziemiach polskich w XIX wieku.

Konwersatorium wykorzystuje kategorie badawcze – zarówno estetyczno-genologiczne, rodzajowo-gatunkowe, jak i problemowe (związane z przemianami stylów i prądów oraz konwencji artystycznych, charakteryzujących poszczególne tłumaczenia w XIX wieku, a także kondominia współistnienia różnorodnych, nakładających się na siebie bądź współistniejących trendów estetyczno-artystycznych) określające specyfikę poszczególnych dzieł literackich tłumaczonych przez różnych autorów. Dotyka specyfiki wyborów, decyzji tłumaczy, a także obecnych poprzez te wybory motywów, wątków tematycznych (często powtarzających się również w autorskiej twórczości). Refleksja nad specyfiką wyborów tłumaczeń i praktyki dziewiętnastowiecznych skupiać się będzie wokół najważniejszych (ale nie jedynych w tym wykazie) kręgów tematycznych: wyborów tłumaczy i wyborów tłumaczeń w XIX i na początku wieku – gatunków najczęściej tłumaczonych (powieść, poemat, sonet, ballada); znaczenia klasyki literatury światowej w tłumaczeniach (tłumaczenia z łaciny i patronat Goethego); pojęciem die Weltliteratur (literatury światowej) jako nadrzędnej dla rozumienia konieczności domestykowania tłumaczeń do idiomatyki narodowej i form tłumaczeń jako sposobu dostosowywania do języków narodowych; językowych obrazów świata w tłumaczeniach (udomawianie tłumaczeń); znaczeniu idiomatyzacji tłumaczeń i patronatów określających ducha europejskości (dziedzictwo Lewisa Carrolla, Charlesa Baudelaire’a, Arthura Rimbauda); niemożliwego w tłumaczeniu – nieprzekładalnego w przekładzie; kulturowej historii literatury obecnej w tłumaczeniach (np. francuskie i wiktoriańskie ukąszenia – dziewiętnastowieczność „obcych”), czyli pytaniom o to, dlaczego tłumacz musi mieć kompetencje historyka kultury.

Taki sposób myślenia o cechach przekładów i wpisanych weń kulturowo-artystycznych dominantach, wynikających z autorskich wyborów i doświadczeń artystycznych tłumaczy, pozwala łatwiej wprowadzić perspektywę porównawczą dwojakiego rodzaju: pokazującą dynamikę zmian tłumaczeń na mapie polskiej dziewiętnastowieczności (i wyróżniki decydujące o zmianie, a także pozwalające określić ich szczególność – kanoniczność dzieł przekładanych, obecnych w świadomości dziewiętnastowiecznych i dzisiejszej), a także ukazać specyfikę wyborów i decyzji tłumaczy, a także charakter gatunkowo-problemowy tłumaczonych dzieł (często za pośrednictwem innego niż macierzysty języka), żeby wskazać najważniejsze dla tego czasu kierunki inspiracji.

Materiał konwersatoryjny (wybiórczy i bazujący na wyrazistej autorskiej selekcji) uporządkowany został wedle kryteriów genologicznych, estetycznych i chronologicznych. Celem konwersatorium jest sproblematyzowanie najważniejszych wyborów i efektów artystycznych tłumaczy XIX wieku, obecnych w wybranych przykładach tłumaczeń z różnych literatur. Taka metoda ujawniania specyfiki przemian konwencji artystycznych tłumaczeń, a także wyborów i decyzji tłumaczy w XIX wieku, uwzględniająca najważniejsze i najciekawsze realizacje literackie (każdorazowo autonomiczne, dające nowe dzieło literackie jako efekt przekładu), pozwala uchwycić dynamikę polskiej dziewiętnastowiecznej kultury, związaną nie tylko z artystycznymi możliwościami tłumaczonych dzieł, lecz także (i często to jest jeden z najciekawszych, naddanych komponentów znaczeniowych tłumaczeń) z przeżywaniem historii i nowoczesności, z przemianami formuły polskości, okolicznościami zaistnienia niektórych dzieł literackich i zmianami na rynku literackim: dochodowością, poczytnością, oczekiwaniami czytelnika, normami obyczajowymi, cenzurą, zmianą statusu piszącego / piszącej, uprawianiem zawodu pisarki (nie tylko pisarza), profesjonalizacją zawodu pisarza i dziennikarza.

Konwersatorium wprowadza w związku z tym również perspektywę kulturologiczną, pozwalającą na uchwycenie dynamiki przemian konwencji artystycznych na szerszym tle przemian kulturowo-cywilizacyjnych i wskazanie różnorodnych sposobów oraz języków, jakimi mówią najważniejsze tłumaczone dzieła literackie polskiej literatury w XIX wieku i w jaki sposób języki te określają zmienność polskiej literatury, a w konsekwencji nowe wybory artystyczno-estetyczne. Podczas zajęć na temat tłumaczonych dzieł w XIX wieku student będzie mógł zastanowić się nad tym, do czego zmuszał panslawizm (wybory i decyzje tłumaczy), jak kształtowała się wspólnota Słowian wobec tłumaczeń literatury zachodnioeuropejskiej, jakie były jedne z najważniejszych transferów tłumaczeniowych w XIX i na początku XX wieku (praktyki dziewiętnastowiecznych i języki jako media translacji: Bolesław Leśmian tłumaczy Edgara Allana Poego, medium francuskiego; Jan Kasprowicz jako tłumacz angielskich poetów jezior i balladzistów, medium niemieckiego; Władysław Syrokomla tłumaczy serbskich i duńskich pisarzy ; medium czeskiego i niemieckiego, a także poetów Albionu, medium rosyjskiego), dlaczego najważniejszymi tłumaczkami w XIX wieku okazywały się kobiety tłumaczki – genialność i możliwości kompetencyjne (m.in. Wilhelmina Zyndram-Kościałkowska, Maria Komornicka, Maria Konopnicka, Julia Dickstein-Wieleżyńska).

Pytanie o status tłumaczeń staje się równie ważne, co pytanie o ich funkcjonalność, komunikatywność, nośność poszczególnych wybitnych dzieł literatury. A przyczyny tej wybitności i wyjątkowości, zmienne w czasie, wskazują na specyfikę „długiego trwania” wybranych gatunków literackich, ich testowania, przekraczania, modelowania tak, by pokazać rozwój poszczególnych gatunków.

Konwersatorium pokazuje możliwości interpretacji tekstów literackich, dyskusji nad wybranymi dziełami literackimi (także dzięki poetyce fragmentu), hermeneutycznym kluczeniu wokół kwestii problemowych wpisanych w artystyczną tkankę języka tłumaczenia.

Teksty omawiane na zajęciach są łatwo dostępne dzięki FBC oraz skanom przesyłanym przez prowadzącego zajęcia.

Konwersatorium – 30 godzin = 3 ECTS

Literatura:

Baudelaire Ch., Kwiaty grzechu, przeł. Adam M-ski i A. Lanfe, Warszawa 1894.

Dickens Ch., Pustkowie, tłum. W. N., Warszawa 1856, t. 1–5.

Dickens Ch., Samotnia, tłum. T. J. Dehnel, Poznań 2018, t. 1–2.

Konopnicka M., Korespondencja, t. I: Do pisarzy: Józefa Ignacego Kraszewskiego, Stanisława Krzemińskiego, Teofila Lenartowicza, Ernesta Schwaba-Polabskiego, Jaroslava Vrchlickiego, Eliški Krásnohorskiej, Františka Kvapila, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971.

Konopnicka M., Przekłady, [w:] eadem, Poezje w nowym układzie, t. VI, Warszawa 1904.

Konopnicka M., „Faust”. Tragedia Goethego, przekł. L. Jenike, Warszawa, nakład T. Paprockiego, „Gazeta Polska” 1888, nr 284, s. 3; nr 285; s. 2–3.

Poe E. A., Opowieści nadzwyczajne, tłum. B. Leśmian, Warszawa [1913?].

Shelley P. B., Epipsychidion, tłum. J. Kasprowicz, Warszawa [b.d.w., 1924].

Syrokomla W., Gawędy i rymy ulotne, poszyt III, Wilno 1856.

Orzeszkowa E., O przekładach [w:] tejże, Pisma krytycznoliterackie, zebrał i oprac. E. Jankowski, Wrocław–Kraków 1959.

Bibliografia uzupełniająca (kontekstowa – dla chętnych):

Balcerzan E., Poetyka przekładu artystycznego, „Nurt” 1968, nr 8.

Barańczak S., Jak tłumaczyć humor Szekspira, [w:] Od Shakespeare’a do Szekspira, red. J. Ciechowicz, Z. Majchrowski, Gdańsk 1993, s. 45–56.

Berger J., Przekłady Kasprowicza, cz. I: Poezja niemiecka, Poznań 1948.

Budrewicz A., Stanisław Egbert Koźmian – tłumacz Szekspira, Kraków 2007.

Budrewicz A., Dickens w Polsce. Pierwsze stulecie, Kraków 2015.

Cetera-Włodarczyk A., Smak morwy. U źródeł recepcji przekładów Szekspira w Polsce. Warszawa 2009.

Cetera-Włodarczyk A., Sobowtóry i barbarzyńcy: o przekładach Szekspira w XXI wieku, [w:] Szekspir wśród znaków kultury polskiej, red. E. Łubieniewska, K. Latawiec, J. Waligóra, Kraków 2012.

Górski K., Z recepcji Shelleya w Polsce [w:] tegoż, Jan Kasprowicz. Studia, Warszawa 1977, s. 34–40.

Kamieńska A., Pochwała niemożliwości, [w:] Przekład artystyczny. O sztuce tłumaczenia księga druga, red. S. Pollak, Wrocław 1975.

Kłos A., „Fatilità” i „Tempeste” Ady Negri w przekładzie Marii Konopnickiej, „Przekładaniec” 2011, s. 111–127.

Krysztofiak M., Przekład literacki a translatologia, Poznań 1999.

Krysztofiak M., Translatologiczna teoria i pragmatyka przekładu artystycznego, Warszawa 2011.

Lebiedziński H., Przekładoznawstwo ogólne wobec teorii enroi, Warszawa 1989.

Lipszyc A., O nieprzekładalności przekładu, „Literatura na Świecie” 2011, nr 5‒6, s. 69‒89.

Łukasiewicz M., Pięć razy o przekładzie, Kraków–Gdańsk 2017.

Niemirycz A., Od Chaucera do Yeatsa. Translatorskie wybory Jana Kasprowicza jako tłumacza literatury angielskiej, [w:] Jego

świat. 150-lecie urodzin Jana Kasprowicza, red. G. I gliński, Olsztyn 2011, s. 489–519.

Osiński D. M., Filologia niemożliwego. O tłumaczeniach poezji Leśmiana na język angielski i niemiecki, „Tekstualia” 2018, nr 1(52): Leśmian w Europie i na świecie, s. 11–41.

Osiński D. M., Wybory, decyzje i kłopoty translatora. Poezja angielska i niemiecka w tłumaczeniach Jana Kasprowicza, [w:] „Wykrzesać pokrewieństwo burzy”. Jana Kasprowicza drogi do wielkości. Szkice i studia, pod red. R. Okulicz-Kozaryna, K. Jaworskiego i M. Jauksza, Poznań 2021, s. 185–232.

Płaszczewska O., Przestrzenie komparatystyki – italianizm, Kraków 2010.

Polska myśl przekładoznawcza, pod red. P. de Bończa Bukowskiego i M. Heydel, Kraków 2013.

Przekład artystyczny, pod red. S. Pollaka, Warszawa 1975.

Przekład literacki, pod red. A. Nowickiej-Jeżowej i D. Knysz-Tomaszewskiej, Warszawa 1997.

Reiß K., Möglichkeiten und Grenzen der Übersetzungskritik, München 1971.

Reiß K., Textyp und Übersetzungsmethode. Der operative Text, Kronberg 1976.

Rogaczewska M., „Kęs przestrzeni” dla tłumacza. Opisy natury w Leśmianowych przekładach nowel Poego, Warszawa 2022.

Rogaczewska M., „Studnia i wahadło” Edgara Allana Poego w przekładach Baudelaire’a i Leśmiana, [w:] Leśmian w Europie i na świecie, red. Ż. Nalewajk, M. Supeł, Warszawa 2019, s. 56–95.

Tabakowska E., Słowo-po-słowie od tłumacza, [w:] L. Carroll, Alicja w Krainie Czarów, ilustr. T. Jansonn, tłum. i posł. E. Tabakowska, Kraków 2012, s. 115–117.

Efekty uczenia się:

Po ukończeniu przedmiotu student:

1) W zakresie wiedzy student:

- zna elementarną terminologię historycznoliteracką;

- zna pojęcie ‘przekładu’, ‘transferu’, ‘konwencji artystycznej’, ‘idiomatyzacji’, ‘domestykacji’, ‘ekwiwalentyzacji’;

- orientuje się w zakresie podstawowym w dynamice rozwoju procesu historycznoliterackiego, z uwzględnieniem perspektywy komparatystycznej i kulturowej;

- zna wybrane pojęcia historycznoliterackie obecne w przekładoznawstwie polskim XIX wieku i współczesnym;

- orientuje się w kulturowych i filozoficznych podstawach polskiej i europejskiej literatury oraz w ogólnych relacjach między literaturą a sztuką oraz literaturą a humanistyką na przestrzeni wieków;

- charakteryzuje podstawowe cechy tłumaczeń, rozumie pojęcie formacji kulturowej, formacji historycznoliterackiej, procesu historycznoliterackiego, stylu odbioru;

- rozpoznaje w wymiarze podstawowym strategie wybranych tłumaczy;

- posiada podstawy do krytycznej analizy tłumaczonych dzieł, a także zjawisk literackich i kulturowych charakterystycznych dla konwencji XIX wieku;

- ma elementarną wiedzę na temat roli tłumaczenia w literaturze narodowej, miejsca tłumaczonego dzieła literackiego w epoce historycznoliterackiej, a także szerzej – w obrębie formacji kulturowej oraz statusu tłumacza i jego kompetencji.

2) W zakresie umiejętności student:

- ma elementarne umiejętności badawcze pozwalające na konstruowanie uogólnień historycznoliterackich;

- w sposób precyzyjny i spójny umie wypowiadać się w mowie na tematy związane z ćwiczeniami konwersatoryjnymi;

- potrafi dokonać obserwacji i interpretacji zjawisk historycznoliterackich;

- potrafi wykorzystać podstawową wiedzę teoretyczną w celu analizy i interpretacji wybranych tłumaczeń XIX wieku;

- potrafi interpretować przekłady jako efekty autorskich przetworzeń, a także dzieła literackie, uwzględniając kontekst historyczny i kulturowy;

- posiada umiejętność, wyciągania wniosków, dyskutowania, formułowania sądów i argumentacji;

- posiada zdolność krytycznej analizy zjawisk literackich i kulturowych charakterystycznych dla wybranych (konkretnych) tłumaczeń z XIX wieku określających charakter epok historycznoliterackich oraz prądów estetycznych dominujących w polskiej dziewiętnastowieczności;

- potrafi samodzielnie zdobywać wiedzę na podstawie wskazówek udzielanych przez prowadzącego konwersatorium i rozwijać swoje umiejętności z zakresu dziewiętnastowiecznych tłumaczeń z uwzględnieniem kanonicznych dzieł swoich czasów;

- potrafi korzystać z różnych źródeł;

- umie ocenić przydatność typowych metod przekładoznawczych, procedur i praktyk w refleksji nad przemianami konwencji artystycznych;

- umie prezentować własne pomysły, wątpliwości i sugestie interpretacyjne, popierając je właściwymi argumentami;

- potrafi dokonać analizy własnych działań i wskazać ewentualnie obszary wymagające modyfikacji przyszłych działań;

- analizuje podstawowe kategorie i pojęcia: m.in. ‘przekład’, ‘transfer’, ‘konwencja artystyczna’, ‘idiomatyzacja’, ‘domestykacja’, ‘niemożliwe w tłumaczeniu’, ‘utracone w tłumaczeniu’, ‘gatunek’, ‘ekwiwalentyzacja’.

- analizuje różnorodne języki, którymi mówią tłumaczenia dziewiętnastowiecznej literatury światowej;

- interpretuje dzieła literackie tego okresu, uwzględniając kontekst historyczny i kulturowy.

3) W zakresie kompetencji społecznych student:

- jest gotów do pracy w grupie, wspierania procesu twórczego innych osób;

- jest gotów do wzięcia odpowiedzialności za trafność przekazywanej wiedzy i kieruje się uczciwością naukową;

- jest gotów do ciągłego dokształcania się i rozwoju;

- jest gotów do docenienia znaczenia narodowego (a w kontekście światowego i europejskiego) dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych;

- jest gotów do doceniania różnorodności i wielości opinii i kultur;

po skończonym cyklu kursowym student potrafi ocenić poziom swej wiedzy;

- zna i docenia wartość badań translatologicznych oraz historycznoliterackich oraz ich znaczenie dla zrozumienia współczesnej kultury, a także zidentyfikowania i nazwania relacji między literaturą dziewiętnastowieczną a współczesną;

- ma przekonanie o sensie i wartości rozumiejącej lektury przekładoznawczej i historycznoliterackiej w kontekście budowania wspólnoty kulturowej;

- ma przekonanie o wadze profesjonalnej wiedzy przekładoznawczej i historycznoliterackiej;

- docenia wagę odpowiedniego przygotowania do profesjonalnej dyskusji na temat historii literatury polskiej i jej przemian;

- jest świadomy etycznego wymiaru badań naukowych (etyka interpretacji);

- jest przygotowany do aktywnego uczestnictwa w grupie dyskusyjnej;

- w trakcie uczestnictwa w zajęciach odpowiednio przygotowuje się do pracy ze wskazanym tekstem;

- orientuje się w dynamice rozwoju procesu historycznoliterackiego, właściwego dla danego etapu w rozwoju historii literatury;

- docenia wartość badań przekładoznawczych oraz historycznoliterackich i ich znaczenie dla zrozumienia współczesnej kultury.

Symbole efektów uczenia się dla programu studiów: K_W17, K_U03, K_K03

Metody i kryteria oceniania:

Udział w aktywnej dyskusji podczas zajęć. Zaliczenie na ocenę.

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.
ul. Banacha 2
02-097 Warszawa
tel: +48 22 55 44 214 https://www.mimuw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.2.0-80474ed05 (2024-03-12)