Historia powszechna XIX w. [2900-L-HPW19] Semestr zimowy 2022/23
Ćwiczenia, grupa nr 2

1) Źródła: Wybór tekstów źródłowych do historii powszechnej 1789-1815, red. J. Willaume, Lublin 1975: Deklaracje Praw Człowieka i Obywatela z 26 VIII 1789 i 24 VI 1793 (s. 15 n.); M. Sczaniecki, Wybór tekstów źródłowych do historii państwa i prawa w dobie nowożytnej, , cz. I, Warszawa 1976: Konstytucje Republiki Francuskiej z 3 IX 1791 i 24 VI 1793 (s. 101-110); Wiek XVI-XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych, Warszawa 1997: Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej 1776 (s. 240).

Opracowania: M. Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870 (rozdz. III, V, VI-VIII, XIII: tło polityczne i najważniejsze zmiany ustrojowe we Francji od 1789 do 1793 r.); J. Baszkiewicz, Nowy człowiek, nowy naród, nowy świat. Mitologia i rzeczywistość rewolucji francuskiej, Warszawa 1993, s. 44-55; J. Baszkiewicz, Francja nowożytna. Szkice z historii Francji wieków XVII-XX, Poznań 2002. s. 65-73, 82-100.

2) Źródła: fragmenty pism politycznych de Maistre’a w: J. Trybusiewicz, de Maistre, s. 123-130, 134-139, 144-149, 154 , 160-162, 184, 194-200

Opracowania: wybrane fragmenty z: A. Gniazdowski, Filozofia i gilotyna, s. 63-66, 69-83, 94-97, 150-154, 171-174, 180-190; J. Szacki, Kontrrewolucyjne paradoksy, Warszawa 1965, s. 12-28.

3) Źródła: Sprawozdanie rządu z dwuletniej działalności w: Teksty źródłowe do nauki historii w szkołach średnich, zesz. 46: A. M. Skałkowski, Okres napoleoński, Kraków 1923, s. 10-11; konstytucja z 13 XII 17999 [22 frimaire’a roku VIII], w: M. Sczaniecki, Wybór tekstów źródłowych do historii państwa i prawa w dobie nowożytnej, cz. I: , s. 126-130;Podzielone między uczestników zajęć: J. U. Niemcewicz, Podróże po Ameryce 1797-1807, Wrocław-Warszawa 1959, s. 320-333, 344-347; S. Staszic, Dziennik podróży 1789-1805, Kraków 1931, s. 402-409;

Opracowania: J. Tulard, Napoleon — mit zbawcy, Warszawa 2003, s. 256-277; ; G. Ellis, Cesarstwo Napoleona, s. s. 26-42, 57-66; podzielone między uczestników zajęć: M. Senkowska-Gluck, Francja doby napoleońskiej, w: Europa i świat w epoce napoleońskiej, Warszawa 1977, s. 122-147; A. Forrest, State-formation and Resistance: the Army and Local Elites in Napoleonic France, w: Collaboration and Resistance in Napoleonic Europe, London 2003 [depozyt w lektorium] s. 37-54

4) Źródła: I. Kant, Do wiecznego pokoju, w: tenże, O porzekadle: to może być słuszne w teorii, ale nic nie jest warte w praktyce. Do wiecznego pokoju, Toruń 1995.

Opracowania: Wstęp wydawcy do O porzekadle... (stosunek Kanta do sprawy polskiej); dowolne opracowanie z zakresu historii filozofii (ogólne informacje n.t. biografii i myśli Kanta).

5) Źródła: memoriał S. Piattolego, w: A. J. Czartoryski, Pamiętniki i memoriały polityczne, s. 607-609; rosyjskie raporty i instrukcje dyplomatyczne z 1807 r. w: Wniesznaja politika Rossii, t. IV, XIIb. 922/I-4 (s. 36, 40, 87 oraz w depozycie).

Opracowania: W. Czapliński, Dzieje Danii nowożytnej, 1982, s. 126-143; Żywczyński, T. Munch-Petersen, Tilsit and the destruction of Danish neutrality in 1807: Denmark between Britain, France and Russia (depozyt).

6) Źródła: A. J. Czartoryski, Pamiętniki i memoriały polityczne, s. 286-290, 379-387; G. de Staël, Dziesięć lat wygnania, Warszawa 1973, s. 243-248, 252-254; list Nowosilcowa o byle jakiej regencji depozyt xero z Rosja s. 95-97;

Opracowania: W. Fiodorow, Aleksander I, w: Dynastia Romanowów, Warszawa 1993, s. 299-301, 302-304; S. Smolka, Polityka Lubeckiego, Warszawa 1984, t. I, s. 282-297, t. II, s. 28-48, 190-195; J. Łotman, Teatr i teatralność w kulturze początku XIX w., w: Semiotyka dziejów Rosji, wyb. B. Żyłko, Łódź 1993, s. 246-249; A. Walicki, Zarys myśli rosyjskiej od oświecenia do renesansu religijno-filozoficznego, Kraków 2005, s. 99-109.

7) Źródła: fragmenty memoriału ministra N. Rumiancewa z 16/28 I 1805, pełnomocnictwa dla nadzwyczajnego posła J. Gołowkina 29 VI/11 VII 1805, list Gołowkina do pogranicznych władz chińskich 8/20 X 1805 i 19 XI/1 XII 1805, listy rosyjskiego Senatu do chińskiego trybunału spraw zagranicznych z 15/27 V 1806 i (j. rosyjski, depozyt); J. Potocki, Podróż do Mongolii, w: tenże, Podróże, Warszawa 1959, s. 409-431.

Opracowania: M. Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870 (rozdz. Kraje dalekiego Wschodu w pierwszej połowie XIX w. – informacje na temat sytuacji politycznej Chin w początkach XIX w.); Historia dyplomacji. T. 1, Do 1871 r. / S. W. Bachruszyn [et al.] ; [red. W. M. Chwostow et al. ; tł. Władysław Głuchowski, Kazimierz Krąkowski]. Warszawa 1973; F. Rosset, D. Triaire, Jan Potocki, Warszawa 2006, s. 325-340;

8) Źródła: H. von Kleist, Książę Homburgu (np. w: von Kleist, Dramaty i nowele, Wrocław-Warszawa-Krakow-Gdańsk 1969, seria Biblioteki Narodowej lub: von Kleist, Dramaty wybrane (wyd. z 2000 r.); H. von Kleist, Listy, Warszawa 1983, s. 507-509; H. von Kleist, Pierwsze tchnienie wolności niemieckiej, w: Klasycy dziennikarstwa, s. 176-177;

Opracowania: W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Ossolineum 1990, s. 434-444; M. Wawrykowa, Napoleon w oczach Niemców, w: Europa i świat w epoce napoleońskiej (dowolne wydanie); biografia Kleista: wstęp W. Markowskiej (tłumaczka), Heinrich von Kleist,Listy, s. 12nn.

9) Źródła: F. R. de Chateaubriand, Pamiętniki zza grobu, s. 347-369; H. Balzac, fragment z Lekarza wiejskiego (depozyt w lektorium); G. Byron, Listy i pamiętniki , Warszawa 1960, notatki z 17 XI 1813 i 9 IV 1814; fragment listu Charlotte Fitzgerald do gen. Charlesa Hastingsa lipca 1815 r. (depozyt w lektorium); fragmenty Memoriału ze Świętej Heleny.

Opracowania: L. Gluck, M. Senkowska-Gluck, Bonapartyzm, w: Europa i świat w epoce napoleońskiej.

10) Źródła: Ch. Talleyrand, Pamiętniki, s. 472-486; K. Lieven do K. Nesselrode 6/18 XI 1814, w: Vnešnaja politika Rossii XIX i načala XX veka, t. VIII, Moskva 1972, s. 115-117; reskrypt Aleksandra I dla K. Lievena 15/17 XII 1814, tamże, s. 139-148. (Lektorium XII b. 922); S. Askenazy, Polska a Europa 1813-1815 podług dziennika ks. Czartoryskiego, Biblioteka Warszawska 1909, t. II-III [lektorium sygn. Br XI b. 107], s. 56-69.

Opracowania: M. Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870 (dowolne wydanie): rozdziały XXVIII-XXIX (dotyczące wydarzeń w latach 1813-1814); J. Orieux, Talleyrand, s. 555-557, 567-576; F. Herre, Metternich, s. 209-231; W. Zajewski, Kongres wiedeński i Święte Przymierze, w: Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815-1849, Warszawa 1991, s. 20-49.

11) Źródła: Dał nam przykład Bonaparte. Wspomnienia i relacje żołnierzy polskich, t. II, Kraków 1984, s. 50-51; A. Puszkin, Eugeniusz Oniegin (dowolne wydanie, rozdz. VI, cz. IV-XII, XIX sq z opisem pojedynku Oniegina z Leńskim); L. Wairy Constant, Pamiętniki kamerdynera cesarza Napoleona I, Warszawa 1972, s. 323-326; J. Łotman, Rosja i znaki. Kultura szlachecka w wieku XVIII i na początku XIX, Gdańsk 1999, s. 193 (protokół z warunkami pojedynku Puszkina z d’Anthesem); Kodeks honorowy Boziewicza (dowolne wydanie – fragment poświęcony kategoriom osób uprawnionych i nieuprawnionych do dawania satysfakcji).

Opracowania: B. Szyndler, Pojedynki (dowolne wydanie, rozdz. n.t. pojedynków w XIX w.); J. Łotman, o.c., s. 187-202; N. Elias, Rozważania o Niemcach, s. 106-121, 174-181.

12) Źródła: Dekabryści, opr. H. Batowski, Wrocław-Kraków 1957, s. 166-191 (A. Borowkow, wstęp do urzędowego zbioru zeznań dekabrystów), 217-221 (listy K. Rylejewa do A. Puszkina), 230-238 (wiersze K. Rylejewa), 246-254 (A. Bestużew-Marliński, Rzut oka na literaturę rosyjską w r. 1824 i początkach 1825)

Opracowania: J. Łotman, Semiotyka dziejów Rosji, Łódź 1993, s. 254-279, 285-312; W. Bruce Lincoln, Mikołaj I, Warszawa 1988, s. 25-42, 77-81.

13) Źródła: Byron, Listy i pamiętniki, Warszawa 1960, s. 108-109, 114-115, 169-180, 218-231, 438-446, 579 (nr 95); wiersze Byrona: Oda do Napoleona Bonaparte, Wszystko jest marnością..., Jeżeli wieczorem w biesiadnym tłumie, Wiersz wyryty na pucharze z czaszki ludzkiej w: Byron, Wybór dzieł, t. I, Warszawa 1986 [BUW PR4354.P6 1986], s. 62, 69-72, 77-78, 82-87, 94; Pustelnik londyński z ulicy Pikadilli, 1822, nr 3 (depozyt); S. Morawski, Kilka lat młodości mojej w Wilnie 1818-1825, Warszawa 1959, s. 170-171, 203-204.

Opracowania: wstęp do Listów i pamiętników Byrona, s. 12-17; J. Łotman, Rosja i znaki, s. 141-153, 393-395.

14) Źródła: M. Lermontow, Bohater naszych czasów (dowolne wydanie, opowiadania Bella, Księżniczka Mery); A. Gribojedow, Mądremu biada, Wrocław-Kraków 1960 (Biblioteka Narodowa, seria II, nr 124). [BUW PG 3337. G7 G6165 1960]

Opracowania: T. Kapustina, Mikołaj I, w: Dynastia Romanowów (spr notatki jak rządzić Rosją 2); L. Bazylow, Historia nowożytnej kultury rosyjskiej, Warszawa 1986, s. 221-239, 246-258; W. Śliwowska, Mikołaj I i jego czasy, Warszawa 1965, s. 138-151, 170-175. [XIIa. 1967]; E. Thompson, Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm, Kraków 2000, s. 93-94, 98-119.

15) Źródła: F. F. Schiller, O patetyczności, w: Dzieła wybrane, t. I, Poznań 2006, s. 185-201; ikonografia z epoki (analiza podczas zajęć).

Opracowania: M. Wawrykowa, U progu nowoczesności, Warszawa 1989, s. 171-174; M. Poprzęcka, Kochankowie z masakrą w tle i inne eseje o malarstwie historycznym, Warszawa 2004, 28-32, 46-51, 58-62

Zajęcia będą dotyczyć przemian zachodzących w początkach XIX w. na ziemiach polskich we wspomnianych sferach. Przedmiotem analizy będą przykłady z zakresu historii ustroju, historii politycznej, historii wojen (przede wszystkim z uwzględnieniem jej społecznego i kulturowego kontekstu) oraz szeroko rozumianych dziejów mentalności i kultury.

Wśród zagadnień, które poruszane będą na zajęciach znajdą się m.in. różne typy reakcji na wydarzenia rewolucji francuskiej, przemiany kultury i obyczajów na przykładzie wybranych krajów europejskich, mechanizmy przewrotów politycznych (przypadek Rosji i Francji), propagandy władzy, wyobraźni i mentalności politycznej elit itp.

Uczestnictwo w ćwiczeniach nie wymaga wcześniejszego zaliczenia innych przedmiotów. Znajomość języków francuskiego i rosyjskiego jest mile widziana, nie jest jednak niezbędnym warunkiem uczestnictwa w zajęciach.

1) Rewolucyjne wizje państwa i społeczeństwa

Oczekiwania Francuzów u progu rewolucji; ewolucja aspiracji politycznych elit; wizje państwa i społeczeństwa na podstawie deklaracji praw człowieka i obywatela oraz konstytucji rewolucyjnych.

2) Czy rewolucja tworzy rzeczywistość?

Przyczyny i skutki rewolucji, mechanizmy rządzące jej przebiegiem w ocenach jednego z twórców ideologii konserwatywnej Josepha de Maistre’a.

3) Zdrada ideałów rewolucji czy ich realizacja? Dla kogo i w czyim imieniu rządził Napoleon?

Ustrój i cechy systemu napoleońskiego politycznego we Francji; fundamenty, na których wspierała się władza Napoleona.

4) Marzenie o zmianie politycznego oblicza Europy.

Traktat Kanta o wieczystym pokoju — oświeceniowa konwencja czy poważna propozycja polityczna? Czym jest i czym powinna być polityka? Układ sił, cele i zasady nowej organizacji politycznej Europy.

5) „Mocarstwo drugiego stopnia” między gigantami.

Próba oceny możliwości działania politycznego europejskiego państwa średniej wielkości na podstawie sytuacji politycznej i strategicznej Danii w realiach konfliktu angielsko-francuskiego w epoce napoleońskiej.

6) Jak rządzić Rosją?

Kwestia rzeczywistego zakresu władzy carów w Rosji u schyłku XVIII i w początkach XIX w. Władca, dwór i armia – wzajemne relacje; Czy system polityczny Rosji to „despotyzm miarkowany przez carobójstwo”? Przykłady z czasów panowania Pawła I i Aleksandra I.

7) Dyplomacja poza granicami wyobraźni politycznej.

Próba nawiązania stosunków dyplomatycznych z Chinami jako przyczynek do badania wyobraźni politycznej elity imperium rosyjskiego.

8) Być romantykiem i niemieckim patriotą w Prusach.

W 1811 r. Heinrich von Kleist, były pruski oficer, poeta i dramaturg wraz z narzeczoną popełnił samobójstwo nad jeziorem Wannsee. Na kanwie jego losów i twórczości podejmiemy próbę odtworzenia atmosfery intelektualnej i sytuacji politycznej w krajach niemieckich w dobie dominacji Napoleona.

9) Napoleona życie po życiu.

Narodziny i ewolucja legendy napoleońskiej w Europie XIX w. Społeczne, polityczne, kulturowe i psychologiczne fundamenty bonapartyzmu.

10) Mechanizmy polityki mocarstw.

Jak na nowo i po staremu „urządzić Europę”. Przypadek kongresu wiedeńskiego.

11) Pojedynek.

Kulturowe i społeczne uwarunkowania obyczaju.

12) Mentalność członka tajnego związku – przypadek dekabrystów.

Czy członka tajnego związku można rozpoznać na podstawie jego zachowania?

13) Romantyk „nieczuły na la belle passion”.

George Byron jako symbol epoki i ucieleśnienie romantycznego stylu bycia.

14) Szermierze wolności i „trubadurzy imperium”.

Twórczość A. Gribojedowa i M. Lermontowa jako źródło do badania poglądów, obyczajów i mentalności Rosjan w epoce Mikołaja I.

15) „Cierpienie i wzniosłość”.

Patos jako element kultury i zachowań w początkach XIX w. Idee literackie i estetyczne a wzorce zachowań.

W trakcie ćwiczeń warsztatowych prowadzona będzie analiza tekstów źródłowych i źródeł ikonograficznych. Wnioski z niej płynące będą w trakcie dyskusji konfrontowane z ustaleniami zawartymi w przyczynkach, monografiach i syntezach.

Efekty uczenia się:

Po zakończeniu cyklu ćwiczeń student uzyskuje podstawową wiedzę na temat historii politycznej i społecznej Europy w latach 1789-1831. Potrafi wyjaśnić znaczenie pojęć: mentalność polityczna, wyobraźnia polityczna, klasycyzm, sentymentalizm, republikanizm, jakobinizm, bonapartyzm, nacjonalizm. Potrafi wskazać związek między nimi a funkcjonującymi w interesującym nas okresie konwencjami kultury, obyczajami, rytuałami społecznymi itp. Zna podstawowe pojęcia z zakresu badań z pogranicza historii, kulturoznawstwa i wiedzy o literaturze. Rozpoznaje różne typy źródeł historycznych z przełomu XVIII i XIX w. i potrafi przeprowadzić ich krytyczną analizę. Potrafi wskazać ich specyfikę i przydatność dla badań nad określonym zagadnieniem. Posiada umiejętność czytania ze zrozumieniem i komentowania opracowań naukowych z dziedziny historii, historii literatury, kulturoznawstwa, semiotyki, historii sztuki, historii filozofii. Prawidłowo posługuje się stosowanymi w nich pojęciami i terminami. Potrafi brać udział w dyskusji nad omawianymi problemami poprawnie konstruując wypowiedź i uzasadniając własne zdanie. Potrafi dokonywać uogólnień na podstawie zgromadzonej wiedzy szczegółowej. Posiada umiejętność wyciągania wniosków oraz rekapitulowania dyskusji..

Ocena jest wystawiana na podstawie wykazanej podczas dyskusji na zajęciach wiedzy na temat omawianych zagadnień, merytorycznego wkładu w dyskusję, umiejętności wyciągania wniosków z analizy materiału źródłowego, dostrzegania relacji i związków przyczynowo-skutkowych między faktami i procesami, wyprowadzania ogólnych prawidłowości dotyczących procesu dziejowego i zjawisk społeczno-politycznych w oparciu o wiedzę szczegółową.

Zaliczenie na stopień. Warunkiem zaliczenia zajęć jest uczestnictwo w nich, należyte przygotowanie do nich i aktywny udział w dyskusji.

prof. dr hab. Jarosław Czubaty