Historia starożytna II [2900-L-HST2] Semestr letni 2023/24
Ćwiczenia, grupa nr 8

I. Ćwiczenia 1-4: Sprawa Bachanaliów — Rzym 186 p.n.e.

Źródła:

1) Tytus Liwiusz, Ab Urbe condita, XXXIX, 8-19 (Dzieje Rzymu od założenia Miasta. Księgi XXXV-XL, przeł. i oprac. M. Brożek, Wrocław 1981);

2) Inskrypcja CIL I2 581 [* polskie tłumaczenie w „Meandrze” XXXIV (1979), nr 7, ss. 366-367; tekst łaciński w Corpus Inscriptionum Latinarum, I2 581, które to wydanie znajdą Państwo w moim depozycie w Lektorium];

3) Dodatkowo: Minucjusz Feliks, Octiavius, rozdz. 9 oraz Tertulian, Do pogan I.7.

Opracowania:

B. BRAVO, J. TRYNKOWSKI, A. WOLICKI, „Epigrafika. Wprowadzenie”, [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo starożytności klasycznej (wyd. 2. zmienione), Warszawa 2001, t. I/II, ss. 131-153;

B. BRAVO & E. WIPSZYCKA, „Historiografia antyczna”, [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum…, ss. 9-39 oraz ss. 40-46 („Annales Maximi” i „Annaliści rzymscy”) i ss. 89-93 („Tytus Liwiusz”);

W. BURKERT, Starożytne kulty misteryjne, Bydgoszcz 2001, ss. 161-195;

M. CARY, H. H. SCULLARD, Dzieje Rzymu, Warszawa 1992 (i następne wyd.). t. I, ss. 364-390;

M. CYTOWSKA, H. SZELEST, Literatura rzymska. Okres augustowski, Warszawa 1990, ss. 589-634;

M. JACZYNOWSKA, Religie świata rzymskiego, Warszawa 1987, ss. 35-49; ss. 71-77;

K. KRÓLCZYK, J. TRYNKOWSKI, „Inskrypcje łacińskie”, [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum…, ss. 186-252;

K. KERÉNYI, Dionizos, Kraków 1997, ss. 292-323 („Grecka religia dionizyjska w późniejszym antyku”);

A. ZIÓŁKOWSKI, Historia Rzymu, Poznań 2004.

II. Ćwiczenia 5-11: Potestas i auctoritas — władza cesarska wczesnego pryncypatu

Źródła:

1) Res gestae divi Augusti (Monumentum Ancyranum), [w:] A. S. CHANKOWSKI (red.), Wybór źródeł…, ss.170-184 [* po polsku i obowiązkowo także po łacinie];

2) Horacy, Carmen saeculare;

3) Tacyt, Roczniki, I 1-16 (tłum. S. Hammer, wiele wydań);

4) Swetoniusz, Żywoty Cezarów: Boski August (wiele wydań);

5) Kasjusz Dion, Historia rzymska, LIII, 17-18 [* tłumaczenie polskie w kseroksie będzie dostępne w moim depozycie];

6) Wybór monet augustowskich [* w depozycie].

Opracowania:

B. BRAVO, E. WIPSZYCKA, „Historiografia antyczna” — powtórzenie ss. 10-39 oraz notki o Korneliuszu Tacycie, Swetoniuszu, Kasjuszu Dionie [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum…;

M. JACZYNOWSKA, Religie świata rzymskiego, Warszawa 1987, ss. 110-132;

K. KRÓLCZYK, J. TRYNKOWSKI, „Inskrypcje łacińskie”, [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum historyka — powtórzenie;

P. ZANKER, August i potęga obrazów, Poznań 1999, ss. 107-196;

A. ZIÓŁKOWSKI, A. KUNISZ, „Numizmatyka [rzymska]”, [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum historyka…, ss. 312-363;

A. ZIÓŁKOWSKI, Historia Rzymu, Poznań 2004, ss. 360-424.

Opracowania dodatkowe:

KOMENTARZE I WSTĘPY DO RES GESTAE:

P.A. BRUNT, J.M. MOORE (eds), Res Gestae Divi Augusti…, Oxford 1986;

J. GAGÉ (ed.), Res Gestae Divi Augusti…, Paris 1935;

E. WEBER (ed.), Augustus. Meine Taten…, München—Zürich 1989.

"Religia, polityka, obywatele w świecie rzymskim"

Ćwiczenia warsztatowe służące, z jednej strony, zapoznaniu uczestników z rożnymi kategoriami źródeł historycznych, z drugiej zaś przedstawieniu kilku ważnych problemów historycznych na przecięciu zjawisk religijnych i politycznych świata rzymskiego.

I. Ćwiczenia 1-4: Sprawa Bachanaliów — Rzym 186 p.n.e. (+ Problem warsztatowy: Inskrypcje i dokumenty w warsztacie historyka antycznego)

Źródła:

1) Tytus Liwiusz, Ab Urbe condita, XXXIX, 8-19 (Dzieje Rzymu od założenia Miasta. Księgi XXXV-XL, przeł. i oprac. M. Brożek, Wrocław 1981);

2) Inskrypcja CIL I2 581 [* polskie tłumaczenie w „Meandrze” XXXIV (1979), nr 7, ss. 366-367; tekst łaciński w Corpus Inscriptionum Latinarum, I2 581, które to wydanie znajdą Państwo w moim depozycie w Lektorium];

3) Dodatkowo: Minucjusz Feliks, Octiavius, rozdz. 9 oraz Tertulian, Do pogan I.7.

Opracowania:

B. BRAVO, J. TRYNKOWSKI, A. WOLICKI, „Epigrafika. Wprowadzenie”, [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo starożytności klasycznej (wyd. 2. zmienione), Warszawa 2001, t. I/II, ss. 131-153;

B. BRAVO & E. WIPSZYCKA, „Historiografia antyczna”, [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum…, ss. 9-39 oraz ss. 40-46 („Annales Maximi” i „Annaliści rzymscy”) i ss. 89-93 („Tytus Liwiusz”);

W. BURKERT, Starożytne kulty misteryjne, Bydgoszcz 2001, ss. 161-195;

M. CARY, H. H. SCULLARD, Dzieje Rzymu, Warszawa 1992 (i następne wyd.). t. I, ss. 364-390;

M. CYTOWSKA, H. SZELEST, Literatura rzymska. Okres augustowski, Warszawa 1990, ss. 589-634;

M. JACZYNOWSKA, Religie świata rzymskiego, Warszawa 1987, ss. 35-49; ss. 71-77;

K. KRÓLCZYK, J. TRYNKOWSKI, „Inskrypcje łacińskie”, [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum…, ss. 186-252;

K. KERÉNYI, Dionizos, Kraków 1997, ss. 292-323 („Grecka religia dionizyjska w późniejszym antyku”);

A. ZIÓŁKOWSKI, Historia Rzymu, Poznań 2004.

Plan zajęć:

Zajęcia I:

1) Ogólna charakterystyka historiografii antycznej; zarys dziejów historiografii rzymskiej do epoki Augusta; charakterystyka i źródła dzieł historyków rzymskich;

2) Życie i dzieło Liwiusza (problemy datowania życia historyka, stan jego dzieła, metoda, źródła);

3) Tendencja i konwencja, cele i charakter Dziejów rzymskich Liwiusza.

[lektury: B. BRAVO & E. WIPSZYCKA, „Historiografia antyczna”…; M. CYTOWSKA, H. SZELEST, Literatura rzymska…]

Zajęcia II [źródła: Liwiusz, cała księga XXXIX, interpretować będziemy szczegółowo rozdziały 8-19]:

1) Przebieg sprawy Bachanaliów w Rzymie w narracji Liwiusza (dramatis personae, chronologia);

2) Treść oskarżeń wobec wtajemniczonych w obrzędy bachiczne u Liwiusza, własna opinia (komentarze odautorskie) pisarza;

3) Miejsce tego epizodu w jego kontekście w XXXIX księdze Liwiusza.

[lektury: M. CARY, H. H. SCULLARD, Dzieje Rzymu…; M. JACZYNOWSKA, Religie świata rzymskiego…]

Zajęcia III:

1) Wstęp do epigrafiki – powtórzenie: pojęcia inskrypcji, epigrafiki, główne korpusy i wydania inskrypcji greckich i łacińskich;

2) Charakterystyka epigrafiki rzymskiej, czynniki kształtujące jej charakter, sposób funkcjonowania inskrypcji w starożytności.

[lektury: B. BRAVO, J. TRYNKOWSKI, A. WOLICKI, „Epigrafika. Wprowadzenie”…; K. KRÓLCZYK, J. TRYNKOWSKI, „Inskrypcje łacińskie”…]

Zajęcia IV [źródła: Inskrypcja CIL I2 581; Liwiusz]:

1) Struktura i treść dokumentu CIL I2 581;

2) Rozporządzenia regulujące organizację kultów bachicznych w Italii na przyszłość;

3) Porównanie treści dokumentu w inskrypcji z wersją Liwiusza;

4) Wiarygodność oskarżeń wobec wtajemniczonych w zestawieniu z informacjami o charakterze misteriów dionizyjskich;

5) Przyczyny prześladowania kultu Bachusa w 186 r. p.n.e. – próba rekonstrukcji historycznej.

[lektury: powtórzenie dotychczasowych opracowań oraz W. BURKERT, Starożytne kulty misteryjne…; K. KERÉNYI, Dionizos…]

II. Ćwiczenia 5-11: Potestas i auctoritas — władza cesarska wczesnego pryncypatu

Źródła:

1) Res gestae divi Augusti (Monumentum Ancyranum), [w:] A. S. CHANKOWSKI (red.), Wybór źródeł…, ss.170-184 [* po polsku i obowiązkowo także po łacinie];

2) Horacy, Carmen saeculare;

3) Tacyt, Roczniki, I 1-16 (tłum. S. Hammer, wiele wydań);

4) Swetoniusz, Żywoty Cezarów: Boski August (wiele wydań);

5) Kasjusz Dion, Historia rzymska, LIII, 17-18 [* tłumaczenie polskie w kseroksie będzie dostępne w moim depozycie];

6) Wybór monet augustowskich [* w depozycie].

Opracowania:

B. BRAVO, E. WIPSZYCKA, „Historiografia antyczna” — powtórzenie ss. 10-39 oraz notki o Korneliuszu Tacycie, Swetoniuszu, Kasjuszu Dionie [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum…;

M. JACZYNOWSKA, Religie świata rzymskiego, Warszawa 1987, ss. 110-132;

K. KRÓLCZYK, J. TRYNKOWSKI, „Inskrypcje łacińskie”, [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum historyka — powtórzenie;

P. ZANKER, August i potęga obrazów, Poznań 1999, ss. 107-196;

A. ZIÓŁKOWSKI, A. KUNISZ, „Numizmatyka [rzymska]”, [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum historyka…, ss. 312-363;

A. ZIÓŁKOWSKI, Historia Rzymu, Poznań 2004, ss. 360-424.

Opracowania dodatkowe:

KOMENTARZE I WSTĘPY DO RES GESTAE:

P.A. BRUNT, J.M. MOORE (eds), Res Gestae Divi Augusti…, Oxford 1986;

J. GAGÉ (ed.), Res Gestae Divi Augusti…, Paris 1935;

E. WEBER (ed.), Augustus. Meine Taten…, München—Zürich 1989.

Plan zajęć:

Zajęcia V oraz VI [źródła: Res gestae divi Augusti]:

1) Krytyka zewnętrzna źródła;

2) Struktura i charakter dokumentu;

3) Tytulatura Augusta w świetle Res gestae;

4) Najważniejsze osiągnięcia Augusta w świetle Res gestae.

[literatura: M. CARY, H. H. SCULLARD, Dzieje Rzymu …; K. KRÓLCZYK, J. TRYNKOWSKI, „Inskrypcje łacińskie”… – powtórzenie ; A. ZIÓŁKOWSKI, Historia Rzymu… oraz komentarze i wstępy do Res Gestae (w języku obcym)]

Zajęcia VII oraz VIII [Res gestae; Carmen saeculare; monety augustowskie, Ara Pacis]:

1) Polityka religijna Augusta w świetle Res gestae;

2) Instytucjonalne i nieformalne podstawy władzy Augusta w świetle Res gestae;

3) Ogólna charakterystyka propagandy augustowskiej, jej główne manifestacje;

3) Problem dziedziczenia władzy cesarskiej i procedury przekazywania władzy.

[literatura: M. JACZYNOWSKA, Religie świata rzymskiego…; P. ZANKER, August i potęga obrazów…; A. ZIÓŁKOWSKI, A. KUNISZ, „Numizmatyka [rzymska]”…]

Zajęcia IX [źródła: Tacyt]

1) Tacyt – życie i twórczość; źródła i metoda;

2) Charakterystyka i organizacja Roczników Tacyta;

3) Konwencja i tendencja dzieła Tacyta;

4) Obraz natury władzy Augusta u Tacyta.

[literatura: powtórzenie dotychczasowych lektur oraz B. BRAVO, E. WIPSZYCKA, „Historiografia antyczna”]

Zajęcia X [źródła: Swetoniusz]

1) Biografistyka antyczna;

2) Swetoniusz – życie i twórczość; źródła i metoda;

3) Organizacja Żywota Augusta Swetoniusza;

4) Charakter przytaczanych informacji, konwencja i tendencja Swetoniusza;

5) Obraz władzy Augusta u Swetoniusza – sfery zainteresowania pisarza.

[literatura: powtórzenie dotychczasowych lektur]

Zajęcia XI [źródła: Tacyt, Swetoniusz, Kasjusz Dio]

1) Kasjusz Dio – życie i twórczość; charakter dzieła;

2) Obraz pryncypatu Augusta u Kasjusza Diona;

3) Ślady użycia Res gestae jako źródła historycznego u trzech historyków rzymskich;

4) Porównanie wizji pryncypatu Augusta u Tacyta, Swetoniusza i Kasjusza Diona oraz w Res gestae;

5) Tzw. historiografia senatorska i jej wizja Augusta oraz pryncypatu.

[literatura: powtórzenie dotychczasowych lektur]

Moderowana przez prowadzącego dyskusja w oparciu o interpretację tekstów źródłowych i lekturę odpowiednich opracowań.

Po zaliczeniu ćwiczeń student/ka rozpoznaje najważniejsze typy źródeł do dziejów republiki i cesarstwa rzymskiego oraz metody ich badania, a także jest w stanie wskazać na najważniejsze aspekty związków pomiędzy religią a polityką do czasów wczesnego cesarstwa.

Obecność, a co najważniejsze aktywność na zajęciach. W przypadkach wątpliwych przewiduję możliwość ustnego zaliczenia części lub całości materiału.

dr hab., prof. ucz. Marek Węcowski