Historia Polski XIX w. [2900-L-HPL19] Semestr zimowy 2023/24
Ćwiczenia, grupa nr 4

Oczekuję znajomości biografii autorów omawianych tekstów i okoliczności powstania tych tekstów. Możecie Państwo korzystać z PSB, Bibliografii Literatury Polskiej „Nowy Korbut” oraz ze słownika Pisarze polskiego oświecenia, red. T.Kostkiewiczowa, Z.Goliński, t.II-III, Warszawa 1994, 1996

Informacje o prądach umysłowych, gatunkach literackich, motywach występujących w utworach literackich znajdziecie Państwo w:

Słowniku literatury polskiego oświecenia, red. T.Kostkiewiczowa, Wrocław 1991, 1996, 2002.

Słowniku literatury polskiej XIX wieku, Wrocław 1991, 1994, 2002.

ROZWAŻANIA O NATURZE LUDZKIEJ A NORMY ZACHOWANIA

W PIERWSZEJ POŁOWIE XIX W.

1. Zajęcia wstępne i organizacyjne

2. Franciszek Karpiński, O wymowie w prozie albo wierszu, w: Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1740-1800, oprac. T.Kostkiewiczowa, Z.Goliński, Warszawa 1993, s.197-219.

Karpiński pisze o retoryce, ale jest to tekst w dużym stopniu dotyczący relacji międzyludzkich. Proszę zwrócić uwagę na stosunek Karpińskiego do antyku, do kierowania się literackimi wzorami, a także na kreślony przez niego obraz historycznego rozwoju retoryki. Ważnym wątkiem rozprawy jest wyrabianie w sobie przez przyszłego mówcę „czułości” – proszę przyjrzeć się, na czym polega taka formacja. Jaką rolę przypisuje Karpiński spontanicznym, uczuciowym reakcjom mówcy?

3. Michał Dymitr Krajewski, Podolanka wychowana w stanie natury, życie i przypadki swoje opisująca, Kraków 2002.

Kluczowym zagadnieniem w tej powieści jest stan natury. Wychowana w piwnicy „Podolanka” konfrontowana jest z realiami życia społecznego. Kolejne konfrontacje z zakłamaną kulturą i z „Hrabią”, który jest przewodnikiem po niej, mogą się wydawać monotonne, ale wyłaniająca się z nich koncepcja stanu natury nie jest wcale prosta. Co oznacza tu życie zgodne z naturą i czy jest wartościowane pozytywnie?

Proszę zwrócić uwagę na okoliczności powstania powieści.

4. Wiridianna Fiszerowa, Dzieje moje własne i osób postronnych, Warszawa 1993, s.3-32, 49-53, 63-93, 135-144, 184-195, 256-261, 266-273, 277-282.

Autorka odwołuje się we wstępie do „Wyznań” Rousseau, deklarując pełną szczerość w opisywaniu siebie i innych osób. Na czym ta szczerość polega? Jakich motywów pisania pamiętników możemy się tu dopatrzeć?

Wybrane fragmenty dotyczą dzieciństwa i młodości autorki – opisuje w nich domową edukację dzieci, metody wychowawcze, relacje między dorosłymi a dziećmi. Dużo miejsca poświęca Fiszerowa stosunkom panującym w jej rodzinie i w rodzinach spokrewnionych -. sposobowi kojarzenia małżeństw, konfliktom majątkowym, rozwodom itp. Jaki ogólniejszy obraz wychowania i rodziny wyłania się z tych pamiętników? Jakie są w tej dziedzinie wzorce i postulaty autorki?

5. Wojciech Gutkowski, Podróż do Kalopei, oprac. Z.Gross, Warszawa 1956, s.55-171; proszę też zapoznać się z hasłem „Utopia” w „Słowniku literatury polskiego oświecenia”.

Typowa oświeceniowa powieść utopijna. W jaki sposób tworzy Gutkowski obraz idealnego społeczeństwa? Jaka koncepcja natury ludzkiej wyłania się z tekstu?

6. Cyprian Godebski, Grenadier-filozof. Powieść prawdziwa wyjęta z dziennika podróży roku 1799, Kraków 2002.

Proszę zwrócić uwagę na opis relacji międzyludzkich w tej swego rodzaju „podróży filozoficznej”. Na motywy, które moglibyśmy uznać za typowe dla powieści sentymentalnej. Jakie zachowania i cechy charakteru są tu szczególnie cenione? Proszę też przeczytać autorskie przypisy – zawierają one istotne komentarze do treści.

7. Antoni Ostrowski, Życie najlepszej żony opisane przez czułego jej małżonka dla kochanych dzieci, w: E.Z.Wichrowska, Twoja śmierć. Początki dziennika intymnego w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku, Warszawa 2012, s.259-329.

Jest to dziennik prowadzony przez Ostrowskiego po śmierci żony. Przy zrozumiałej idealizacji zmarłej tekst przynosi ciekawe rozważania o małżeństwie, o edukacji kobiet itp.

8. S.Goszczyński, Król zamczyska, Wrocław 1961 (lub inne wydanie).

Proszę zwrócić uwagę na chorobę psychiczną głównego bohatera tej powieści – jakie sensy nadawane są temu szaleństwu? Czego metaforą jest tu „zamczysko”?

9. Z.Krasiński, Magnetyczność, w: tenże, Pisma, t.7, Kraków/Warszawa 1912, s.161-165; Z.Krasiński, Listy do Delfiny Potockiej, oprac. Z.Sudolski, Warszawa 1975, t.1, s.78-80, 112-115, 317-318, 372-374, 396-400, 410-412, 509-522; hasło „Magnetyzm” w „Słowniku literatury polskiej XIX wieku”.

Przekonanie o istnieniu siły magnetycznej jest u Krasińskiego elementem szerszych koncepcji filozoficznych i religijnych, które będziemy się starali zrekonstruować na podstawie tego krótkiego tekstu i fragmentów listów.

10-11. Klementyna Hoffmanowa, Pamiątka po dobrej matce, czyli ostatnie jej rady dla córki (wiele wydań w XIX w.), część 1-2 (pierwsze zajęcia), cz. 3-4 (drugie zajęcia).

Tekst Hoffmanowej jest pewnego rodzaju kodeksem postępowania dla kobiet. Jakie generalne przekonania kryją się za licznymi szczegółowymi radami?

12-13. Paweł Leśniewski, Wychowaniec dziewiętnastego wieku czyli przepisy przystojności i dobrego tonu w pożyciu towarzyskim, Warszawa 1843, s.4-92 (pierwsze zajęcia), 93-166 (drugie zajęcia).

Typowy poradnik dobrych manier. Podobnie jak w przypadku rozważań Hoffmanowej będziemy próbowali wydobyć z tekstu pewne ogólniejsze założenia kryjące się za bardzo licznymi szczegółowymi radami.

Część lektur na zajęcia dostępna jest w wersji cyfrowej w „Polonie”, pozostałe udostępnię Państwu w postaci skanów.

Zajęcia prowadzone są w formie dyskusji, zagajanej, moderowanej i podsumowywanej przez prowadzącego.

Maksymalna liczba nieobecności: 3. Drugą i trzecią nieobecność trzeba zaliczyć w czasie mojego dyżuru.

Ocena zależy od aktywności w czasie zajęć potwierdzającej przygotowanie studenta do zajęć.

Osoby mało aktywne muszą się liczyć z dodatkowym kolokwium ustnym, podczas którego przeprowadzą analizę wybranych tekstów źródłowych omawianych na zajęciach.

prof. Maciej Mycielski