Historia Polski po 1945 r. [2900-L-H20PL2] Semestr letni 2024/25
Ćwiczenia, grupa nr 4

Kościół, katolicy i państwo w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1945-1980

1. Zajęcia wstępne

Protokoły posiedzeń Komisji Głównej Episkopatu Polski z lat 1945-1948 (wybór)

2. Bilans otwarcia – katolicy świeccy u zarania Polski ludowej

Źródła:

Program Stronnictwa Pracy, Kraków 1945

M. Patkowski [ks. Jan Piwowarczyk] Katolicy a stronnictwo Pracy, Kraków 1946

Opracowania:

M. Hańderek, Unia. Dzieje zapomnianego ruchu ideowego, Warszawa 2019, s. 290-312

W. Bujak, Dzieje Stronnictwa Pracy 1937-1945-1950, Warszawa 1988, s. 162-191

Lektura dla uzupełnienia wiedzy:

K. Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948 (wiele wydań), Część II, rozdziały „Referendum” oraz „Wybory”.

3. Środowisko Bolesława Piaseckiego

Źródła:

H. Weryński, Katolicy radykalni, Warszawa 1946

A. Garlicki, Z tajnych archiwów, Warszawa 1992, s.22-30 (kuszenie katolików)

Bolesław Piasecki, Kierunki 1945-1960, s. 7-35

Antoni Dudek, Grzegorz Pytel, Biografia Bolesława Piaseckiego, s. 151-185.

4. Środowiska Tygodnika Powszechnego

Źródła: Stanisław Stomma, Minimalne i maksymalne tendencje społeczne katolików, w: Pisma wybrane, Kraków 2017, t. 2, s. 9-24, 39-45. (pierwotnie w: „Znak” nr 3 1946).

Jerzy Turowicz, Pisma wybrane, Kraków 2013, t. 1, s. 476-481

Opracowania:

Radosław Ptaszyński, Stommizm. Biografia polityczna Stanisława Stommy, Kraków 2018. S. 85-125

Piotr Kosicki, Personalizm po Polsku. Francuskie korzenie polskiej inteligencji katolickiej, Warszawa 2016, 163-171; 207-214.

5. Stalinizm

Anatomia smaku czyli rozmowy o losach zespołu Tygodnika Powszechnego w czasach heroicznych, Kraków 1999

Stomma S., Turowicz J., Eksperyment Polski, „Tygodnik Powszechny”1952, nr 5 (Stomma, Pisma wybrane, t. 2, s. 153n)

Stomma S., Turowicz J., Katolicy w Polsce Ludowej, „Tygodnik Powszechny” 1950, nr 50 (Stomma, Pisma wybrane, t. 2, s. 135n)

Stomma S., Turowicz J., Apolityczność katolików, „Tygodnik Powszechny” 1951, nr 23 (Stomma, Pisma wybrane, t. 2, s. 147n).

Andrzej Friszke, Między wojną a więzieniem 1945-1953, Warszawa 2015, s. 207-242.

6. Kościół w okresie 1945-1950

Podstawy modus vivendi z Kościołem, AAN UdsW 125/14, k. 279-281

J. Brystygier, Ofensywa kleru i nasze zadania, w: A. Garlicki, Z tajnych archiwów…, s. 41-52.

Porozumienie państwo Kościół 14.04.1950 (np. dostępny w Kościół w PRL. Dokumenty, red. P. Raina, Poznań 1994, s. 232-235)

Jan Żaryn, Kościół i władza w Polsce 1945-1950, Warszawa 1997, s. 310-357.

7. Kościół 1950-1953

Dekret o obsadzaniu stanowisk kościelnych 9 II 1953

Kościół w PRL. Dokumenty, red. P. Raina, Poznań 1994, s. 413-427; 446-448;

B. Noszczak, Polityka państwa wobec Kościoła katolickiego w okresie internowania kardynała Wyszyńskiego, Warszawa 2008, s. 59-143.

8. Kościół 1953-1956

Wyszyński, Zapiski więzienne, Paryż 1982, s. 194-254

B. Noszczak, Polityka państwa wobec Kościoła katolickiego w okresie internowania kardynała Wyszyńskiego, Warszawa 2008, s. 143-233.

9. Odwilż 1956 i jej następstwa

Stefan Kisielewski, Czy neopozytywizm?, "Tygodnik Powszechny" 25 grudnia 1956.

Deklaracja komisji mieszanej z 8 grudnia 1956 r. oraz Dekret o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych z 31.12.1956 w: Kościół w PRL. Dokumenty, red. P. Raina, Poznań 1994, s. 575, 577-578

B. Piasecki, Instynkt państwowy oraz Wyjaśnienie w: B. Piasecki, Kierunki…, s. 256-261; 265-266.

Maciej Łętowski, Ruch i Koło poselskie ZNAK 1957-1976, Katowice 1998, s. 37-76.

Rafał Matyja, Realizm polityczny „Znaku” i „Tygodnika Powszechnego”, w: https://www.omp.org.pl/stareomp/index6c5e.html

10. Epoka gomułkowska

Referat Sztacheckiego AAN UdsW 125/18, k. 1-31

Jerzy Zawieyski, Dzienniki, Warszawa 2011, s. 484-619 (fragmenty).

Antoni Dudek, Problem budownictwa sakralnego w stosunkach państwa z Kościołem rzymskokatolickim w Polsce w latach 1957-1970, „Dzieje Najnowsze”, XXVII (1) 1995, s. 31-46

11. Orędzie biskupów Polskich do niemieckich

Tekst Orędzia

Piotr Madajczyk, Na drodze do pojednania : wokół orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 roku, Warszawa 1994

Wojciech Kucharski, Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich. Podsumowanie badań, nowe ustalenia i perspektywy badawcze, w: Kardynał Bolesław Kominek – biskup, dyplomata, wizjoner, red. Wojciech Kucharski i Rafał Łatka, IPN, Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”, Wrocław 2020, s. 89-138.

12. Milenium

Depozyt – Dokumenty z Sekretariatu Prymasa Polski

Obchody milenijne 1966 roku w świetle dokumentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, red. W. Chudzik, I. Kielmel, I. Marczak, Warszawa 1998, dokumenty: 1, 3, 15, 23, 24, 25, 39, 42, 43.

Maryjane Osa, Solidarity and Contention. Networks of Polish opposition, University of Minessota Press, Mineapolis 2003, s. 1-25, 59-80.

13. Kościół otwarty

Janusz Eska, Kościół otwarty, Kraków 1964, s. 141-168

Radosław Ptaszyński, Stommizm…, s. 354-367.

Opinia rzymska w: Jan Wnuk [Jan Wierusz Kowalski] Vaticanum II. Episkopat Polski na soborze watykańskim, Warszawa 1964.

14. Rok 1968

Janusz Zabłocki, Dzienniki, t 3. Cz. 1 (1968 rok)

Małgorzata Strzelecka, Między minimalizmem a maksymalizmem. Dylematy ideowe Stanisława Stommy i Janusza Zabłockiego, Toruń 2015, s. 207-272.

15. Epoka Gierkowska

AAN, Urząd ds. Wyznań – depozyt

Jan Żaryn, Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944-1989, Warszawa 2004, s. 293-353.

16. Zmiany w konstytucji; wyczerpanie formuły ZNAK-u

Biblioteka Narodowa, Archiwum Jerzego Turowicza (depozyt)

Radosław Ptaszyński, Stommizm…, s. 486-507

Janusz Zabłocki, Odwagę łączyć z rozwagą : Polski Związek Katolicko-Społeczny w latach 1980-1983 : z dziejów katolicyzmu społecznego w PRL, Lublin 2001 (fragmenty)

Dyskusja, okazjonalne referaty uczestników; krótkie zagajenia prowadzącego

Warunkiem zaliczenia zajęć jest obecność na zajęciach (dopuszczalne są 3 nieobecności, 1 może być nieodrobiona, pozostałe 2 należy odpracować) oraz aktywne w nich uczestnictwo (przygotowywanie się do zajęć, zabieranie głosu, formułowanie sądów i ocen na bazie zdobytych informacji i dyskusja na ich temat). W przypadku braku aktywności, w uzasadnionych przypadkach, możliwe są inne formy zaliczenia zajęć – do uzgodnienia z prowadzącym.

dr Przemysław Pazik