Praktyki tłumaczeniowe w XIX wieku i polskie teorie przekładoznawcze 3001-PTW-OG
Konwersatorium (KON) Semestr letni 2022/23

Baudelaire Ch., Kwiaty grzechu, przeł. Adam M-ski i A. Lanfe, Warszawa 1894.

Dickens Ch., Pustkowie, tłum. W. N., Warszawa 1856, t. 1–5.

Dickens Ch., Samotnia, tłum. T. J. Dehnel, Poznań 2018, t. 1–2.

Konopnicka M., Korespondencja, t. I: Do pisarzy: Józefa Ignacego Kraszewskiego, Stanisława Krzemińskiego, Teofila Lenartowicza, Ernesta Schwaba-Polabskiego, Jaroslava Vrchlickiego, Eliški Krásnohorskiej, Františka Kvapila, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971.

Konopnicka M., Przekłady, [w:] eadem, Poezje w nowym układzie, t. VI, Warszawa 1904.

Konopnicka M., „Faust”. Tragedia Goethego, przekł. L. Jenike, Warszawa, nakład T. Paprockiego, „Gazeta Polska” 1888, nr 284, s. 3; nr 285; s. 2–3.

Poe E. A., Opowieści nadzwyczajne, tłum. B. Leśmian, Warszawa [1913?].

Shelley P. B., Epipsychidion, tłum. J. Kasprowicz, Warszawa [b.d.w., 1924].

Syrokomla W., Gawędy i rymy ulotne, poszyt III, Wilno 1856.

Orzeszkowa E., O przekładach [w:] tejże, Pisma krytycznoliterackie, zebrał i oprac. E. Jankowski, Wrocław–Kraków 1959.

Bibliografia uzupełniająca (kontekstowa – dla chętnych):

Balcerzan E., Poetyka przekładu artystycznego, „Nurt” 1968, nr 8.

Barańczak S., Jak tłumaczyć humor Szekspira, [w:] Od Shakespeare’a do Szekspira, red. J. Ciechowicz, Z. Majchrowski, Gdańsk 1993, s. 45–56.

Berger J., Przekłady Kasprowicza, cz. I: Poezja niemiecka, Poznań 1948.

Budrewicz A., Stanisław Egbert Koźmian – tłumacz Szekspira, Kraków 2007.

Budrewicz A., Dickens w Polsce. Pierwsze stulecie, Kraków 2015.

Cetera-Włodarczyk A., Smak morwy. U źródeł recepcji przekładów Szekspira w Polsce. Warszawa 2009.

Cetera-Włodarczyk A., Sobowtóry i barbarzyńcy: o przekładach Szekspira w XXI wieku, [w:] Szekspir wśród znaków kultury polskiej, red. E. Łubieniewska, K. Latawiec, J. Waligóra, Kraków 2012.

Górski K., Z recepcji Shelleya w Polsce [w:] tegoż, Jan Kasprowicz. Studia, Warszawa 1977, s. 34–40.

Kamieńska A., Pochwała niemożliwości, [w:] Przekład artystyczny. O sztuce tłumaczenia księga druga, red. S. Pollak, Wrocław 1975.

Kłos A., „Fatilità” i „Tempeste” Ady Negri w przekładzie Marii Konopnickiej, „Przekładaniec” 2011, s. 111–127.

Krysztofiak M., Przekład literacki a translatologia, Poznań 1999.

Krysztofiak M., Translatologiczna teoria i pragmatyka przekładu artystycznego, Warszawa 2011.

Lebiedziński H., Przekładoznawstwo ogólne wobec teorii enroi, Warszawa 1989.

Lipszyc A., O nieprzekładalności przekładu, „Literatura na Świecie” 2011, nr 5‒6, s. 69‒89.

Łukasiewicz M., Pięć razy o przekładzie, Kraków–Gdańsk 2017.

Niemirycz A., Od Chaucera do Yeatsa. Translatorskie wybory Jana Kasprowicza jako tłumacza literatury angielskiej, [w:] Jego

świat. 150-lecie urodzin Jana Kasprowicza, red. G. I gliński, Olsztyn 2011, s. 489–519.

Osiński D. M., Filologia niemożliwego. O tłumaczeniach poezji Leśmiana na język angielski i niemiecki, „Tekstualia” 2018, nr 1(52): Leśmian w Europie i na świecie, s. 11–41.

Osiński D. M., Wybory, decyzje i kłopoty translatora. Poezja angielska i niemiecka w tłumaczeniach Jana Kasprowicza, [w:] „Wykrzesać pokrewieństwo burzy”. Jana Kasprowicza drogi do wielkości. Szkice i studia, pod red. R. Okulicz-Kozaryna, K. Jaworskiego i M. Jauksza, Poznań 2021, s. 185–232.

Płaszczewska O., Przestrzenie komparatystyki – italianizm, Kraków 2010.

Polska myśl przekładoznawcza, pod red. P. de Bończa Bukowskiego i M. Heydel, Kraków 2013.

Przekład artystyczny, pod red. S. Pollaka, Warszawa 1975.

Przekład literacki, pod red. A. Nowickiej-Jeżowej i D. Knysz-Tomaszewskiej, Warszawa 1997.

Reiß K., Möglichkeiten und Grenzen der Übersetzungskritik, München 1971.

Reiß K., Textyp und Übersetzungsmethode. Der operative Text, Kronberg 1976.

Rogaczewska M., „Kęs przestrzeni” dla tłumacza. Opisy natury w Leśmianowych przekładach nowel Poego, Warszawa 2022.

Rogaczewska M., „Studnia i wahadło” Edgara Allana Poego w przekładach Baudelaire’a i Leśmiana, [w:] Leśmian w Europie i na świecie, red. Ż. Nalewajk, M. Supeł, Warszawa 2019, s. 56–95.

Tabakowska E., Słowo-po-słowie od tłumacza, [w:] L. Carroll, Alicja w Krainie Czarów, ilustr. T. Jansonn, tłum. i posł. E. Tabakowska, Kraków 2012, s. 115–117.

Po ukończeniu przedmiotu student:

1) W zakresie wiedzy student:

- zna elementarną terminologię historycznoliteracką;

- zna pojęcie ‘przekładu’, ‘transferu’, ‘konwencji artystycznej’, ‘idiomatyzacji’, ‘domestykacji’, ‘ekwiwalentyzacji’;

- orientuje się w zakresie podstawowym w dynamice rozwoju procesu historycznoliterackiego, z uwzględnieniem perspektywy komparatystycznej i kulturowej;

- zna wybrane pojęcia historycznoliterackie obecne w przekładoznawstwie polskim XIX wieku i współczesnym;

- orientuje się w kulturowych i filozoficznych podstawach polskiej i europejskiej literatury oraz w ogólnych relacjach między literaturą a sztuką oraz literaturą a humanistyką na przestrzeni wieków;

- charakteryzuje podstawowe cechy tłumaczeń, rozumie pojęcie formacji kulturowej, formacji historycznoliterackiej, procesu historycznoliterackiego, stylu odbioru;

- rozpoznaje w wymiarze podstawowym strategie wybranych tłumaczy;

- posiada podstawy do krytycznej analizy tłumaczonych dzieł, a także zjawisk literackich i kulturowych charakterystycznych dla konwencji XIX wieku;

- ma elementarną wiedzę na temat roli tłumaczenia w literaturze narodowej, miejsca tłumaczonego dzieła literackiego w epoce historycznoliterackiej, a także szerzej – w obrębie formacji kulturowej oraz statusu tłumacza i jego kompetencji.

2) W zakresie umiejętności student:

- ma elementarne umiejętności badawcze pozwalające na konstruowanie uogólnień historycznoliterackich;

- w sposób precyzyjny i spójny umie wypowiadać się w mowie na tematy związane z ćwiczeniami konwersatoryjnymi;

- potrafi dokonać obserwacji i interpretacji zjawisk historycznoliterackich;

- potrafi wykorzystać podstawową wiedzę teoretyczną w celu analizy i interpretacji wybranych tłumaczeń XIX wieku;

- potrafi interpretować przekłady jako efekty autorskich przetworzeń, a także dzieła literackie, uwzględniając kontekst historyczny i kulturowy;

- posiada umiejętność, wyciągania wniosków, dyskutowania, formułowania sądów i argumentacji;

- posiada zdolność krytycznej analizy zjawisk literackich i kulturowych charakterystycznych dla wybranych (konkretnych) tłumaczeń z XIX wieku określających charakter epok historycznoliterackich oraz prądów estetycznych dominujących w polskiej dziewiętnastowieczności;

- potrafi samodzielnie zdobywać wiedzę na podstawie wskazówek udzielanych przez prowadzącego konwersatorium i rozwijać swoje umiejętności z zakresu dziewiętnastowiecznych tłumaczeń z uwzględnieniem kanonicznych dzieł swoich czasów;

- potrafi korzystać z różnych źródeł;

- umie ocenić przydatność typowych metod przekładoznawczych, procedur i praktyk w refleksji nad przemianami konwencji artystycznych;

- umie prezentować własne pomysły, wątpliwości i sugestie interpretacyjne, popierając je właściwymi argumentami;

- potrafi dokonać analizy własnych działań i wskazać ewentualnie obszary wymagające modyfikacji przyszłych działań;

- analizuje podstawowe kategorie i pojęcia: m.in. ‘przekład’, ‘transfer’, ‘konwencja artystyczna’, ‘idiomatyzacja’, ‘domestykacja’, ‘niemożliwe w tłumaczeniu’, ‘utracone w tłumaczeniu’, ‘gatunek’, ‘ekwiwalentyzacja’.

- analizuje różnorodne języki, którymi mówią tłumaczenia dziewiętnastowiecznej literatury światowej;

- interpretuje dzieła literackie tego okresu, uwzględniając kontekst historyczny i kulturowy.

3) W zakresie kompetencji społecznych student:

- jest gotów do pracy w grupie, wspierania procesu twórczego innych osób;

- jest gotów do wzięcia odpowiedzialności za trafność przekazywanej wiedzy i kieruje się uczciwością naukową;

- jest gotów do ciągłego dokształcania się i rozwoju;

- jest gotów do docenienia znaczenia narodowego (a w kontekście światowego i europejskiego) dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych;

- jest gotów do doceniania różnorodności i wielości opinii i kultur;

po skończonym cyklu kursowym student potrafi ocenić poziom swej wiedzy;

- zna i docenia wartość badań translatologicznych oraz historycznoliterackich oraz ich znaczenie dla zrozumienia współczesnej kultury, a także zidentyfikowania i nazwania relacji między literaturą dziewiętnastowieczną a współczesną;

- ma przekonanie o sensie i wartości rozumiejącej lektury przekładoznawczej i historycznoliterackiej w kontekście budowania wspólnoty kulturowej;

- ma przekonanie o wadze profesjonalnej wiedzy przekładoznawczej i historycznoliterackiej;

- docenia wagę odpowiedniego przygotowania do profesjonalnej dyskusji na temat historii literatury polskiej i jej przemian;

- jest świadomy etycznego wymiaru badań naukowych (etyka interpretacji);

- jest przygotowany do aktywnego uczestnictwa w grupie dyskusyjnej;

- w trakcie uczestnictwa w zajęciach odpowiednio przygotowuje się do pracy ze wskazanym tekstem;

- orientuje się w dynamice rozwoju procesu historycznoliterackiego, właściwego dla danego etapu w rozwoju historii literatury;

- docenia wartość badań przekładoznawczych oraz historycznoliterackich i ich znaczenie dla zrozumienia współczesnej kultury.

Symbole efektów uczenia się dla programu studiów: K_W17, K_U03, K_K03

Udział w aktywnej dyskusji podczas zajęć. Zaliczenie na ocenę.

1. Zajęcia organizacyjne. Po co zajmować się dziewiętnastowiecznymi tłumaczeniami? Nośność i aktualność tłumaczenia.

2. Goetheańska „die Weltliteratur” i praktyki dziewiętnastowiecznej transmisji tłumaczeń na ziemiach polskich. Kręgi, obszary, kierunki w polskiej dziewiętnastowieczności. Zaborowość i podziały kompetencji tłumaczy. Szkoły tłumaczeń.

3. Po co tłumaczenia literatury klasycznej XIX wiekowi?

4. Szekspir romantyków, pozytywistów i modernistów.

5. Władysław Syrokomla i ustalanie kanonu – „Cicha noc” i inne przekłady poezji z „poszytów”.

6. Baudelaire’owskie „Kwiaty zła” czy „Kwiaty grzechu”.

7. Maria Konopnicka czyta Jaroslava Vrchlickiego.

8. Credo przekładoznawcze z 1888 roku. Wokół „Fausta” Goethego.

9. Orzeszkowa i teorie przekładu w XIX wieku.

10. Kasprowicz czyta poetów jezior i balladzistów angielskich.

11. Tłumaczenia wielkich Rosjan w XIX wieku.

12. Czytanie Dickensa na przestrzeni dwóch wieków. Od Wilhelminy Zyndram-Kościałkowskiej do Jana Dehnela.

13. Medium innego języka. Tłumaczenie zapośredniczone. Leśmian poetyzuje short stories Poego.

14.-15 Propozycje tematyki zajęć zgodne z zapotrzebowaniem uczestników.

Dyskusja, praca w grupie, metoda hermeneutyczna, metoda porównawcza.