Zoosemiotyka

fakultatywne

Mile widziana znajomość jęz. angielskiego w stopniu umożliwiającym czytanie tekstów naukowych i popularnonaukowych.

Celem przedmiotu jest zdobycie podstawowej wiedzy z dziedziny zoosemiotyki jako nauki o sygnałach w świecie zwierząt analizowanych z perspektywy etologii i semiotyki oraz wprowadzenie do interdyscyplinarnych badań zoosemiotycznych prowadzonych w Polsce i na świecie. Konwersatorium jest adresowane do studentów, którzy chętnie podejmują wyzwania intelektualne z pogranicza humanistyki i science, interesują się światem zwierzęcym, ale jednocześnie nie unikają porównań komunikacji zwierząt z językiem ludzkim w poszukiwaniu różnic i cech wspólnych.

Zoosemiotyka wiąże się z semiotyką, językoznawstwem, etologią, teorią informacji i teorią komunikacji, socjobiologią oraz studiami nad inteligencją zwierząt.

Celem zajęć jest:

- zdobycie podstawowej wiedzy z dziedziny zoosemiotyki po uprzednim zapoznaniu się z semiotyką i żargonem semiotycznym oraz rozumienie podstawowych pojęć;

- zapoznanie się z klasyfikacją dotyczącą semiotyki teoretycznej i stosowanej;

- zdobycie elementarnej wiedzy o subdyscyplinach powstałych z połączenia semiotyki z dyscyplinami empirycznymi;

- wprowadzenie do przedmiotu badań biosemiotyki/semiotyki biologicznej składającej się z trzech dyscyplin: antroposemiotyki, zoosemiotyki i fitosemiotyki;

- zapoznanie się z zoosemantyką, zoosyntaktyką i zoopragmatyką jako trzema działami zoosemiotyki;

- zdobycie ogólnej wiedzy o klasyfikacji sygnałów, znaków i symboli wysyłanych / generowanych przez zwierzęta oraz o formach/metodach porozumiewania się zwierząt;

- wprowadzenie do klasyfikacji zwierzęcych sygnałów według takich kryteriów, jak: kanał propagacji, pełniona funkcja, zasięg działania i kontekst wysyłanego sygnału.

- zdobycie umiejętności rozumienia prac naukowych z zakresu zoosemiotyki.

W ramach konwersatorium omówione zostaną następujące tematy:

1. Wprowadzenie do semiotyki. Zakres znaczeniowy terminów: semiotyka – semiologia – semantyka. Wieloznaczność słowa „semiotyka”. Triadyczna teoria Charlesa Peirce’a. Klasyfikacja kodów. Znaczenie podstawowych pojęć: znak, denotacja, konotacja, tekst, semioza, ikon, indeks, symbol). Biologiczna teoria znaku Charlesa Morrisa. Dyscypliny semiotyki.

2. Biosemiotyka. Wkład Jakoba von Uexkülla i jego syna Karla Freiherra von Uexkülla oraz Gregory’ego Batesona do powstania i rozwoju biosemiotyki. Antroposemiotyka, zoosemiotyka i fitosemiotyka jako dyscypliny zapoczątkowane przez amerykańskiego antropologa i językoznawcę Thomasa Sebeoka. Zoosemiotyka jako interdyscyplinarna i wielopoziomowa nauka składająca się z zoosemantyki, zoosyntaktyki i zoopragmatyki.

Ekosemiotyka z biocentrycznym podejściem badawczym do opisywanych zjawisk. Dwa kierunki w rozwoju ekosemiotyki: biologiczny i kulturowy.

3. Semiotyka w komunikacji. Dwie formy systemów komunikacyjnych: antroposemiotyczne (lingwistyczne i specyficzne tylko dla homo sapiens) i zoosemiotyczne (niewerbalne i paralingwistyczne). Charakterystyka trzech porządków komunikacyjnych: roślinnego tworzącego system psychobotaniczny (semiotyczna kultura wskaźnikowa), zwierzęcego cechującego się charakterem wskaźnikowo-obrazowym (semiotyczna kultura wskaźnikowo-ikoniczna), a w odniesieniu do ssaków naczelnych – słabo symbolicznym i narzędziowym oraz ludzkiego – w pełni symbolicznym, opierającym się na słowie (semiotyczna kultura symboliczna).

4. Rozwój zoosemiotyki w Polsce (np. Honorata Korpikiewicz, Tomasz Nowak, Marcin Urbaniak) i na świecie, głównie w USA, Rosji i Estonii (Timo Maran, Silver Rattasepp, Aleksiej Turowski i innych). Udział etologii i biologii w dyskursie (zoo)semiotycznym. Wpływ na rozwój zoosemiotyki Jurija Łotmana, Kaleviego Kulla i in.

5. Klasyfikacja kodów (prozodyczne, kinezyczne, proksemiczne) oraz sygnałów (np. fizycznych, chemicznych), znaków i symboli w świecie zwierząt, a także form i metod porozumiewania się zwierząt w zakresie komunikacji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej. Klasyfikacja sygnałów według kryteriów: kanału propagacji (wizualne, akustyczne, chemiczne, elektryczne, dotykowe), pełnionej funkcji (rozmnażanie, wyznaczanie areałów osobniczych, sygnały alarmowe), zasięgu działania, a także kontekstu wysyłanego sygnału.

Uwaga: poszczególne bloki tematów będą omawiane na więcej niż jednych zajęciach.

• Birchenal Leonardo Barón: Animal Communication and Human Language: An overview. „International of Journal of Comparative Psychology” 2016, 29;

• Eco Umberto: Nieobecna struktura. Tłum. A. Weinsberg, P. Bravo. Warszawa 1996 (fragment);

• Fiedorczuk Julia, Rosiński Maciej: Metafory w każdym życiu: fenomenologia, biosemiotyka, poezja. W: Po humanizmie. Od technokrytyki do animal studies. Red. Z. Ładyga, J. Włodarczyk. Gdańsk 2015;

• Fleischer Michael: Komunikacja indeksalna. W: Komunikacje w rozmowie. Red. M. Wszołek. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2018. Wersja elektroniczna: https://depot.ceon.pl/handle/123456789/14988

• Fleischer Michael: Komunikacja międzygatunkowa. Przypadek: pies – człowiek. „Acta Universitatis Wratislaviensis” 2003, T. 15. Język i kultura;

• Fleischer Michael: Pies i człowiek. O komunikacji międzygatunkowej. Wrocław 2004;

• Hübner Paul: Ewolucja komunikacji u ssaków z punktu widzenia zoosemiotyki. W: Psychologia języka. Red. E. Łukasiewicz, E.J. Gorzelańczyk. Bydgoszcz 2013;

• Iwanow Wiaczesław: O ewolucji przetwarzania i przekazywania informacji we wspólnotach ludzkich i zwierzęcych. Przeł. D. Ulicka. Współpraca J. Kordys, W. Grajewski. „Teksty Drugie” 2011, nr 1/2.

• Kalevi Kull: On the logic of animal umwelten: The animal subjective present, or zoosemiotics of choice and learning. In: Marrone, Gianfranco (ed.). Zoosemiotica 2.0: forme e politiche dell’animalità. Palermo: Museo Pasqualino, 143–156.

(O logice zwierzęcych umweltów. Subiektywna teraźniejszość zwierząt, czyli zoosemiotyka wyboru i uczenia się. Przeł. D. Kozhevnikov. „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2023, nr 1(11) – w druku);

• Kalevi Kull: Zoosemiotics is the study of animal forms of knowing. „Semiotica” 2014, nr 198;

• Kokocińska Agata, Kaleta Tadeusz: Znaczenie etologii w naukach o dobrostanie zwierząt. „Roczniki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego” 2016, t. 12, nr 1, 49-62;

• Korpikiewicz Honorata: Porozumienie w świecie zwierząt. Biokomunikacja. Poznań 2016;

• Łopuch Sylwia: Wibroakustyczna komunikacja pszczoły miodnej (Apis mellifera L.). „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych” 2022, nr 3(72);

• Milewski T.: Językoznawstwo, Warszawa 1972 (fragment);

• Moroń Dawid, Lenda Magdalena, Skórka Piotr: Podziel się informacją, czyli jak mrówki się komunikują. https://www.terrarium.com.pl/podziel-sie-informacja-czyli-jak-mrowki-sie-komunikuja/;

• Nowak Tomasz: Co mogę (po)wiedzieć o wiedzy, komunikacji i myślach zwierząt? Rekonesans semantyczny. „Linguistica Copernicana” 2011, nr 2(6);

• Nowak Tomasz: Ile zwierzęcia w człowieku? Kategoria „zwierzę” w ludzkim mózgu, umyśle i języku. „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2016, nr 2;

• Nowak Tomasz, Komunikacja komplikacji i komplikacja komunikacji. Porozumiewanie się zwierząt ludzkich i nie-ludzkich na tle założeń biosemiotyki. „Zoophilologica” 2022, nr 1(9);

• Nowak Tomasz: Małpia gramatyka? Porównanie potencjału kombinatorycznego ludzi i szympansów (studium przypadku). „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2017, nr 3;

• Nowak Tomasz: Przyczynek do studiów nad biologiczną ewolucją komunikacji. Na tropie pewnej hipotezy. „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2015, nr 1;

• Nowak Tomasz: Reflection on the Borders of Language and Speech in Light of Discoveries in Zoosemiotics. „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2021, nr 1(7), s. 1-53;

• Osiejuk Tomasz: Jak komunikują się ptaki? [wykład online: https://pl.us.lg.ua/birds-communicate-2596].

• Pelc Jerzy: Wstęp do semiotyki, Warszawa 1984 (fragmenty);

• Pobojewska Aldona: Istota żywa jako podmiot. Wybór pism Jakoba Johannesa von Uexkülla. Wprowadzenie, wybór pism i przypisy A. Pobojewska. Przeł. A. Pobojewska, M. Półrola. Łódź 1998;

• Popiel Patrycja, Rychlik Jerzy: Zróżnicowanie porozumiewania się ssaków. „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych” 2022, nr 2(71).

• Puppel Stanisław: W sprawie konieczności zachowania przedludzkich systemów komunikacyjnych (bezjęzykowych) w kontekście zachowania bioróżnorodności. „Studia Rossica Posnaniensia” 2021, vol. XLVI/1;

• Rode Barbara: Czy zwierzęta mają język? „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2017, nr 3;

• Sebeok Thomas: ‘Animal’ in biological and semiotic perspective. In: Ingold, Tim (ed.). What is an Animal? London 1988: Unwin Hyman, 63–76;

• Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1988, s. 462–463 (hasła: indeks, ikon, symbol);

• Sygnały w świecie zwierząt. Red. Dietrich Burkhardt i in. Przeł. Z. Stromenger. Warszawa 1979 (wybrane artykuły);

• Trojan Maciej: Na tropie zwierzęcego umysłu. Warszawa 2013, s. 27–57;

• Tymieniecka-Suchanek Justyna: Eto/biologia w dyskursie (zoo)semiotycznym. W: Biological turn. Idee biologii w naukach humanistycznych. Red. D. Wężowicz-Ziółkowska, E. Wieczorkowska. Katowice 2016, s. 47-62;

• Тыменецка-Суханек Юстына: Коммуникация между человеком и животными в контексте зоосемиотики Юрия Лотмана и в русcкой литературе. „XVIII Царскосельские чтения”. Материалы международной научной конференции 22–23 апреля 2014 г. Общая ред. В.Н. Скворцов. Отв. ред. Л.М. Кобрина. Санкт-Петербург 2014, с. 306–314;

• Туровский A.: Живые знаки. Записки и рисунки зоосемиотика. Издательство «Арго», Таллин 2010;

• Urbaniak Marcin: Co wiemy o komunikacji zwierząt pozaludzkich? [wykład online, dostęp: https://www.youtube.com/watch?v=1WdSHP3CChE];

• Walker Wolfgang: Przygoda z komunikacją: Bateson, Perls, Satir, Erickson. Początki NLP. Joanna Mańkowska-Diwersy. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2001 (fragment);

• Wąsik Zdzisław: Świat otaczający a świat przeżywany: modelowanie znaczenia w subiektywnym uniwersum zwierząt i ludzi. W: Ecowskie inspiracje. Semiotyka w komunikacji i kulturze. Red. A. Gałkowski, K. Pietrych. Łódź 2017;

• Żółkiewski S.: Przedmowa, w: Semiotyka kultury, wyb. E. Janus i M. Mayenowa, Warszawa 1977, s. 21 – 64

• Żyłko Bogusław: Semiotyka kultury. Szkoła tartusko-moskiewska. Gdańsk 2009 (fragment);

• Зорина З., Смирнова А: О чем рассказали «говорящие» обезьяны. Способны ли высшие животные оперировать символами? Москва 2006 (fragmenty).

Po ukończeniu konwersatorium student:

- zna podstawową terminologię z zakresu zoosemiotyki; rozumie zależności pomiędzy dyscyplinami tworzącymi zoosemiotykę, a więc zoologią, etologią i semiotyką; ma wiedzę o zagadnieniach, jakie podejmuje zoosemiotyka jako nauka interdyscyplinarna; zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych z zoosemiotyki;

W zakresie wiedzy (K_W01, K_W02, K_W03, K_W04, K_W05, K_W07):

- ma poszerzoną i pogłębioną wiedzę o miejscu i roli zoosemiotyki jako nauki humanistycznej, społecznej i przyrodniczej w kulturze

- zna i stosuje terminologię z zakresu zoosemiotyki

- zna i rozumie zależności pomiędzy dyscyplinami tworzącymi zoosemiotykę, a więc zoologią, etologią i semiotyką

- zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych z zoosemiotyki

- ma wiedzę o najnowszych metodach badań interdyscyplinarnych stosowanych w zoosemiotyce

- zna zasady komunikacji naukowej w zakresie zoosemiotyki dotyczącą współpracy przedstawicieli nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych

W zakresie umiejętności (K_U01, K_U02, K_U04, K_U08, K_U10, K_U11):

- potrafi samodzielnie selekcjonować informacje pochodzące z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i in. dotyczących zoosemiotyki oraz dokonać ich krytycznej oceny

- potrafi samodzielnie dobrać i zastosować odpowiednie narzędzia badawcze do analizy tekstów naukowych i materiałów wizualnych z zakresu zoosemiotyki

- potrafi samodzielnie sformułować problem badawczy w zakresie zoosemiotyki

- potrafi samodzielnie zanalizować tekst naukowy z dziedziny zoosemiotyki w języku polskim oraz w wybranym języku obcym (zwłaszcza w jęz. angielskim)

- potrafi przygotować wystąpienie ustne na wybrany samodzielnie temat z zakresu zoosemiotyki, uwzględniając potrzeby odbiorców

- rozumie i stosuje reguły pracy zespołowej zwłaszcza te, które są przydatne w omawianiu zagadnień dotyczących zoosemiotyki.

W zakresie kompetencji społecznych (K_K01, K_K02, K_K04, K_K06, K_K09)

- jest gotów do kształcenia ustawicznego (lifelong learning) z zoosemiotyki

- jest gotów do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie zoosemiotyki jako nauki humanistycznej, społecznej i przyrodniczej oraz śledzi jej nowe metody badawcze

- podejmuje działania zmierzające do ochrony dziedzictwa przyrodniczego, czemu sprzyja zdobyta wiedza z zakresu zoosemiotyki

- szanuje dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze, jakim jest komunikacja zwierząt

- podejmuje działania zmierzające do ochrony przyrody, w tym gatunków, które posiadają umiejętność porozumiewania się.

Obecność na zajęciach: 100% frekwencji podnosi ocenę o połowę stopnia pod warunkiem zadowalającej aktywności. Dopuszczalne są 2 nieobecności. Jeśli student(ka) opuści więcej zajęć bez względu na przyczynę, musi je nadrobić w formie uzgodnionej z wykładowcą, np. indywidualnej rozmowy, wygłoszenia referatu lub prezentacji.

Aktywność: ocenie podlega ilość, jakość i kultura (poszanowanie innych uczestników dyskusji) wypowiedzi, wykazanie się znajomością przeczytanej literatury i zapoznanie się z innymi materiałami.

Umiejętność pracy ze tekstem: oceniane jest poprawne rozumienie przeczytanej lektury, umiejętność analizy prac naukowych, materiałów filmowych i samodzielne / krytyczne myślenie o poruszanych zagadnieniach, umiejętność odpowiadania na pytanie nie tylko „jak”, ale też „dlaczego”.

Przygotowanie prezentacji lub referatu (podnosi ocenę końcową o jeden stopień)

Ocena z kolokwium zaliczeniowego: pisemny tekst wyboru.

Na ocenę końcową składa się średnia z ocen za aktywność, przygotowanie prezentacji i za test.